De criminele winsten van de grote multinationals in 2022 lijken misschien een ommekeer in de historische trend van globale winstdaling van de voorbije decennia. Zij zijn echter slechts een kortstondige onderbreking.

Dit wordt een massieve aanval dankzij de privileges van de monopolisten van het wereldwijd kapitaal. De onvermijdelijke val in winstgevendheid zal zich verderzetten. De klimaatcrisis is nu al, de belangrijkste factor in de huidige en toekomstige financiële crisissen en dat zal zo blijven.

De neerwaartse inflatiespiraal waar we nog steeds in leven werd veroorzaakt door de keuze van de oliemaatschappijen om hun monopolie over het energiesysteem te gebruiken om hun dalende winsten te compenseren tijdens de Covid-lockdowns.

Dit deden ze na decennia vastklinken van de economie aan fossiele brandstoffen in complete samenwerking met de politieke mainstream, met het stilzwijgen en soms zelfs instemming van groene en linkse partijen.

Alle akkoorden werden sindsdien verscheurd, er rest ons alleen barbarij. Toch beginnen zich, achter deze aanval met het opleggen van ongeëvenaard hoge prijzen, onevenwichten te manifesteren die de macht van de kapitalistische elite te boven gaan.

De huidige economische en financiële modellen zijn niet ontworpen voor deze klimaatcrisis.

In 2022 werd Pakistan overspoeld door de grootste overstromingen in haar geschiedenis: een derde van het land stond onder water. Meer dan 30 miljoen mensen werden verdreven naar andere plaatsen en andere landen. Pakistan is een van ‘s werelds grootste producenten van katoen en textiel. De prijzen van textiel, van bijna alle soorten kleding, zijn sindsdien enorm gestegen.

Delen van Pakistan staan vandaag nog steeds onder water. Een deel van de verdreven personen zal nooit meer terugkeren naar waar ze leefden. De kans dat nieuwe mega-moessonregens in de komende jaren zullen voorkomen is groot.

De hittegolf die momenteel het Aziatisch continent teistert heeft —in het midden van maanden met die normaal gematigde temperaturen hebben als maart of april— recordtemperaturen veroorzaakt in China, Indië, Bangladesh, Thailand, Vietnam, Laos en andere landen.

Deze hittegolf vindt bovendien plaats in erg vochtige gebieden, zodat er nu al op grote schaal doden vallen (rechtstreeks door de hitte en indirect voor mensen met gezondheidsproblemen, de kleine kinderen en de senioren).

De overvloedige katoen- en textielproductie op wereldniveau staat onder druk, de prijzen zijn gestegen. Het zal niet zomaar mogelijk zijn om terug te keren naar eerdere productieniveaus zonder verdere verstoringen.

Maïs-, tarwe- en rijstoogsten werden getroffen door droogte in de VS, Europa en China. In Californië werd in 2022 het kleinste rijstareaal sinds de jaren 1950 beplant en de oogst zal ongeveer de helft zijn van een ‘normaal’ jaar. In de VS is de oogst van wintertarwe¹ met 25 procent gedaald.

De verstoring van graantransport in de Zwarte Zee door de Russische inval in Oekraïne droeg nog meer bij tot drastische daling van het aanbod en verhoogde eveneens de wereldprijzen van granen, brood en pasta.

Een deel van deze productie zou zich tegen 2023 kunnen herstellen als er geen verschroeiende zomer komt op het noordelijk halfrond, maar tot nu toe houdt de historische droogte op het Euraziatische continent en in Noord-Amerika aan.

De landbouw in de mega-artificiële plastic serrenzee (Mar de Plástico) van Zuid-Spanje lijdt onder drastische productiedalingen en drijft de prijs van groenten en peulvruchten nog verder op. De Alqueva Dam in Portugal en de absurde hoeveelheid criminele gewassen die momenteel worden verbouwd in de regio Alentejo verkennen nu al de grenzen van het leefbare.

