Honderden mensen staan vrijdag 11 augustus in een lange rij aan te schuiven in de ‘Humanitaire Hub’ aan de Havenlaan in Brussel. De rij maakt eerst verschillende bochten door het hoofdgebouw voor het via een binnenplaats bij een achtergebouw uitkomt, waar ze van vrijwilligers achter een rij tafels achtereenvolgens een papieren tas, een aluminium bakje met een warme maaltijd, een flesje water, een appel of ander fruit en een wafel aangereikt krijgen.

Vooral jonge mannen, maar ook tientallen vrouwen en wat oudere mensen staan in de rij. Ze zijn gevlucht uit hun land van herkomst en hopen hier asiel aan te kunnen vragen. Ondertussen leven ze op straat omdat er in de opvangcentra te weinig plaatsen zijn.

“In Brussel leven 2.000 gevluchte mensen op straat”

Iedere doordeweekse dag tussen 12u30 en 13u30 kunnen ze hier van vrijwilligers een warme maaltijd krijgen, inclusief water, fruit en een snack. Wekelijks heeft elke dag een andere organisatie de verantwoordelijkheid over de organisatie van de voedselbedeling. De organisatie Vriendschap Zonder Grenzen is verantwoordelijk op de vrijdag.

“En ‘s morgens delen we ook nog steeds ontbijt uit aan de rij vluchtelingen bij Dienst Vreemdelingenzaken”, vertelt Riet als ik haar spreek onderweg naar Park Farm waar ze met de vrijwillige collega’s gaat picknicken om hun 8-jarig bestaan te vieren. Al is het natuurlijk niet om te vieren dat ze nog steeds zo hard nodig zijn.

Picknick van Vriendschap Zonder Grenzen om 8-jarig bestaan met vrijwilligers te vieren. Foto: Helenka Spanjer

“We hebben in de afgelopen acht jaar de situatie vooral zien verergeren”, zegt Riet, “de huidige opvangcrisis is namelijk verschrikkelijk. Deze zomer is het even een beetje kalm en mensen denken dan dat alles is opgelost, maar er leven nu nog zeker 2.000 mensen op straat of ergens in een voorlopig centrum.”

“Zo kwam ik mensen tegen die worden opgevangen in het Hotel Van Belle, maar ze mogen daar maar één maand blijven en dan moeten ze weer terug de straat op. In veel van de opvangcentra krijgen ze voor twee of drie weken of een maand opvang en dan moeten ze er weer uit. Dat hebben we nog nooit meegemaakt.”

“Soms zit er drie maanden tussen hun aanmelding en hun eerste interview”, gaat Riet verder. “En daarna kan het opnieuw maanden duren voor ze hun tweede interview hebben. Acht jaar geleden was die wachttijd korter.”

Om 5u ‘s morgens koffie en thee uitdelen

In het Maximiliaanpark in Brussel verschenen in 2015 de eerste tentjes van vluchtelingen. Riet, Christiane en Mia waren net terug van een bezoek aan het vluchtelingenkamp in Calais toen ze zagen dat er hier in Brussel alsmaar meer Afghanen, Irakezen en Syriërs toekwamen.

“We zeiden tegen elkaar: wat zijn we in Calais gaan doen? We kunnen beter hier beginnen”, vertelt Riet.

Vriendschap Zonder Grenzen-vrijwilligers vanaf het eerste uur. Foto: Helenka Spanjer

“En zo beslisten we samen met nog andere betrokken burgers om op vrijdag 10 augustus in 2015 te beginnen met het uitdelen van een ontbijt ’s morgens aan de mensen die stonden aan te schuiven bij Dienst Vreemdelingenzaken”, gaat Riet verder.

“Daar stonden zo’n 900 mensen, terwijl er maar 250 mensen per dag werden binnengelaten. Vanaf 3 à 4 uur ’s nachts stonden velen er al om te proberen bij de eerste 250 te horen, anders moest je de dag nadien terugkomen. Vandaar dat er toen in het Maximiliaanpark zo’n 1.500 mensen sliepen.”

“Wij begonnen al om 5u ’s morgens met koffie en thee uit te delen en ook sandwiches en koeken. Wij deden dit drie keer per week. Dat was niet vol te houden. Maar op de maandagen en vrijdagen hebben we dit toch tot corona voortgezet.”

“Met een butaangasvuur op de grond buiten maakten we acht jaar geleden nog de koffie en thee klaar voor de lange rij vluchtelingen. Tegenwoordig zijn hier percolators, maar dat hebben wij in het begin niet gekend.”

