Thomas Edward Lawrence, die zijn naam later veranderde in Shaw, onder meer uit grote sympathie voor de spitse theatermaker Bernard Shaw, die een grote vriend en vaderfiguur werd en zijn vrouw een grote vriendin, was wellicht de grootste held en zeker een van de meest veelzijdige figuren, meer dan geniaal, van de twintigste eeuw. Hij was onder anderen actief als archeoloog, kaartenmaker, informatie officier voor de Britten in Caïro, eminent troepenaanvoerder in de woestijn, uitvinder, schrijver en redacteur… Veel romans en stripverhalen tot op vandaag inspireren zich impliciet op zijn leven, ervaringen, ideeën, bemerkingen en grootse daden. Bevriend met vele vooraanstaande personen, grote vertrouweling en strijdmakker van koning Feisal, de schitterendste telg van de familie van de sheriffs van Mekka, ontdekte Lawrence in zich het talent om zijn hard benodigde vrijheid te ontwikkelen in een totaal vreemd land: dat van de Arabieren in het Nabije Oosten. Als buitenstaander slaagde hij erin de vele stammen, waaronder de Abu Tayi (met de oude generaal Auda Abu Tayi, die geregeld tot innerlijke rust kwam door een vijand aan het front te doden) en de Howeitat en de Mudowarra, te verenigen onder zijn strategisch en communicatief talent, en op die manier het merkwaardig decadente Turkse Ottomaanse rijk buiten Turkije een dodelijke steek toe te brengen. Strijdtoneel was heel de zone van Akkaba tot Jerusalem, inclusief wat nu Syrië en Libanon is, en Jordanië, en vooral de Hejaz woestijn. En passant vond hij het gebruik van telegeleide mijnen uit, waarbij menige militaire trein ontspoorde in de Woestijn, en vooral het concept zelf van de guerilla. Toeslaan en verdwijnen, zonder de winst trachten uit te buiten. Hij beschikte in uitzonderlijke mate over doorzicht, moed, uithoudingsvermogen, oriëntatievermogen, het vermogen pijn te verdragen, een fenomenaal geheugen, grote liefde voor zijn beste vrienden, grote interesse en respect voor zijn kamelen én een bovenmenselijk strategisch inzicht. Lawrence had ook een bijna vrouwelijke menselijke kant, en maakte bijvoorbeeld bijzonder weinig (vermijdbare) dodelijke slachtoffers. Hij nam met zijn troepen, na vele uiterst lastige campagnes onder de brandende zon op kamelen en paarden, en in de sneeuwkoude van de winters, Damascus in 1918. Samen met het opperbevel van de Britten in de hele regio, trok hij ook Jerusalem binnen. Door toedoen van Amerikaanse journalisten met zin voor beeldverhaal en commercieel talent, werd hij snel wereldbekend. De eerste publieke figuur, via tv, krant en radio. Iets dat hem tenslotte veel hoofdbrekens en ergernis bracht. Aanvankelijk vonden generaals hem a queer chap, maar hij won meestal snel sympathie en vertrouwen door zijn multipele talenten en zijn nederige en dienstbare aard. Hoewel de stoute en talentrijke Lawrence ook veel plezier had in het voor schut zetten van mensen die hem dat waard leken. Hij cultiveerde een heel bijzondere identiteit op het vlak van lichamelijkheid en seksualiteit, mede door de uitzonderlijke houding van zijn krachtige moedersfiguur, en de zachtaardige krachtige vader van adellijke afkomst. De moeder die met die man een gezin van vijf kinderen stichtte zonder ooit met hem te trouwen, na met hem een relatie te zijn begonnen toen zij nog huismeid was bij het gezin van vader Thomas, die met een zure zeer vrome vrouw was getrouwd. Thomas vond de diepte van het geluk met de nieuwe seksuele levenspartner veruit groot genoeg om de beslissing te nemen zijn eerste gezin te verlaten en daarbij heel veel materiële rijkdom en standing op te geven. Het werd een heel gelukkig koppel, zij kregen vijf kinderen. Lawrence moest de bittere vruchten eten van bepaalde reflexen van een moeder die zo zeer buiten de lijntjes had gekleurd, en die seksuele gevoelens bij haar kinderen uiterst streng afkeurde. Lawrence vond het levenslang ondragelijk door mensen te worden aangeraakt, niet alleen in gevecht aan het front. Bekend is zijn diepe lijden toen hij, zonder te zijn herkend als de generaal, door een bey van het Turkse leger werd gevangen genomen in een stadje aan de rand van de woestijn, en seksueel misbruikt voor een nacht. Hij stierf volgens een broer zonder ooit vol seksueel contact te hebben gehad.