Hoewel we in 2022 de ergste droogte in Europa sinds de 16de eeuw en in de bekende geschiedenis van China meemaakten, was dit een jaar waarin het klimaatfenomeen La Niña bijdroeg aan wereldwijde temperatuurdaling. In 2023 doet dit fenomeen zich niet voor. Waarschijnlijk zal zich in de loop van dit jaar El Niño vorm krijgen in de Stille Oceaan, wat omgekeerd zal leiden tot wereldwijde temperatuurstijging.

Tabel: World Meteorological Organisation

We leven nu al op een andere planeet, niet meer die waar alle uitbuitende machtsverhoudingen, instellingen, banken- en financiële systemen gecreëerd werden die de groei van het kapitalisme mogelijk maakten.

Om de galopperende inflatie te bestrijden, kozen centrale banken en bataljons economen, opgeleid in de school van het suïcidale kapitalisme, ervoor om te doen wat ze geleerd hadden: de rente verhogen, geld uit de economie halen en de druk opvoeren. Iedereen die een lening had zag de kostprijs van zijn lening stijgen, terwijl de prijzen van alle consumptiegoederen eveneens stegen.

Veel bedrijven die leningen hadden openstaan – iedereen dus – zagen tevens hun werkingskosten stijgen, waardoor de lonen verder onder druk kwamen te staan, wat eventueel tot ontslagen zal leiden en, in sommige gevallen, tot bankroet.

De Silicon Valley Bank ging failliet als gevolg van de stijgende rente, omdat het een bank was die gespecialiseerd was in overname van schulden, met een groot bedrag vastgelegd in langlopende Amerikaanse staatsobligaties, die nochtans beschouwd werden als waarschijnlijk de veiligste investeringen ooit in de wereldeconomie.

Wat gebeurde met Silicon Valley Bank en andere banken zal zich opnieuw en opnieuw voordoen in de toekomst. Besmetting van andere banken zal vaker en vaker gebeuren en zal, met hogere prijzen, ook op andere manieren gebeuren.

De schuldenlast van de huishoudens groeit om de hoge prijzen te bestrijden. Als zelfs de zeldzame loonstijgingen die nog doorgaan toch onder het niveau van de inflatie blijven, stijgt het schuldniveau om een gelijkaardige levensstandaard als voorheen te kunnen handhaven.

Gezien de kans op een prijsdaling van fossiele brandstoffen, die wordt gecontroleerd door particuliere multinationals, erg klein is, en gezien klimaatrampen als droogtes, overstromingen en bosbranden, die de wereldwijde capaciteit om goederen en diensten te produceren verminderen, zal de klimaatcrisis zich blijven uiten als een crisis van het levensonderhoud.

Dit betekent dat groeiende schulden in steeds grotere hoeveelheden niet terugbetaald zullen worden. Dat betekent vervolgens dat meer banken ten onder zullen gaan. Maar, misschien is het mogelijk om dit allemaal te verhelpen met verzekeringen, niet?

Neen.

Wereldwijd stijgen de verzekeringspremies omdat risico’s niet langer slechts ‘mogelijke risico’s’ zijn maar zekerheden worden. De nauwe relatie van het bankwezen met de verzekeringssector zorgt ervoor dat elke klimaatramp telkens weer ook een financiële crisis is.

En gezien risico’s in veel gevallen steeds meer een zekerheid worden, weigeren steeds meer verzekeraars om investeringen, industriële projecten, bouwprojecten in gevaarlijke zones, gewassen in overstromings- of droogtegebieden te verzekeren en zelfs om nog algemene verzekeringen voor gebouwen, transport en andere sectoren aan te bieden.

Ze weigeren dat te doen omdat hun zakenmodel bedoeld is om winst te maken en omdat de vroegere verdeling van risico’s niet meer geldt. Alles is nu veel gevaarlijker en het risico op grote klimaatcatastrofes is aanzienlijk.

Zelfs wanneer verzekeraars niet zouden weigeren om nog te verzekeren, verhogen ze in ieder geval de premies en moeten zowel personen als bedrijven meer gaan betalen voor een verzekering.