Toen de coronapandemie begon, sloot de Dienst Vreemdelingenzaken en werd het Maximiliaanpark leeggemaakt. “Dit was verschrikkelijk, de politie kwam toe met grote camions en alles werd afgebroken.”

“Vanaf dat moment zijn we aan het kanaal het middagmaal gaan verzorgen”, aldus Riet. Andere groepen sloten zich toen bij hen aan, zodanig dat alle dagen een maaltijd kon worden voorzien.

Na twee jaar hebben ze van de regio en van de Stad Brussel samen dit lokaal aan de Havenlaan 100 gekregen en kwam het Plateforme Citoyenne – wat al ontstaan was in de periode aan het Maximiliaanpark – in het beheer van de logistiek. Daarnaast wordt het eten verzorgd door burgerorganisaties zoals Vriendschap Zonder Grenzen, Serve the City en Cuistots Solidaires.

Dagelijks komen 350 tot 450 vluchtelingen om te eten

Riet: “Dagelijks komen er nu tussen de 350 en 450 vluchtelingen. Dat is heel veel. Het betekent een uur uitdelen. Het warme eten wordt gemaakt door een vrijwilliger in samenwerking met de Humanitaire Hub die dus onder andere gerund wordt door Plateforme Citoyenne, maar ook door Dokters van de Wereld en Artsen Zonder Grenzen. Het water wordt geleverd door de hub zelf. En wij zorgen op vrijdag daarnaast voor de koffie, thee, fruit en wafels of andere extraatjes. Nog nooit hebben we een vrijdag overgeslagen.”

Maar Vriendschap Zonder Grenzen doet niet alleen dit. “We zijn ook een politieke organisatie die acties voert”, zegt Riet. “Zoals toen afgelopen winter tijdens de opvangcrisis vluchtelingen genoodzaakt waren in tentjes te slapen aan het kanaal in Brussel. Wij hebben toen een mensenketting gevormd rond opvangcentrum het Klein Kasteeltje als verzet tegen de politiek van de staatssecretaris van Asiel en Migratie en het beleid van Fedasil. Dit was niet tegen de werknemers van Fedasil gericht, maar tegen het feit dat mensen niet meer in het Klein Kasteeltje binnen mochten.”

“Anders gezegd, tegen de opvangcrisis die nog altijd voortduurt”, legt Riet verder uit. “De mensen die hier vandaag kwamen zijn mensen zonder opvang, die op straat slapen of bij vrienden in afwachting van een interview voor een asielaanvraag of in afwachting van ergens een tijdelijk verblijf te krijgen.”

Tijdens het solidariteitsfestival Manifiesta in Oostende op 8 en 9 september is Vriendschap Zonder Grenzen van plan op het strand ook een symbolische actie te houden. “Dit om de doden te herdenken die allemaal dit jaar al tijdens de oversteek naar Europa zijn overleden. Het is sinds 2017 geleden dat er weer zoveel slachtoffers zijn gevallen”, zegt Riet.

Ten derde is Vriendschap Zonder Grenzen ook nog een vormingsorganisatie. Riet: “Ieder jaar organiseren we een grote studiedag voor de vrijwilligers en mensen die met ons willen meewerken of op de hoogte willen blijven. Deze studiedag gaat over de internationale situatie en waarom mensen vluchten, over de nieuwste maatregelen in Europa en België, zoals het migratiepact en de deal met nu bijvoorbeeld Tunesië, én over de regularisatiemogelijkheden voor mensen zonder papieren. Tot slot organiseren we jaarlijks een brunch om geld bijeen te krijgen, want alles wat we doen is enkel mogelijk dankzij financiële donaties.”

Vrees voor nieuwe toevloed vanaf september

Vriendschap Zonder Grenzen heeft veel vrijwilligers, waaronder een netwerk van meer dan 50 permanente vrijwilligers die ze verdelen over de vrijdagen. “Voor elke week maken we een rooster. Zelfs voor deze vakantieperiode is het gelukt om met onze vrijwilligers alle vrijdagen in te vullen.”

“Al vrezen wij allemaal een nieuwe toevloed vanaf september omdat er dan bijna altijd een toename is. Bovendien gaat het nu in sommige landen in Afrika heel slecht. Er is een klimaatcrisis, politieke onrust en een slechte economische situatie, dus wat krijg je dan: een summum van problemen. Maar we gaan verder. Week na week.”