Op 3 december 2023 trok een groot aantal Venezolanen naar de stembus in een referendum over de regio Essequibo die ook geclaimd wordt door buurland Guyana. Met het antwoord op vijf vragen moesten de Venezolanen de soevereiniteit van hun land over die regio al dan niet bevestigen. Bijna alle deelnemers antwoordden positief.

“Vandaag,” zo zei de Venezolaanse president Nicolas Maduro, “zijn er geen winnaars of verliezers.” De enige winnaar, zei hij, is de soevereiniteit van Venezuela. De grootste verliezer, aldus nog Maduro, is ExxonMobil.

In 2022 realiseerde ExxonMobil 55,7 miljard dollar winst en werd meteen een van de rijkste en machtigste oliemaatschappijen ter wereld. Ondernemingen als ExxonMobil oefenen een buitensporige macht uit op de wereldeconomie en op de landen die over olievoorraden beschikken. Zijn tentakels reiken wereldwijd, van Maleisië tot Argentinië.

In zijn boek Private Empire: ExxonMobil and American Power (2012) beschrijft Steve Coll hoe de onderneming is uitgegroeid tot een “bedrijfsstaat binnen de Amerikaanse staat”. De leiders van ExxonMobil hebben altijd een intieme relatie met de VS-regering gehad.

Lee “Iron Ass” Raymond (CEO van 1993 tot 2005) was een goede persoonlijke vriend van vicepresident Dick Cheney en hielp mee het regeringsbeleid over de klimaatverandering uitwerken.

Rex Tillerson (die hem in 2006 opvolgde) ruilde de onderneming in 2017 in voor de post van buitenlandminister onder president Donald Trump.

Coll beschrijft hoe ExxonMobil de staatsmacht van de VS gebruikt om almaar meer olievoorraden op te sporen en vervolgens zelf de belangrijkste uitbater te worden.

Een bezoekje aan de verschillende stembureaus in Caracas op de dag van de verkiezingen leerde al snel dat de mensen die hun stem uitbrachten perfect wisten hoe ze moesten stemmen: niet zozeer tegen de iets meer dan 800.000 inwoners van Guyana, maar voor de soevereiniteit van Venezuela tegen ondernemingen als ExxonMobil.

Hoewel de sfeer soms wat overhelde naar patriotisme, verlangden de opgedaagde Venezolanen toch vooral dat er een einde kwam aan de invloed van de multinationale ondernemingen en naar een kans voor de volkeren van Zuid-Amerika om zelf hun twistpunten op te lossen en de rijkdom onder elkaar te verdelen.

Venezuela stuurt ExxonMobil wandelen…

In 1998 won Hugo Chávez de presidentsverkiezingen in Venezuela. Bijna meteen zei hij dat de natuurlijke bronnen van het land — vooral de olie, die de sociale ontwikkeling van het land financiert — in handen van het volk moeten zijn en niet van oliebedrijven als ExxonMobil. “El petroleo es nuestro” (“De olie is van ons”) was de slogan van de dag.

Screenshot The Washington Post

Vanaf 2006 begon zijn regering aan een resem nationalisaties, waarvan olie de belangrijkste was (de olie-industrie was al eens genationaliseerd, namelijk in de jaren 1970, maar kwam twee decennia later weer in privéhanden). De meeste oliemultinationals aanvaardden de nieuwe regulering van de olie-industrie, behalve twee: ConocoPhillips and ExxonMobil.

Beide ondernemingen eisten miljarden dollars schadeloosstelling, hoewel het International Center for Settlement of Investment Disputes (ICSID – Internationaal centrum voor de afwikkeling van investeringsgeschillen) in 2014 besloot dat Venezuela voor ExxonMobil slechts 1,6 miljard dollar moest ophoesten.

Volgens sommige toenmalige personeelsleden van ExxonMobil was Rex Tillerson woedend. In 2017 publiceerde The Washington Post een verhaal dat zijn gevoelens duidelijk weerspiegelde: “Rex Tillerson heeft zich verbrand in Venezuela. En hij nam wraak.” ExxonMobil sloot een deal met Guyana voor off-shore exploratie in 1999 maar begon pas in maart 2015 — na een negatieve uitspraak van de ICSID — met de uitbating.

ExxonMobil maakte gebruik van een krachtige, door de VS op poten gezette campagne om druk uit te oefenen op Venezuela met twee doelen voor ogen: zijn eigen projecten in de betwiste regio betonneren en de aanspraak van Venezuela op de regio Essequibo ondermijnen.

De slechte deal van ExxonMobil voor Guyana

In 2015 kondigde ExxonMobil aan dat het een 90-tal meter diepe (295 feet) “voorraden oliehoudende zandsteen van hoge kwaliteit” had gevonden, een van de grootste olie-ontdekkingen in recente jaren. De oliereus pleegde op regelmatige basis overleg met de regering van Guyana, en beloofde in te staan voor alle kosten in aanloop naar de uitbating van de olie.

Toen het Production Sharing Agreement tussen de regering van Guyana en ExxonMobil in de openbaarheid kwam, werd pas duidelijk hoe bekaaid het arme Guyana ervan afkwam. ExxonMobil kreeg 75% van de olie-inkomsten om de kosten terug te verdienen, de rest werd 50-50 gedeeld met Guyana. Het oliebedrijf werd ook vrijgesteld van belastingen.

Grote delen van de regio Essequibo ontsnappen volledig aan elk overheidsgezag. Foto: D1900b/CC BY-SA 4:0

In Article 32 (Stability of Agreement) stond dat de regering “deze Overeenkomst niet zal amenderen, wijzigen, ontbinden, beëindigen, ongeldig of niet-afdwingbaar verklaren, geen heronderhandeling, vervanging of substitutie ervan zal eisen, of anderszins deze Overeenkomst zal hinderen, wijzigen of beperken” zonder de goedkeuring van ExxonMobil. Met deze overeenkomst zijn alle toekomstige regeringen van Guyana aan handen en voeten gebonden.

Nog erger voor Guyana is dat de deal slaat op wateren waar Venezuela al aanspraak op maakt sinds de 19de eeuw. De leugens van eerst de Britten en daarna de VS hebben de basis gelegd voor een grensconflict in de regio die voor de ontdekking van de olie maar voor weinig problemen zorgde.

In de jaren 2000 onderhield Guyana goede, broederlijke banden met de regering van Venezuela. In 2009 voerde Venezuela het PetroCaribe-programma in dat Guyana voorzag van goedkope olie in ruil voor rijst, wat meer dan welkom was voor de Guyaanse rijstindustrie.

Aan deze olie-voor-rijstruil kwam een einde in november 2015, deels te wijten aan de lagere wereldprijzen voor olie. Waarnemers in Georgetown en Caracas stelden vast dat het programma te lijden had van de toenemende spanningen tussen beide landen over de betwiste regio Essequibo.

De “verdeel-en-heers”-strategie van ExxonMobil

Het referendum van 3 december in Venezuela en de “Cirkels van Eenheid“ in Guyana suggereren nu dat beide landen de hakken in het zand zetten. Ondertussen echter heeft de president van Guyana Irfaan Ali, in de coulissen van COP-28, een ontmoeting gehad met de Cubaanse president Miguel Díaz-Canel en de premier van Saint Vincent and the Grenadines Ralph Gonsalves om de situatie te bespreken. Ali drong er bij Díaz-Canel op aan Venezuela aan te sporen om een “vredeszone” in stand te houden.

Washington heeft geen zin om het conflict met Venezuela op de spits te drijven. ExxonMobil daarentegen wel.

Voorlopig lijkt er geen oorlog op til. De VS heeft een deel van zijn blokkade tegen de Venezolaanse olie-industrie opgeheven, waardoor Chevron verscheidene olieprojecten in de baai van de rivier Orinoco en het meer van Maracaibo kan heropstarten. Washington heeft geen zin om het conflict met Venezuela op de spits te drijven. ExxonMobil daarentegen wel.

Noch de Venezolaanse noch de Guyaanse bevolking zal baat hebben bij de politieke interventie van ExxonMobil in de regio. Vandaar dat de vele Venezolanen die op 3 december naar de stembus trokken, het conflict van hun land met Guyana veeleer zien als een conflict tussen ExxonMobil en de bevolking van beide Latijns-Amerikaanse landen.

Het artikel ExxonMobil wants to start a war in Latin America van Vijay Prashad werd vertaald door Marina Mommerency.

Vijay Prashad is Indisch historicus, redacteur en journalist, schrijft voor Globetrotter en is hoofdredacteur van het Tricontinental: Institute for Social Research. Zijn recentste boeken zijn Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism en The Withdrawal: Iraq, Libya, Afghanistan, and the Fragility of U.S. Power (beiden met Noam Chomsky). The Withdrawal werd vertaald als Terugtrekken – De VS na de afgang in Irak, Afghanistan, Libië (EPO, 2022). Zie Noam Chomsky en Vijay Prashad in gesprek met Lode Vanoost over hun nieuwe boek Terugtrekken!

Steun hier