Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
Opinie - Viktor Swillens

Lode Cossaer, naast ‘afvalverwerkers’ zijn we in eerste instantie afvalproducenten met een grote verantwoordelijkheid

“Een oncomfortabele oplossing voor een klein probleem”. Met lede ogen lees ik hoe mijn collega-onderzoeker in De Standaard, vanuit een mens-gecentreerde houding het zwerfvuilprobleem in Vlaanderen minimaliseert. Lode Cossaer stelt de vraag of de invoering van statiegeld op PMD – en dus een vermindering van 30 procent zwerfvuil in onze leefomgeving – wel de moeite waard is. We reduceren ons dan immers tot ‘afvalverwerkers’.

dinsdag 13 september 2022 15:14
Spread the love

 

Hij stelt zich bovendien de vraag of de extra last voor burgers, om hun afval terug binnen te brengen bij een inzamelpunt, wel opweegt tegen bovengenoemde meerwaarde.

Cossaer zijn houding kenmerkt die van een groot deel van de mensheid sinds de industriële revolutie. Sinds de uitvinding van de stoommachine zijn we onze leefomgeving op ongeziene schaal gaan consumeren. We dromen dan ook van een ongebreidelde koopkracht om zonder teveel drempels allerlei producten te gebruiken, van wegwerp Starbucks koffiebekers tot vliegtuigreizen. Dat de aarde en veel van diens niet-menselijke bewoners daarbij een hoge tol betalen, wordt genegeerd. Zwerfvuil is een duidelijk symptoom van deze hedendaagse houding.

Waar het fout loopt, is de relatie tot onze omgeving waarbij alles tot de laatste zucht opgebruikt moet worden. We gedragen ons permanent als roekeloze massatoeristen. Oproepen om meer moeite te doen voor onze natuur worden dan snel gezien als een aanval op onze autonomie als mens. De vraag is dan: moet deze autonomie boven alles staan? Men negeert dan immers dat jaarlijks in Vlaanderen tientallen koeien sterven door scherven van blikjes, alsook ontelbare zeevogels door grote hoeveelheden plastiek. De prachtige Jan-van-gent is een van de grootste slachtoffers. Bovendien degraderen plastics tot micro-plastics die stilaan tot in onze Belgische mosselen terug te vinden zijn. Ondertussen al gemiddeld één microplastic per mossel. Voor iemand in een propere, comfortabele woning, is zwerfvuil misschien een klein probleem. Vanaf het moment dat we verder dan ons eigen comfort gaan denken, wordt de ernst van de situatie snel duidelijk.

De Franse socioloog, Bruno Latour wordt door heel wat academici in het Westen verguisd omdat hij radicaal breekt met het idee dat de mens zich centraal moet stellen in de wereld. Latour stelt dat wetenschappers zoals Cossaer nog geloven in vervlogen idealen waarin enkel het comfort van de mensheid van tel is. Binnen dit wereldbeeld, ook wel het antropocentrisme genoemd, is er geen voeling met de impact dat ons consumptiegedrag heeft op de natuur. Maar de klimaatopwarming en de oncontroleerbare verspreiding van microplastics doorprikken de fabel van het antropocentrisme. Stilaan wordt de mens namelijk met zijn neus op de gevolgen van zijn impactvolle handelen gedrukt. Uiteraard zijn daar weer grote verschillen in. Net zoals heel wat mensen in het Westen minder last hebben van de klimaatopwarming dan kustbewoners in het globale Zuiden, hebben Vlamingen in rijke buurten ook minder last van de gevolgen van zwerfvuil.

Al drie jaren werk ik als onderzoeker intensief samen met tientallen geëngageerde burgers die onze straten en stranden in Vlaanderen vrijwillig proper maken. Ze vinden daarbij grote hoeveelheden PMD. Hun grootste beweegreden? “Als ik het niet opruim, dan komt het in de rivieren en uiteindelijk in de oceaan terecht. Dan speelt er zich een ecologische ramp af”. Deze vrijwilligers laveren dagelijks tussen doorzettingsvermogen en wanhoop. Zeker na de massale vervuiling door toeristen op de Belgische stranden afgelopen zomer. De minimaliserende houding die zich ontvouwt in het stuk van Cossaer is dan ook een slag in het gezicht van deze vrijwilligers.

Het heeft echter geen zin om individuele mensen als irrationeel af te schilderen. We worden immers allemaal op tv, sociale media en zelfs op school van jongs af aan aangeleerd dat we meer koopkracht moeten verwerven voor onszelf en dat de economie alsmaar moet blijven groeien, ondanks de hoge kostprijs voor onze aarde. Zolang dat we deze vernietigende levensstijl niet fundamenteel in vraag stellen en vervuilde stranden en bossen als nevenschade blijven zien, geraken we er niet. We zullen dan nog lang zwerfvuil ruimen, boetes uitdelen en kritische opiniestukken schrijven.

De industriële revolutie werd meer dan twee eeuwen geleden ingeluid door de stoommachine, maar evenzeer door Immanuel Kants gevleugelde leuze ‘sapere aude’, oftewel: ‘durf autonoom te denken en kom op voor je rechten als mens’. Ongelooflijk krachtige woorden die volgens Bruno Latour dringend aan een update toe zijn. Met de hulp van scholen, universiteiten en andere vormingsinstellingen is het immers hoog tijd dat we grondig nadenken over hoe we de rechten van planten en dieren rondom ons serieus kunnen nemen. Een eerste stap is al tot het besef komen dat we, naast ‘afvalverwerkers’, in eerste instantie afvalproducenten zijn mét een grote verantwoordelijkheid. Alleen op deze manier kunnen we een leefbare wereld achterlaten aan de volgende generaties.

 

De stemmen die Viktor Swillens in zijn naam vertolkt zijn die van verschillende burgerinitiatieven rond de problematiek zwerfvuil, waaronder het NorthSealTeam en de Proper Strand Lopers. Als onderzoeker tracht hij een genuanceerde analyse te maken om het debat verder, op constructieve wijze, vorm geven. 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!