Bij zijn verkiezing maakte Lugo zich populair met zijn belofte om het land te herverdelen en een landbouwhervorming door te voeren. Dat bleek echter niet uitvoerbaar omdat te sterke belangen tegen hem samenspanden.

Begin juni 2012 kwamen elf boeren en zes politieagenten om toen krakers verdreven werden uit de enorme boerderij van een grootgrondbezitter en tegenstander van Lugo. Dat was meteen het voorwendsel voor de Senaat om Lugo acht dagen later weg te stemmen.

In werkelijkheid draait alles om het succes van de kleine sojaplant – en de eindeloze stukken land waarop die geteeld wordt in Paraguay. De afzetting van Lugo was de finale van een historische strijd die de rijke en machtige elite van het land voerde met de hongerige, totaal verarmde boeren en aan de andere kant een enorme behoefte aan met soja vetgemest vlees en aan biobrandstoffen in de wereld.

Paraguay is niet het eerste land dat zijn regering verliest over twisten rond land. Het zal ook niet het laatste zijn. Na vele tientallen jaren van vriendjespolitiek en corruptie is 77 procent van de vruchtbare grond er in handen van amper 2 procent van de bevolking.

“De bevolking van Paraguay moet mee de vruchten plukken van de ‘sojaboom’ zonder haar recht op land en voedsel te verliezen”

De voorbije tien jaar werden wereldwijd overeenkomsten gesloten voor zo’n 203 miljoen ha land – bijna zes keer de oppervlakte van Duitsland. Tegen die snelheid en die omvang is geen enkele overheidsstructuur opgewassen. In Paraguay zijn de sporen ervan onuitwisbaar.

Paraguay is nu wereldwijd de vierde grootste uitvoerder van soja en de vraag neemt nog voortdurend toe, vooral aangevoerd door China en Europa die veevoeder en biobrandstoffen willen. Het agrarische landschap is dramatisch gewijzigd door deze overdadige groei.

Sinds 1996 werden meer dan 3 miljoen acre (40,47 are) bosgebied gekapt om land vrij te maken voor de sojateelt en niet voor voedsel of andere gewassen. Braziliaanse kolonisten – de zogenaamde brasiguayos – hebben grootschalige sojaboerderijen opgericht en daardoor een aanslepend conflict uitgelokt over wat de lokale bevolking ‘landroof’ noemt.

De voorbije 20 jaar hebben ongeveer 100.000 kleine lokale boeren een beter lot gezocht in de stedelijke krottenwijken of in andere landen of ze zijn gewoon landloos geworden. Ieder jaar worden in Paraguay ongeveer 9.000 plattelandsgezinnen van hun grond verdreven door de sojaproductie en een miljoen acre grond wordt dan omgetoverd in sojavelden.

Macro-economisch scheert het land enorm hoge toppen en dat terwijl ironisch genoeg 40 procent van de bevolking beneden de armoedegrens leeft en 11 procent ondervoed is. In 2010 groeide het BBP met 15 procent, dat is de tweede snelst groeiende economie in de wereld en dat enkel met de soja-export die rond de 1,6 miljard dollar waard is.

De controle over het sojasucces – made in China en in Europa – gebeurt in de directiekamers van de grote zakenwereld, terwijl het gewas groeit op het land van de politieke elite.

Tot 70 procent van de jaarlijkse sojaproductie wordt uitgevoerd en daarvan nemen multinationale graangiganten zoals Cargill, ADM en Bunge ongeveer 70 procent voor hun rekening. In 2004 veroorzaakte het agrobedrijf Syngenta enorm veel verontwaardiging met de publicatie van een advertentie. Daarop stond een kaart die delen van Argentinië, Brazilië, Bolivia, Paraguay en Uruguay besloeg en die de titel droeg ‘Verenigde Soja Republiek’.

Toch is Paraguay er niet in geslaagd enige toegevoegde waarde te realiseren met zijn soja-export: in 2010 werd 5,7 miljoen ton van zijn totale oogst als grondstof uitgevoerd terwijl amper 1,5 miljoen ton van de soja eerst verwerkt was. Andere actoren blijken meer profijt te slaan uit de Verenigde Soja Republiek dan de gewone bevolking van Paraguay zelf.

Oxfam is bezorgd over recht en gezag en over het democratisch proces in Paraguay. Bij een conflict moeten de armste mensen immers altijd het gelag betalen. De internationale gemeenschap moet de bevolking meer steun bieden, zodat deze een eerlijk land zonder uitsluiting en discriminatie kan tot stand brengen. Ze moet meer aandacht hebben voor de plattelandsontwikkeling en een duurzame voedselproductie, evenals voor een eerlijker verdeling van het recht op land zodat de armste boeren beter beschermd zijn tegen de wereldwijde roofzucht op land.

Volgens het IMF zal de economie van Paraguay volgend jaar met nagenoeg 8,5 procent groeien. Dat is een fantastisch vooruitzicht, op voorwaarde dat de opbrengsten daarvan eerlijk kunnen worden verdeeld.

Maar bovendien moeten de ondernemers en de politieke leiders, die de ‘sojaboom’ van Paraguay mee aanstuurden, zeker nauwgezet toezien op de duurzaamheid én of de gewone inwoners van Paraguay ook mee delen in de voordelen daarvan.

Meer dan de helft van de sojaproductie van Paraguay wordt uitgevoerd naar Argentinië om daar ter plaatse of in Europa grotendeels te worden omgezet in brandstof voor de Europese wagens. Tegelijk weten we dat 1 miljard mensen in deze wereld elke dag met een lege maag naar bed moeten.

Politici die beslissen om vruchtbaar land te gebruiken voor de productie van gewassen voor brandstof zijn toch echt verkeerd bezig. Zij zijn verantwoordelijk voor een toenemende concurrentie en zullen bijdragen tot conflicten over schaarse natuurlijke grondstoffen. 

Stefaan Declercq

Stefaan Declercq is algemeen secretaris van de NGO Oxfam-Solidariteit.