Een leerkracht legt uit: de massale mobilisatie van de leerkrachten is gericht tegen een nieuw onderwijsproject van de stad dat de humanistische waarden en inhoud van het onderwijs veracht, de leraars vernedert en hen reduceert tot ongeschoolde arbeidskrachten.

“Ik ben net iets meer dan vijf jaar werkzaam als leraar in het stedelijk onderwijs van miljoenenstad Rio de Janeiro. In die tijd heb ik zowat alles meegemaakt. Pesterijen, een directeur die er alles aan deed om zijn school te verlammen, maar nooit was het zo erg als dit jaar.”

“Ik heb vergaderingen bijgewoond die gewoon nergens over gingen. Het is genoeg geweest. Buitenstaanders kunnen nauwelijks de trots begrijpen die leraren ervaren wanneer ze met 20.000 collega’s (een cijfer van de stedelijke politie) op straat komen om hun eisen duidelijk te maken. Allen willen ze de verdediging van een kwalitatief openbaar onderwijs.”

Stakingsbeweging groeit met elke nieuwe actie

Ongetwijfeld is de huidige mobilisatie van leerkrachten nog een gevolg van de Primavera Carioca (nvdr: letterlijk de ‘lente van Rio’, een verwijzing naar de mobilisatie rond de campagne van Marcelo Freixo bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in Rio) en de fameuze junidagen van 2013.

Velen keren nu terug naar de straat om er deel te nemen aan de politieke actie. We weten sinds juni dat de straten ook van ons zijn en zij zijn het die ons moeten slikken, niet andersom. Leerkrachten erkennen dat hun vakbond niet voor hen zal vechten, maar dat ze zelf het beleid moeten aanpakken.

En zo beginnen we na te denken over de toestand waarin ons onderwijs is terechtgekomen. In augustus zagen we de geboorte van een stakingsgolf bij een bijeenkomst met duizend vakbondsmensen. Ondertussen groeit de beweging met elke nieuwe actie. Oktober belooft heet te worden in Rio.

Twee eisen: beroepscarrière leraar en pedagogisch project

In mijn ogen zijn onze eisen toe te spitsen op twee hoofdassen: de beroepscarrière van de leerkrachten en het politiek-pedagogisch project van het stadsbestuur van Rio. Aan de ene kant de vraag naar professionele erkenning van de leraars in een stad die in hoge mate elitair blijft, zeker met de kosten van levensonderhoud die de laatste maanden explodeerden.

In mijn korte carrière als leraar heb ik kunnen ondervinden hoe snel je salaris wordt uitgehold in een stad die door projectontwikkelaars wordt omgetoverd tot een vennootschap voor mega-evenementen. Zelfs mijn pogingen om mijn professionele ontwikkeling door middel van specialisaties te verbeteren, vervlogen.

Het stadsbestuur van Rio de Janeiro waardeert de inspanningen niet die leraars ondernemen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Jaren en jaren van postdoctorale opleidingen leiden niet naar een toekomst met betere arbeidsomstandigheden of naar een hoger en leefbaar salaris.

Vaak hoor ik dat loonsverhogingen egoïstische eisen zijn van leerkrachten. Een aantal overwegingen: zelfs al zou de staking alleen maar over salarisverhoging gaan, zoals elke werknemer hebben ook leraars het recht om hierover te klagen.

Dit waardeoordeel bij het brede publiek is het resultaat van een enge visie op de rol van de leraar. Die wordt nog al te gemakkelijk gezien als ‘tante alfabetisering’, die met veel liefde kinderen moet onderwijzen, maar daar blijkbaar geen geld mee mag verdienen.

Als professionele leerkracht (bijna een doctorstitel in geschiedenis), eis ik een financiële compensatie voor mijn werk die in overeenstemming is met mijn vorming, mijn verantwoordelijkheid en mijn belang in de samenleving.

Een tweede factor over het beoordelen of een loonsverhoging egoïstisch is of niet, is het feit dat onderbetaalde leraren extra shifts zullen moeten doen. En elke extra shift vertegenwoordigt in het geval van mijn school vier klassen extra. In elke klas zitten 44 leerlingen (zo is het althans op mijn school, er zijn openbare scholen in Rio met veel meer leerlingen per klas!).

