De Zimbabwaanse vakbondsleider Gideon Shoko is al drie keer opgepakt in zijn land, maar toch is hij niet bang om zich in het openbaar uit te spreken over de toestand in Zimbabwe. “’Als je ratten van het verbrande veld wil jagen, weet je dat kleren vuil zullen zijn,’ zeggen we bij ons, in het Shona,” zo licht hij zijn positie toe.
Gideon Shoko is Adjunct Algemeen Secretaris van de Zimbabwaanse vakbondskoepel ZCTU, partner van fos, en maakte deel uit van een delegatie van het Zimbabwe Europe Network (ZEN). Dit netwerk verenigt middenveldorganisaties uit Zimbabwe en ngo’s uit Europa, waaronder fos. De delegatie kwam eind februari in Brussel, Londen en Kopenhagen pleiten voor meer Europese druk op President Mugabe. Diens partij bereidt de door hem aangekondigde verkiezingen voor, door tegenstanders te intimideren.
“Zijn ZANU PF partij doet waar ze het best in is: geweld en terreur zaaien. Ze hebben hun milities, en de staatsveiligheid natuurlijk, over het land verspreid. Volgens ZANU PF is het land klaar voor verkiezingen, de MDC (Movement for Democratic Change, de vroegere oppositiepartij die nu deel uitmaakt van eenheidsregering, nvdr) beweert het tegendeel. Beide partijen waren in het Globaal Akkoord nochtans overeen gekomen van enkel verkiezingen te houden als er een nieuwe grondwet was. Maar dat proces is beladen met manipulaties en zit in het slop. ZANU blijft echter volhouden dat er verkiezingen zullen zijn, met of zonder nieuwe grondwet,” zegt Shoko.
Volgens hem zijn er op dit moment geen eerlijke en vrije verkiezingen mogelijk. De kiezersregistratie ligt in duigen. De staatsmachinerie, verantwoordelijk voor ontvoeringen, folteringen en arrestaties, is intact. De staatsmedia zenden haatboodschappen uit over de oppositie en maken de eerste minister belachelijk. Het land heeft ook niet de middelen om verkiezingen te organiseren, beweert Shoko. “Daarom stellen wij als ZCTU dat enkel de betwiste presidentsverkiezing opnieuw moeten plaatsvinden. Andere verkiezingen – voor senaat, parlement en lokale overheden – zijn niet betwist en moeten dan ook niet gehouden worden. Iedereen is het erover eens dat verkiezingen de enige uitweg zijn voor Zimbabwe, maar sta me toe erop te wijzen dat verkiezingen in Zimbabwe opnieuw een betwiste uitkomst zullen geven. ZANU PF wil kost wat kost verkiezingen omdat ze weten dat de oppositie geen middelen heeft – in tegenstelling tot zijzelf, vooral sinds er diamanten ontdekt zijn.”
Het ZEN wil dat Europa erop aandringt om de uitvoering van het Globaal Akkoord te behouden als voorwaarde voor verkiezingen, en dat zes maanden vóór de verkiezingen EU-waarnemers op het terrein zijn. Europa is immers betrokken bij wat in Zimbabwe gebeurt. De EU heeft al in 2002 restrictieve maatregelen opgelegd: wie bij schendingen van mensenrechten betrokken is, kan niet naar Europa afreizen, en ziet zijn Europese rekeningen bevroren. Dit soort druk blijft nodig, volgens Shoko, en met ZEN zullen ze hier dan ook voor blijven pleiten.
Het ZEN-netwerk is nog maar drie jaar jong, maar heeft toch al heel wat opgeleverd, vindt Shoko: “Wij zijn ervan overtuigd dat de steun die we krijgen vanuit regeringen in de EU en de Americas, te danken is aan het lobbywerk van ons netwerk. De overheid heeft de middelen om zowat 13 miljoen schoolboeken te kopen. Dat komt door het werk van ZEN, want wij ontmoeten ook financierders. Ook in de gezondheidssector is er redelijk wat vooruitgang, dankzij ons lobbywerk bij andere overheden om Zimbabwe te steunen.”
Shoko vindt het geen probleem dat tijdens hun bezoeken nu en dan vertegenwoordigers van de Zimbabwaanse ambassade opduiken: “Integendeel, wij willen dat zij erbij zijn wanneer we spreken over wat Zimbabwe volgens ons moet doen, en wat de vrienden van Zimbabwe moeten doen. We willen dat ze zo snel mogelijk hun oversten op de hoogte brengen van onze aanpak en met wie we spreken. We willen ook dat ze genieten van de vrijheid die de mensen in Zimbabwe zullen genieten. Want op dit moment genieten ze zelf ook geen vrijheid.” Shoko is zich ter dege bewust van wat hij de “beroepsrisico’s” noemt, maar stelt: “We kunnen nu niet bang zijn, als we al niet bang waren toen het regime meer macht had. Als de Egyptenaren niet zo dapper waren, zou hun dictator er ook nog zijn.”
Shoko kijkt ook verder dan de eventuele verkiezingen. Gesteld dat de transitie goed verloopt, dan moet de heropbouw goed aangepakt worden. “Eerst en vooral moeten de instellingen die de democratie dragen, versterkt worden, zoals mensenrechten controle-instanties, het parlement, civiele organisaties en vakbonden, gerechtshoven etc. Zonder deze glijdt het land terug af richting chaos. Ook al is de infrastructuur nog min of meer in orde, ook (spoor)wegen, ziekenhuizen en scholen verdienen aandacht. Jaren van verwaarlozing hebben deze motoren voor ontwikkeling in duigen achtergelaten,” besluit hij.
