De verzoekende partijen startten een jaar geleden de procedure op omdat ze vreesden dat de toepassing ervan het recht op juridische bijstand zou beperken en zo ernstige schade zou toebrengen aan het fundamentele principe van toegang tot het recht voor iedereen.

De praktijk heeft inmiddels getoond dat hun vrees terecht was. Een jaar na de inwerkingtreding van de hervorming blijkt bijvoorbeeld dat het aantal mensen dat beroep (kunnen) doet op een pro deo-advocaat in Brussel gedaald is met 25 procent. In het gerechtelijk jaar 2016-2017 waren er bij het Bureau voor Juridische Bijstand van de Franstalige balie te Brussel ongeveer 25 procent minder aanstellingen. Tegelijkertijd leven steeds meer mensen in precaire omstandigheden. Er zijn in België de voorbije 10 jaar 40.000 mensen bijgekomen die werk hebben en toch arm zijn. Brussel telt vandaag 57 procent meer daklozen dan in 2010 en ongeveer 1 op 2 Brusselse kinderen wordt geboren in gezinnen die leven met een inkomen onder de armoedegrens.

De organisaties die de vernietiging van de hervorming vragen, stellen vast dat hun doelpubliek sinds de inwerkingtreding van de wet, de grootste moeite heeft om een advocaat toegewezen te krijgen en dat in een rechtssysteem dat steeds complexer wordt.

Ter herinnering. Het systeem van juridische bijstand, ook pro deo–systeem genoemd, laat rechtzoekenden, die over onvoldoende financiële middelen beschikken toe, om beroep te doen op een advocaat die vergoed wordt door de Belgische staat. De nieuwe wet voorzag in een belangrijke hervorming van het systeem:

• Er werd een forfaitair remgeld ingevoerd per aanstelling van een advocaat (20 euro), en per procedure voor de rechtbank (30 euro), ook voor diegenen die volledige kosteloze juridische bijstand genieten.

• Het nieuwe systeem leidde tot een administratieve overbelasting van de rechtzoekenden en hun advocaten. Personen die zich reeds in een kwetsbare situatie bevinden, moeten talloze documenten verzamelen zonder garantie dat een advoca(a)t(e) aangesteld zal worden. Hierdoor werd de toegang tot de juridische bijstand beperkt.

• De vergoeding voor de pro deo-advocaten werd helemaal hervormd. Er wordt noch informatie noch enige garantie gegeven over het bedrag van de vergoeding waarop zij aanspraak kunnen maken.

Nochtans bepaalt artikel 23 van de Belgische Grondwet dat “ieder het recht heeft een menswaardig leven te leiden” en dat dat recht “inzonderheid het volgende omvat: … 2° het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige en juridische bijstand”.

Heeft iemand zich al eens de vraag gesteld wie die 7.000 mensen zijn die in Brussel de weg niet meer vonden naar een pro deo-advocaat? Mensen die zichzelf dan maar zelf zijn gaan verdedigen. De huurder die in slechte omstandigheden woont maar er niet meer in slaagde om de nodige documenten bijeen te halen en dan maar afzag van een procedure voor het eisen van verbeteringen in zijn woning. De alleenstaande moeder die afzag van het inspannen van een procedure tot het bekomen van onderhoudsgelden. De verdachte die zich dan maar alleen aandient voor Correctionele Rechtbank. … Al die mensen zijn slachtoffer van de afbraak van een recht dat nochtans aan de basis ligt van het afdwingen van alle andere rechten, met name het recht op juridische bijstand.

Het is essentieel dat er een grondige evaluatie gemaakt wordt van de hervorming van het systeem van juridische bijstand ingezet door minister van Justitie Geens. Het nieuwe systeem ging in werking op 1 september 2016. Er is een onaanvaardbare tegenstelling tussen het feit dat steeds meer mensen nood hebben aan bijstand enerzijds en dat aan de andere kant uit de cijfers blijkt dat steeds minder mensen de weg vinden naar deze bijstand. Het remgeld dient afgeschaft te worden. De criteria om toegelaten te worden tot het recht op juridische bijstand zouden moeten verruimd worden zodat meer, ook mensen die werk hebben, zich indien nodig tot een rechter kunnen wenden. Zonder een versterking van het recht op juridische bijstand zullen steeds meer mensen het gevoel krijgen “Uw rechtsstaat is de onze niet. Het systeem dat u heeft uitgewerkt. Daarin erkennen wij ons niet langer”.

?Notes:

Het betreft de volgende dertig organisaties: Aimer Jeunes, Association pour le Droit Des Etrangers, Association Syndicale des Magistrats, ATD Quart Monde en Belgique – ATD Vierde Wereld in België, Belgisch Netwerk Armoedebstrijding – Réseau belge de Lutte contre la Pauvreté, Atelier des droits sociaux, Bureau d’Accueil et de Défense des Jeunes, Défense des Enfants – International – Belgique – Branche francophone, Intact, Ligue des Droits de l’Homme, Ligue des Familles, Luttes Solidarités Travail, Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten, Dokters van de Wereld, Medimmigrant, Planning familial Leman, Point d’appui, Réseau Wallon de Lutte contre la Pauvreté, Service d’action sociale bruxellois, Service international de recherche, d’éducation et d’action sociale, Service social de solidarité socialiste, Syndicat des Avocats pour la Démocratie, Ulysse, Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Woman’do en de OCMW’s van Evere, Vorst en Sint-Gillis.

Ivo Flachet, justitiespecialist PVDA