Laten we even rekenen. Stel dat ik al deze kinderen moet begeleiden. Hoe los ik dat op? Hoe kan ik ze de nodige aandacht geven? Dus tegen elke moralist die zegt dat een leraar niet mag vechten voor een waardig loon zeg ik: wij zijn geen missionarissen, een goed betaalde leraar met minder klassen is noodzakelijk om de kwaliteit van ons onderwijs te garanderen.

Interventionistische projecten die de kern van ons werk als leraar aanvallen

De tweede kwestie draait rond onze eisen, belicht door de media als ‘pedagogische eisen’. Sinds het eerste jaar van het beleid van Paes-Costin begonnen de interventionistische projecten die de kern van ons werk als leraar aanvallen. Zo kunnen we geen humanistisch onderwijs geven en kritische studenten opleiden.

Het eerste project genaamd ‘Realfa‘, is gericht op kinderen die nog niet kunnen lezen en schrijven hoewel ze al in Fundamental II zitten (nvdr: Ensino Fundamental II omvat de tweede cyclus van de Braziliaanse basisschool, de jaren 6 tot 9, waarvoor nog leerplicht geldt; voor elk vak is er in Ensino Fundamental II in principe een aparte vakleraar voorzien in tegenstelling tot de eerste zes leerjaren).

Ja, helaas zitten er nog veel analfabeten tot in de negende klas (nvdr: leerlingen van 15-16 jaar) omdat kinderen automatisch mogen overgaan zonder dat ze de leerstof van vorige jaren onder de knie hebben.

Realfa werd ontvangen als een positieve zaak. De ‘veelzijdige’ leraar er zou alle vakken moeten kunnen doceren. In de praktijk betekent dit dat lessen geschiedenis, aardrijkskunde, wetenschappen volledig buitenspel worden gezet omdat de focus ligt op alfabetisering en het bijbrengen van basisbegrippen uit de wiskunde.

Na dit project kwam ‘Acelera‘, waarvan de doelgroep de kinderen zijn van het achtste jaar, maar die ‘out of age‘ zijn, wat betekent dat ze zoveel achterstand hebben opgelopen dat ze veel ouder zijn dan hun medeleerlingen. Het project was al eens afgekeurd, maar het kwam terug. In dit project laten we toe dat jongeren zich inschrijven voor het achtste en negende jaar samen. Zo worden ze dan ‘gedumpt’ op de middelbare school, ongeacht wat hun niveau is.

Het laatste project is gericht op kinderen van het zevende jaar. Alle ‘achterblijvers’ zouden in een speciale klas worden samengebracht in het project ‘Nenhum Jovem a Menos‘ (Niettemin jong), waarin meerdere vakken door elkaar zouden worden gedoceerd om niet achter te blijven.

Leerkrachten zelf worden totaal vergeten

Al deze projecten – hoewel misschien goedbedoeld – vertonen tal van problemen. Ik wil er graag twee benadrukken: ten eerste, de veelzijdige leraar verliest zijn vermogen om het lesmateriaal dat hij wil gebruiken te ontwikkelen en zorgvuldig te selecteren. Lesmateriaal dat is verstrekt door de Ayrton Senna Stichting en de Roberto Marinho Foundation.

Hij kan bovendien geen evaluaties maken van zijn leerlingen zoals die werden ontwikkeld door het ministerie van onderwijs. Hele groepen jongeren – de zwakste groepen – vallen zo buiten de evaluaties.

Geen wonder dat het openbaar onderwijs in Rio is gestegen van plaats 26 naar de 14de plaats in de nationale ranking. Dit gebeurde in de eerste jaren van het burgemeesterschap van Eduardo Paes (Partido do Movimento Democrático Brasileiro-PMDB). Nooit heeft een onderwijsproject zo snel resultaten te zien gegeven. Maar in feite zijn alle probleemstudenten buiten beschouwing gelaten …

Naast de projecten – zelfs met een uitstekende professionele omkadering wat pedagogiek en universitaire leerboeken betreft, zijn ook de investeringen in multimediaal materieel niet vergeten: educopédia (een website die een verzameling virtuele klaslokalen voor leraren biedt om hun studenten te ondersteunen) en programma’s van permanente vorming.