Lawrence beschikte over een groot vermogen tot enthousiasme voor de zaak, de passie van andere mensen. In zijn latere leven zocht hij de strakke orde van het leven in the ranks, het gewone soldatenleven bij de RAF, wat wrijvingen opleverde want zijn genie liet zich niet zonder meer temmen. Die ervaring beschreef hij in het autobiografische The Mint. Een ander waar literair en menselijk meesterwerk van zeer rijke inhoud, baanbrekend militair verslag met diepe inzichten over vele zaken en fenomenen, is “Seven Pillars of Wisdom. A triumph”. De tweede titel zat overigens vol ironie… De buitenissige Brit ontwikkelde systemen en motoren om reddingssloepen in te zetten voor de marine in zijn laatste levensdeel, en bond de driehonderd exemplaren van de eerste editie van zijn oorlogslevensverhaal eigenhandig in leder in. Hij stierf in 1935, nauwelijks 47 jaar oud, tijdens een banaal ongeval met zijn grote motorfiets, iets dat hijzelf en vele anderen al lang hadden zien aankomen.
In het Nabije Oosten werkte hij onder de leiding van de grote persoonlijkheid, generaal Allenby, voor wie hij groot ontzag koesterde en van wie hij veel begrip, respect en medewerking (in goudfondsen, mensen en materieel) kreeg. De grote tragiek in zijn leven is dat hij voortdurend het onzuivere besefte van zijn heldhaftige leidersrol met de stammen. Hij voelde het aankomen, dat zijn nobele samenwerking met deze merkwaardige woestijnmensen zou verraden worden door de vlotte deals van Europese toppolitici ver boven de hoofden. Het Syckes-Picot agreement, verdeelde de veroverde gebieden in 1918 vrij willekeurig en niet bijster verstandig tussen de mogendheden frankrijk en engeland. Ook al bleef buitenlandminister Winston Churchill nog jaren lang aandachtig luisteren naar de adviezen van de jonge soldaat en uitvinder. Door de kennis van toestanden en personen, kwam het betreffende vorstenhuis in de persoon van Feisal aan het hoofd van Irak. In deze kwestie van de opdeling van het Midden Oosten liggen kiemen van de agressieve politieke situatie die uitlopers kent tot in de terreuraanslagen van vandaag in onze gemeenschap bij Zenne en Schelde. De film die Lawrence als figuur definitief historische bekendheid verleende, verscheen in 1962. Die is bijzonder goed, maar het boek is oneindig beter. Ik meen dat hij zelf zijn leven niet als kort zal ervaren hebben. Het was van een buitengewone intensiteit, kleurrijkheid en authenticiteit. Vele reizen en vele fijne vriendschappen met hoogstaande mensen, verrijkten het, en maakten de trieste, futloze periodes dragelijker. Zelfs met God ging Lawrence de strijd aan, onbevreesd en met grote wijsheid en inzicht, stoutmoedig en uitdagend, in het besef dat de Schepper vaak niet zo eenvoudig goedaardig is als vaak wordt aangenomen.
Waardevolle biografie, zeker in het licht van het hedendaagse terrorisme is :
Michael KORDA. Hero. The Life and Legend of Lawrence of Arabia. Harper, 2010, 762 pp.
Seven Pillars of Wisdom is vandaag in nieuwe uitgave beschikbaar in de boekhandel, zowel in het originele Engels als in vertaling naar het Nederlands.