Als je dan denkt aan een gebied zoals het overstromingsgevoelige Pakistan of een staat als Californië, een van de belangrijkste landbouwgebieden in de VS waar jaarlijkse branden nu al enorme gebieden en zelfs steden permanent verwoesten, welke verzekeringsmaatschappijen zullen dan ooit nog in staat zijn al deze veroorzaakte schade te vergoeden?

Geen enkele.

Wie zal dus voor deze rampen betalen? Doe eens een gok. Wel, de bevolking van het getroffen land via de staat, de ultieme borgsteller. Dit zal gebeuren in landen of gebieden waar de staat rijk is, zoals Californië. In landen als Pakistan is het antwoord echter dat niemand nog deze rampen volledig zal verzekeren.

Om voor deze door de fossiele brandstoffen-industrie veroorzaakte rampen te betalen zullen staten hun belastingen moeten verhogen of inkomsten moeten afleiden van activiteiten als onderwijs en gezondheidszorg.

In het kapitalistisch systeem kunnen we het als vast gegeven beschouwen dat aan de fondsen voor het repressie-apparaat, de politie en het leger, daarentegen niet geraakt zullen worden, temeer omdat sociale onlusten niet anders kunnen dan toenemen.

De stijgende kostprijs van levensonderhoud is nu al een gevolg van de klimaatcrisis, hoge prijzen zullen op de gewone mensen worden afgewenteld omdat de algemene bevoorrading in elkaar zakt. Alle zwaktes die eerder al bestonden – zwakke gezondheidssystemen, energiemonopolies, een gebrekkig en slecht gebouwd woningbestand, de toeristificatie van steden, gebrek aan kwaliteitsvol openbaar vervoer en massale precaire tewerkstelling – zullen nog verergeren.

Gezondheidssystemen staan op de rand van de afgrond, mensen kunnen hun huur niet meer betalen, kunnen niet meer naar hun werk pendelen zonder overdreven kosten en stoppen met het betalen van rekeningen en schulden. En banken bedreigen hen, zetten mensen op straat, slepen hen voor de rechtbank, maar er is geen geld om hen te redden.

Het gevolg? Een financiële crisis. Zonder mensen rechtstreeks te vergoeden betalen staten, opnieuw als ultieme borgsteller van het financieel systeem, door openbare diensten en sociale capaciteit te in te krimpen, overheidsschulden te verhogen terwijl ze onder druk worden gezet om openbare eigendommen en diensten te verkopen.

Men zal ons dan nog altijd zeggen dat het nodig is om de banken te redden ‘want anders stort de hele economie in elkaar’. Ze zullen echter de instorting van het maatschappelijk bestel garanderen om de banken opnieuw te redden.

Deze crisis is echter niet dezelfde als de vorige financiële crisissen. De nu toegepaste economische en financiële modellen zijn niet ontworpen om de klimaatcrisis aan te pakken. Kijk maar naar de Nobelprijswinnaar voor economie William Nordhaus en zijn modellen en zijn voorstel dat na afweging van baten en kosten, we een wereldwijde temperatuurstijging van 4°C zouden kunnen toelaten.

Nu ondergaan we al een wereldwijde temperatuurstijging van 1,1 tot 1,3°C en zijn er al grondstoffen- en producttekorten op wereldschaal.

Een graad meer en zal niet eens meer voldoende producten voorhanden zijn om miljarden mensen te voeden, er zal zelfs enige vorm van stabiele internationale handel voorhanden zijn. Economisten en hun modellen realiseren zich niet wat er gebeurt of staat te gebeuren, zij werden immers opgeleid om dat niet te beseffen.

Exact hoe de financiële crisissen veroorzaakt door de klimaatcrisis zich zullen voordoen zal zo divers zijn als de kapitalistische economie zelf:

• faillissementen als gevolg van hoge prijzen of interesten;
• vastgoedcrisissen;
• monetaire crisissen wanneer een land ten onder gaat;
• schuldencrisissen wanneer nationale productie en belastinginkomsten instorten;
• schuldencrisissen wanneer banken, bedrijven of verzekeringsmaatschappijen gered moeten worden;
• gestrande vermogens wanneer de overheid beslist te gokken op falende absurde projecten …

We kunnen hier niet anders dan wijzen op de waanzin van het project voor een nieuwe luchthaven in Lissabon, of voor de vloedgolf aan nieuwe dammen om een ‘Alqueva van de Taag’ (de langste rivier op het Iberisch schiereiland, nvdr) te bouwen, of de duizenden imbeciele projecten die dagelijks in de nationale en internationale pers verschijnen.

