De militaire steun aan de regio, die in de jaren negentig zo’n vijf procent van alle Amerikaanse steun aan de regio bedroeg, maakt nu ongeveer een derde van het totaal uit. In 2010 ging het om ongeveer 100 miljoen dollar, hoewel die cijfers “ondoorzichtig” blijven, zegt Joshua Kucera van de Open Society Foundations (een private stichting die democratisch bestuur, mensenrechten en juridische, economische en sociale hervormingen promoot, nvdr) in Washington.

Kucera constateert in een nieuw onderzoek dat voor veel hulpprogramma’s geen openbare kennisgeving is vereist en dat ontvangende landen ervoor kiezen om niets te publiceren over de hulp, uit angst om “Koude Oorlogs-gevoelens” op te roepen.

Volgens Kucera richten de Verenigde Staten zich vooral op het versterken van de speciale troepen in landen als Kirgizië en Tadzjikistan. Ook gaat er veel steun naar niet-dodelijk materieel en lichte wapens.

Nieuwe fase

“Binnenkort gaat de steun aan deze landen een nieuwe fase in”, zegt Kucera. “Als de VS hun troepen eind 2014 terugtrekken uit Afghanistan, is het de bedoeling een deel van het materieel achter te laten voor Centraal-Aziatische partners. We weten nog niet om welk materieel het gaat.”

De programma’s in Centraal-Azië kregen een aanzienlijke injectie na de aanslagen van 11 september 2001. In 2002 verdubbelde de algehele hulp aan de regio naar 476 miljoen dollar. Binnen dat bedrag ging de hulp voor veiligheid met een factor vijf omhoog.

In de daaropvolgende jaren nam de steun weer iets af, totdat Washington vanaf 2007 de aandacht opnieuw op Afghanistan ging richten.

Kucera zegt dat Centraal-Aziatische regeringen “een lange geschiedenis hebben in het overdrijven van de dreiging door Afghaanse groepen”, om zo meer internationale steun te krijgen. “Je hoeft niet lang te zoeken om er achter te komen dat er een belangrijker rechtvaardiging voor de steun is, namelijk het betalen van Centraal-Aziatische landen voor de samenwerking met de VS bij operaties in Afghanistan”, zegt hij “De VS hebben deze landen nodig voor de bevoorrading van de troepen in Afghanistan.”

Een voorbeeld hiervan is Oezbekistan. In 2004 besloot het Amerikaanse Congres de militaire steun aan het land te beperken vanwege de mensenrechtenschendingen. Een paar jaar geleden werden die beperkingen echter opgeheven, terwijl aan de mensenrechtensituatie weinig veranderd was. “De VS hebben Oezbekistan nodig voor het Noordelijk Distributienetwerk en daarom is de hulp aan het land hervat”, zegt Kucera.

Amerikaanse waarden

De Amerikaanse regering ontkent dat militaire steun wordt gebruikt als beloning voor de medewerking van Centraal-Aziatische landen aan Amerikaanse operaties in Afghanistan. “Die conclusie wordt niet onderbouwd door onze geschiedenis in de Centraal-Aziatische landen. Die gaat terug tot hun onafhankelijkheid twee decennia geleden”, zegt Lynne Tracy van het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken.

Sommige waarnemers vrezen dat de Amerikaanse militaire steun aan autoritaire regimes verkeerd uit kan pakken, omdat die kan ingaan tegen de Amerikaanse waarden op het gebied van democratie en mensenrechten.

“De training door de VS richt zich vooral op speciale troepen, omdat die het meest capabel zijn. Maar dat zijn ook de troepen die het eerst worden ingezet bij interne instabiliteit”, zegt Kucera. Hoewel er toezichtsmechanismen zijn om te voorkomen dat een dergelijke situatie problemen oplevert, hangt het volgens hem van de Amerikaanse politieke wil af of er daadwerkelijk gereageerd wordt als hulpgeld wordt misbruikt.