Maar de leerkrachten zelf worden totaal vergeten. Ja, dit is een met uitsterven bedreigde soort in Rio. Geen wonder dat de experimentele scholen, scholen die lessen Spaans door Engels hebben vervangen, geen leerkrachten meer vinden. Met dit gemeentebestuur verloren de leerkrachten wat ze hadden: de autonomie om aan de specifieke behoeften van studenten te voldoen. Alles wordt eenheidsworst, of de school zich in de dure condominiums van Barra bevindt of in de favela Santa Cruz. Nee, de onderwijshervorming van Paes is niet gemaakt om te werken.

Het recente PCCR (Carrièreplan, loopbaan en bezoldiging voor leerkrachten) van de stad Rio de Janeiro is de ware inzet van onze strijd. Als het gemeentebestuur onder leiding van Paes onze carrières aanvalt, moet het weten dat we dit niet zomaar laten gebeuren. Alle voordelen gelden alleen voor leraren die 40 uur moeten gaan presteren zonder extra salarisverhoging (een salaris dat al niet te vergelijken is met dat van onze federale collega’s).

We willen ons werk met waardigheid doen

Het voorgestelde onderwijsplan institutionaliseert de scheiding tussen docent en onderzoeker. Het plan laat de leraar niet toe om nog kennis te produceren. Het institutionaliseert de ‘veelzijdige leraar’ waardoor de lerarenopleiding mensen moet afleveren die kunnen fungeren in elk vakgebied, wat ongetwijfeld de kwaliteit van het onderwijs negatief zal beïnvloeden. Het PCCR doodt niet alleen onze toekomstige carrièrekansen, maar ook elk kritisch openbaar onderwijs.

“Het PCCR doodt niet alleen onze toekomstige carrièrekansen, maar ook elk kritisch openbaar onderwijs”

De staking krijgt heel bijzondere kenmerken. Wij komen op straat om een goed openbaar onderwijs af te dwingen. Dit wordt een strijd op leven en dood. Bijna letterlijk zoals we vorige dinsdag in de straten van Rio mochten ondervinden. We moeten onze maatschappelijke rol als leerkrachten opnieuw uitvinden als onderwijsprofessionals waarmee wordt rekening gehouden. We willen dit PCCR-project niet.

We willen kwalitatief goed onderwijs, we willen ons werk met waardigheid doen. Wij willen vechten voor kwaliteitsonderwijs, ook voor de zonen en dochters van de arbeidersklasse, wier recht op onderwijs wordt bedreigd door dit vreselijke plan.

We strijden samen deze warme dagen van oktober. En geloof me als ik zeg dat staken meer vermoeiend is dan lesgeven. We gaan van school tot school, praten met collega’s die (nog) niet in staking gingen, we houden protestacties aan het stadhuis wanneer de gemeenteraad over het PCCR vergadert.

We houden marsen van de Cidade Nova tot Cinelândia. We worden daarbij gestalkt door de politie die massaal pepperspray en traangas inzet. We moeten rennen als gek, springen op de eerste bus die aankomt om aan het geweld van de oproerpolitie te ontsnappen.

De solidariteit groeit: van koekjes tot water krijgen we aangeboden. Moedig en vastbesloten zetten de leerkrachten de strijd verder. We accepteren niet langer dat het gemeentebestuur voor ons beslist. We willen onze studenten, onze autonomie terug, zodat we de rol kunnen vervullen waarvoor wij studeerden en om het streven in ons leven te vervullen. We willen onze dromen terug. Het politiegeweld zal ons niet stoppen. Onze studenten staan achter ons, de ouders zijn bij onze strijd betrokken.

We hebben de media niet nodig omdat onze kracht op straat ligt. In de les van solidariteit die de kameraden elkaar geven. Het bloedbad van de oproerpolitie zal ons niet afschrikken. De uitzonderingstoestand is de regel in Rio de Janeiro. En zoals wij altijd zeggen: morgen zal het beter gaan.

“Een verenigd volk is een sterk volk, niet bang om te strijden, niet bang voor de dood. Vooruit companheiros, deze strijd is de mijne en de jouwe, verenigd overwinnen we en de staking gaat door!”

Larissa Costard

Larissa Costard is hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Rio de Janeiro. Zij staat ook als leraar in het basisonderwijs.
Deze tekst verscheen op maandag 7 oktober 2013 op de ‘Blogueiras Feministas’ en werd overgenomen op de Braziliaanse kritische website ‘Outras Palavras’.

(vertaling uit het Braziliaanse Portugees door Jan Van Criekinge)