Alqueva-dam. Foto: Ceinturion/CC BY-SA 4:0

Met een wereldwijde temperatuurstijging van 1,1ºC tot 1,2ºC zitten we nu al met een algemene financiële crisis van het kapitalisme door een algemeen gebrek aan inkomen, in tegenspraak met de herhaalde neoliberale slogan dat we in de beste van alle mogelijke werelden zouden leven.

Levenskwaliteit daalt in de hele wereld vanwege de klimaatcrisis en het systeem waarin we leven weigert die op te lossen

De winstgevende investeringen van de afgelopen zeven decennia bestaan niet meer. Dat is waarom we zoveel opwinding en hype zien over artificiële intelligentie, cryptomunten en andere immateriële investeringen.

Zij verzinnebeelden de koortsige zoektocht naar winst die vandaag voornamelijk gebaseerd wordt op desinvestering en op producten die nauwelijks verifieerbaar zijn. De tijd is voorbij dat investeringen in cement, auto’s, fabrieken, wegen en bouw garanties op winst leverden (zelfs wanneer die worden ondersteund en bevoordeeld door de staat, op basis van het idee fixe van toekomstige groei en winstgevendheid). Wat overblijft is chaos en vervreemding.

Daarenboven is vervreemding al enorm wijdverspreid onder de bevolking. Het wordt dus zeer moeilijk om nog uit te leggen dat de financiële crisissen die het kapitalisme altijd al ondervond nu een oorzakelijke band hebben met deze klimaatcrisis.

Het is op basis van deze vaststelling dat een aantal anti-systemische allianties kunnen en moeten gemaakt worden, die noodzakelijk voor een ecosocialistische politieke doorbraak.

De klimaatcrisis wordt de moeder aller financiële crisissen, omdat dit de fundamentele crisis van de menselijke soort is met gevolgen voor alle menselijke systemen. Het overwicht van de financiële wereld op onze maatschappijen betekent dat het daar ook is waar we de wereld zullen zien branden, economisch en politiek.

Keuzes om politieke programma’s te ontwikkelen die de dringende nood ontkennen om de fossiele brandstoffenindustrie te stoppen, of die de oplossing van de crisis baseren op loonstijgingen zonder geen fundamentele herverdeling van de macht zijn bijna even wereldvreemd als de voorstellen van de kapitalistische elite.

We moeten niet alleen deze huidige crisissen doorgronden maar hen op elk moment gebruiken om politieke programma’s voorstellen die een breuklijn zijn, noodzakelijk om de klimaatcrisis en het kapitalisme te beëindigen.

Foto: transform-network.net

Deze uitweg vindt uiting in voorstellen als Last Winter of Gas dat een veelheid aan tactieken promoot en een alliantie vooropstelt tussen verschillende politieke groeperingen in een simultaan gevecht tegen de sociale, economische en klimaatcrisis.

De breuk met het kapitalistisch systeem en zijn weg naar klimaatchaos moet een helder, internationaal en doordacht proces zijn. De opeenvolgende financiële crisissen kunnen we niet laten passeren omdat ze sleutelmomenten voor actie zijn.

João Camargo is klimaatactivist in de Portugese volksbeweging Climaximo en de Climate Jobs campagne. Hij is onderzoeker naar klimaatsverandering aan de Universiteit van Lissabon en auteur van Manual de Combate às Alterações Climáticas (‘Handleiding om klimaatverandering te bestrijden’, in Portugees en in het Spaans beschikbaar) en Portugal em Chamas – Como Resgatar as Florestas (‘Portugal in vlammen – Hoe de bossen te redden’).

Dit artikel werd overgenomen van Defend Democracy Press.

Note: