De straten van het Noord-Franse Bray-Dunes liggen er verlaten bij. De rijen imposante façades van verloederde 19-de-eeuwse villa’s worden hier en daar onderbroken door de neergelaten ijzeren rolluiken van gesloten cafés en handelszaken. Hoewel de klokken van de neogotische kerktoren nog maar net twaalf uur slaan, staan enkele vissers al aan te schuiven bij het lokale frietkot.

Jungle van Calais. Foto: Jeroen Van Rensbergen

De desolate indruk van het badstadje contrasteert scherp met het de drukte rond het lokale station van de gendarme. Groepjes agenten lopen binnen en buiten. Een patrouillewagen verlaat de parking om vervolgens door het centrum van het dorp naar de duinen te rijden. Op enkele tientallen meters van een oude bunker stappen drie politieagenten in camouflage outfit uit de wagen. Ze turen met een verrekijker naar het strand en de woelige zee. Hun opdracht: migranten die in bootjes het Kanaal oversteken tegenhouden. Maar vandaag lijkt de zee te onstuimig. De agenten zullen enkele uren op uitkijk staan, in de ijskoude zeebries. “Maar het is nodig dat we hier patrouilleren.” zegt de jongste van de drie, “vorige week vond hier nog een oversteekpoging plaats.”

1000 mensen in 19 gammele bootjes

De Noord-Franse kust is al een tiental jaar een verzamelplaats voor migranten die de oversteek willen wagen naar het Verenigd Koninkrijk. In Calais, enkele tientallen kilometers van Bray-Dunes, bevond zich lange tijd het grootste vluchtelingenkamp van Europa. De jungle, van het Pashto-woord ‘dzanghal’ wat bos betekent, werd met haar tienduizend migranten een symbool voor de Europese vluchtelingencrisis en de politieke onmacht in Frankrijk.

De Franse regering doekte het kamp op in de herfst van 2016 en verspreidde de migranten over verschillende opvangcentra over heel het land. Er werd samengewerkt met verschillende ngo’s om tijdelijke huisvesting, ondersteuning en juridische bijstand te voorzien. Maar diezelfde hulporganisaties trekken nu aan de alarmbel. Zij zien opnieuw een enorme toename van migranten aan de Noord-Franse kust. Op 12 en 16 november waagden bijna 1.000 mensen de oversteek in 19 gammele bootjes. Ook zouden enkele duizenden migranten in Calais en Duinkerke in het beboste hinterland verblijven, met vaak maar een tentje als onderdak. Het merendeel wacht hier tot de lente om een kalmere Noordzee over te steken. Maar met de winter in aantocht dreigt een humanitaire ramp.

Jungle van Calais. Foto: Jeroen Van Rensbergen

“De situatie is sinds lang niet meer zo ernstig geweest”, zegt Pierre Roques, coördinator van de hulporganisatie L’auberge des Migrants. Hij ontvangt ons in een oude warenhuis aan de rand van Calais waar tientallen Franse en Britse vrijwilligers druk in de weer zijn met de voorbereidingen voor de winter. Ze hakken hout, dat door de migranten gebruikt kan worden als verwarming, en triëren gedoneerde kledingstukken en kampeermateriaal. Roques legt uit dat in voorgaande winters lokale overheidsfunctionarissen noodonderdak boden aan gezinnen en alleenstaande kinderen. Maar deze winter zal niet voor iedereen onderdak beschikbaar zijn. “Velen zijn gedwongen in de open lucht te slapen in de modder, in ijskoude omstandigheden.”

“Velen zijn gedwongen in de open lucht te slapen in de modder, in ijskoude omstandigheden”

Roques begon zijn engagement tijdens de laatste maanden van de jungle. “Dat kamp was een echte sloppenwijk. Maar de mensen hadden tenminste een onderdak”, zucht hij. De laatste maanden krijgt de organisatie het steeds moeilijker om het groeiend aantal migranten te kunnen blijven helpen. “We werken met man en macht om eten, drinken en tenten te voorzien. Maar zonder steun van de overheid is het trekken aan een dood paard.”

