Op 3 december vond een groot referendum plaats in Venezuela rond de tussen Venezuela en Guyana betwiste regio Guyana Esequiba. Het gaat om een zeer dunbevolkte regio, met amper 150.000 hoofdzakelijk inheemse inwoners, maar met veel interessante grondstoffen én mogelijkheden voor alternatieve energieopwekking.
Ze maakt ook 15 procent uit van het grondgebied van Venezuela. De stemgerechtigde Venezolaanse bevolking werd vijf vragen voorgelegd. Daar gaan we straks wat dieper op in. Het antwoord op die vragen zou het optreden van de Venezolaanse regering in het geschil met Guyana bepalen. Maar eerst de geschiedenis.
Groot Colombia
Onder de Spaanse kolonisatie behoorde Guyana Esequiba tot het grondgebied, eerst van het Virreinato de la Nueva Granada, later van het aparte Capitanía General de Venezuela. Ook toen begin 19e eeuw een bevrijdingsgolf over Latijns-Amerika trok onder leiding van de Venezolaan Simón Bolívar, maakte het gebied integraal deel uit van het bevrijd Groot-Colombia, dat bestond uit de huidige staten Colombia, Panama, Venezuela en Ecuador.
Pas als de Britten zich in de regio gaan inwerken, komt de Esequibo-regio onder druk. Er werd goud gevonden en de Venezolanen moesten herhaaldelijk invallen van Engelse kolonisten weerstaan. Maar de toenmalige leiders van Venezuela werden ‘overruled‘ door de imperiale grootmachten VS en Groot-Brittannië.
Het gebied ten westen van de rivier Esequibo bleef tot op heden betwist gebied tussen Venezuela en Guyana
Die twee kwamen onder elkaar overeen dat de regio onder Brits mandaat kwam. Dat werd in 1899 vastgelegd voor het Tribunaal van Parijs, waar Venezuela vertegenwoordigd wordt door … VS-advocaten.
Vlak voordat Brits Guyana – eindelijk – onafhankelijk werd in 1966, kwamen Venezuela, Groot-Brittannië en Brits-Guyana in Genève overeen dat het historisch conflict in vrede moest worden opgelost, met wederzijdse instemming. Maar het gebied ten westen van de rivier Esequibo bleef tot op heden betwist gebied tussen Venezuela en het onafhankelijk geworden Guyana.
Kaart: SurinameCentral, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0 DEED
Heropflakkering
Af en toe komt er een opflakkering van die betwisting. De meest recente werd in gang getrokken in maart 2015 toen Obama verklaarde dat Venezuela een ‘ernstige bedreiging voor de veiligheid van de VS’ vormde. Amper twee maanden later kondigde de VS-multinational ExxonMobil aan dat er volgens hun onderzoek een enorme petroleumvoorraad aanwezig is in de zee vóór Guyana Esequiba.
De beslissing van Obama om Venezuela uit te putten met sancties en een blokkade kwam ExxonMobil bijzonder goed uit
Toeval? Laat ons zeggen dat – als er geen ander verband is – de beslissing van Obama om Venezuela uit te putten met sancties en een blokkade hen bijzonder goed uitkwam.
In september 2015 werkte Rex Tillerson als CEO van ExxonMobil, een extra strategie uit om de Esequibo regio uit de handen van Venezuela te houden. Later, in 2017-18, zou de man buitenlandminister van Donald Trump worden, het zoveelste voorbeeld van vervlechting van het grootkapitaal met de staat. Tillerson dus zorgde ervoor dat Guyana niet langer het akkoord van Genève, dat uitgaat van onderlinge toestemming, volgde.
Rex Tillerson (links) en Donald Trump (rechts). Foto: Shaleah Craighead, Wikimedia Commons /
In de plaats richtte het land zich tot het Internationaal Gerechtshof. ExxonMobil bekostigde de gerechtskosten ten belope van 15 miljoen dollar. Zo probeerde Guyana/ExxonMobil het geschil uit de handen van de soevereine staten te halen en over te brengen bij een Internationaal hof.
Guyana ging zelfs zover om te proberen het geplande Venezolaans referendum te laten verbieden door het Internationaal Gerechtshof. Het Gerechtshof ging daar echter niet in mee. Intussen had Guyana wel eenzijdig exploitatierechten verkocht aan multinational ExxonMobil, in betwiste wateren én zelfs gedeeltelijk in Venezolaanse. Die zetten onmiddellijk de exploitatie in gang, om zo een ‘de facto’ situatie te creëren.
Soevereiniteit versus neokolonialisme
Uiteraard is die overeenkomst tussen Guyana en ExxonMobil, naast enkele andere multinationals, niet legaal. Zolang de betwisting rond het gebied niet bijgelegd is, kan geen van de twee buurlanden dergelijke eenzijdige stappen zetten. Maar ze is ook neokoloniaal: nauwelijks 25 procent van de winst blijft in Guyana. Dat terwijl de menselijke ontwikkelingsindex (HDI) er in 2019 de laagste van Zuid-Amerika was.
Extreme armoede treft 35,1 procent van de Guyanese bevolking, het emigratiepercentage bereikt 55 procent en tot 80 procent van de mensen met een hogere opleiding woont buiten het land.
“Het zijn ExxonMobil en het Southern Command de die zee proberen in te lijven, die aan Venezuela toebehoort”
Het is duidelijk dat de betwistbare deal vooral ten goede komt aan ExxonMobil en andere transnationale ondernemingen die erbij betrokken zijn. Venezuela stelt daar nationale soevereiniteit en energie soevereiniteit tegenover, maar ziet het ook als een geopolitiek probleem. Een staaltje van hedendaags imperialisme dus. De Monroe-doctrine vierde op 2 december springlevend haar tweehonderdste verjaardag.
Volgens de Venezolaanse president Nicolas Maduro gaat het niet zozeer over Guyana, “het zijn ExxonMobil en het Southern Command[1] die de zee proberen in te lijven, die aan Venezuela toebehoort”.
‘Cinco veces Sí’, vijf keer ja!
Het referendum van 3 december bestond uit vijf vragen. Het ging over het bevestigen van de niet erkenning van de VS-Groot-Brittannië-regeling van 1899, over de erkenning van het akkoord van Genève van 1966 en het niet erkennen van de tussenkomst van het Internationaal Gerechtshof.
Het vraagt ook de steun van de bevolking voor verzet tegen de unilaterale toe-eigening door Guyana en het vraagt het akkoord voor het toekennen van staatsburgerschap en het opzetten van een integraal ondersteuningsplan voor de (vooral inheemse) bevolking van Guyana Esequiba.
Foto: Katrien Demuynck
Die complexe bevraging werd voorafgegaan door een brede sensibiliseringscampagne om te verzekeren dat elke Venezolaan de geschiedenis van Guyana Esequiba goed kent. Je kan het zien als een grote les in anti-imperialisme, dekolonisering en recht op volkssoevereiniteit tegenover de winstzucht van een kapitalistische multinational.
3 december was een stevige overwinning van het ‘Cinco veces sí’ (vijf keer ja). Er was niet alleen een grote opkomst van meer dan 51 procent van de kiesgerechtigden, de vijf vragen behaalden ook positieve scores van 95,4 tot 98,1 procent en bezorgden de Venezolaanse overheid een stevig mandaat om tegen de belangen van ExxonMobil in te gaan.
Inheemsen haalden er een inderhaast door Guyana gehesen vlag naar beneden en vervingen ze door de Venezolaanse driekleur
De leden van de REDH die mee opgenomen waren in de groep van internationale observatoren van het bevragingsproces konden zowel het enthousiasme vaststellen onder de duizenden vrijwilligers die het proces in goede banen leidden als een sluitend en correct verloop van de stemming.
Foto: Katrien Demuynck
Het volledige proces verloopt elektronisch op basis van identiteitskaart en vingerafdrukherkenning. Doden kunnen dus niet ‘deelnemen’ bijvoorbeeld. Verder wordt nadien nog schriftelijk afgetekend met handtekening en vingerafdruk, zodat een dubbelcheck altijd mogelijk is. Laat op dezelfde avond, onmiddellijk na de sluiting van de laatste stemkantoren, was de definitieve uitslag al bekend.
Intussen circuleerden op X allerlei berichten uit de betwiste regio. Een ervan bleek bijzonder populair. Inheemsen haalden er een inderhaast door Guyana gehesen vlag naar beneden en vervingen ze door de Venezolaanse driekleur.
Indígenas de la etnia Pakaraima bajaron la bandera guyanesa y luego izaron BANDERA TRICOLOR de nuestro prócer Francisco de Miranda, una clara señal de que ellos son venezolanos y se sienten venezolanos
No hizo falta lanzarle un misil al guyanés como la ley del genocida
Amén 🙏🏽 pic.twitter.com/OAA75lM7Jd— Venezuela🇻🇪🦜 Es el ESEQUIBO!! (@Patria8Querida) December 4, 2023
Het conflict ExxonMobil – Venezuela bewijst dat de Monroe-doctrine springlevend is. Maar ook dat het Bolivarisme, de dekolonisatie-gedachte van Simón Bolívar die door voormalig president Hugo Chávez terug op de agenda is gezet, een stevig wapen is om er tegenin te gaan.
Gesprekken Guyana-Venezuela al op gang
Onmiddellijk na het referendum zette president Maduro van Venezuela een aantal stappen om werk te maken van het terug officieel aansluiten van Guyana Esequiba bij Venezuela. Dat ging van het verspreiden van een nieuwe landkaart van Venezuela, waar de betwiste regio niet langer gearceerd op staat, tot het aanstellen van verantwoordelijken voor de deelstaat.
Zeer snel kwam ook een eerste gesprek tussen president Maduro van Venezuela en president Irfaan Ali van Guyana, gefaciliteerd door Ralph E. Gonsalves, eerste minister van Saint Vincent and the Granadines en huidig voorzitter van CELAC, en in aanwezigheid van onder meer vertegenwoordigers van CELAC en CARICOM.[2]
In de gezamenlijke slotverklaring drukken beide presidenten hun wil uit om het conflict vredevol op te lossen, op basis van het akkoord van Genève van 1966. Tegelijk noteren ze dat Guyana doorgaat met procederen via het Internationaal Gerechtshof terwijl Venezuela de autoriteit van dit gerechtshof in dit grensgeschil niet erkent. Een nieuwe afspraak volgt, binnen de drie maanden, in Brazilië. Het wordt in elk geval de zoveelste krachtmeting tussen de belangen van een land uit de Global South en een machtige multinational.
Lees ook: ExxonMobil op oorlogspad in Latijns-Amerika
Notes:
[1] Het United States Southern Command (USSOUTHCOM) zijn de strijdkrachtencommando’s van het Ministerie van Defensie van de VS die opereren in Midden- en Zuid-Amerika en het Caribisch gebied.
[2] CELAC is de afkorting van Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten. Het is een internationale organisatie die bestaat uit de 33 onafhankelijke staten op het Amerikaanse continent, behalve de Verenigde Staten en Canada.
De CARICOM is een intergouvernementele organisatie van 15 landen uit de Cariben.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