In een geïmproviseerde industriële keuken achterin het warenhuis staan ondertussen zeven enorme kookpotten op het vuur te pruttelen. Elke dag worden warme maaltijden, met het hulp van het Franse Rode Kruis, naar enkele distributiepunten in de regio gebracht. Aan één van deze punten, achter de haven van Calais, staan een vijftal hongerige migranten in de gietende regen te wachten tot ze aan de beurt zijn. Shoaib (*niet echte naam), een jongeman uit Pakistan, bedankt de vrijwilligers met een glimlach. Zijn gescheurde poncho is doorweekt, aan zijn voeten heeft hij enkel sandalen. Wanneer we hem vragen of hij nog voor de winter de oversteek zal wagen, knikt hij gretig. “Ik kan hier niet blijven. Hier is alleen maar miserie”, zegt Shoaib in gebrekkig Engels.

Jungle van Calais. Foto: Robbe Vandegehuchte

Dat de situatie schrijnend is, beaamt ook Axel Gaudinat van Utopia 56, een hulporganisatie die ontstond na de ontruiming van de jungle. “De levensomstandigheden van migranten gaan zienderogen achteruit en we hebben geen oplossingen.” Gaudinat legt uit dat de afwezigheid van een opvangkamp de toegang tot basisvoorzieningen bemoeilijkt. “Vroeger was ons doel mensen onderdak te bieden. Nu doen we ons uiterste best om ze nog maar voldoende drinkwater te voorzien.” Enkele vrijwilligers zouden de afgelopen dagen migranten noodgedwongen zeewater hebben zien drinken.

“De levenskwaliteit van de mensen hier is niet meer de prioriteit”

Gaudinat stelt dat de Franse regering haar beleid heeft verschoven, van opvang naar repressie. In oktober ontruimde de Franse politie nog een tijdelijk kamp van ongeveer 700, voornamelijk Sudenese, vluchtelingen. Hetzelfde kamp was in mei en juni ook al eens ontruimd. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Observers stelde toen kritisch dat deze acties vooral bedoeld zijn om mensen uit te putten, door hen constant te verplaatsen. “De levenskwaliteit van de mensen hier is niet meer de prioriteit.” Stelt Gaudinat.

Militarisering van de kust

Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk tekenden deze zomer een overeenkomst om illegale migratie over het Kanaal aan te pakken. De twee landen waren het eens over een gezamenlijk meerjarig operationeel plan en een gezamenlijke financieringsregeling. “Hier zien we vooral dat de militarisering van de kust toegenomen is” zegt Roques van L’Auberge des Migrants. De CRS, een speciale mobiele Franse politiemacht, patrouilleert dagelijks langs de beboste kustlijn. Hoogtechnologische drones en een vliegtuig van Frontex, het Europese grensbewaking, kijken toe vanuit de lucht. De toegenomen politiemacht zorgt voor dat een kat-en-muisspel, waardoor de migranten zich verspreiden en niemand zicht heeft op de situatie. “Een hardere, onmenselijke aanpak is niet het antwoord. Mensen willen nu eenmaal naar het Verenigd Koninkrijk, en dat zal zo blijven”, zegt Roques, “Je kan toch niet op elke hoek een politieagent zetten?”

Jungle van Calais. Foto: Jeroen Van Rensbergen

De noodkreet van de hulporganisaties lijkt tot nu toe weinig beweging te brengen. In Frankrijk staat een strengere immigratiewetgeving op de politieke agenda, die de Franse president Emmanuel Macron de komende weken door de Kamer van Afgevaardigden wil laten goedkeuren. Op moment van schrijven is er geen bijkomende overheidssteun aan de hulporganisaties gekomen. Een week na ons bezoek in Noord-Frankrijk, verdronken nog 27 vrouwen, mannen en kinderen in het Kanaal.