Negen jaar geleden, op 24 april 2013 om precies te zijn, stortte het acht verdiepingen hoge Rana Plaza-gebouw in de Bengaalse hoofdstad Dhaka in. 1.134 kledingarbeiders kwamen om het leven, nog eens 2.500 raakten gewond, en de rest van de wereld kreeg te zien onder welke schokkende omstandigheden hun kleren gemaakt worden.

Met de actie ‘Rana Plaza, Never Again’ werden deze slachtoffers herdacht. Omringd door tientallen kaarsen werd een muurschildering onthuld als eerbetoon aan zij die slachtoffer werden van deze ramp, waarna na enkele speeches door de actievoerders gezamenlijk een lied werd gezongen.

Met een muurschildering herdenkt de actie Rana Plaza, Never Again de 1.134 doden en 2.500 slachtoffers van de ramp. Foto: Fee De Pauw

Kleine stapjes

Wat volgde op de wereldwijde shock na de instorting was het Bangladesh-akkoord, een juridisch bindende overeenkomst tussen tweehonderd kledingmerken, kledingbedrijven en vakbonden met als doel de veiligheid van Bengaalse kledingarbeiders te garanderen.

“Waar we twee jaar geleden nog streefden naar leefbare lonen, moeten we nu plots ijveren om lonen überhaupt betaald te krijgen.”

“De instorting maakte duidelijk dat bedrijven eigenlijk geen rekening houden met de mensenrechten in hun toeleveringsketen. Door dat akkoord werden 1.800 fabrieken geïnspecteerd en gerenoveerd, wat concreet voor een verbetering van de veiligheid voor bijna twee miljoen arbeiders in Bangladesh heeft gezorgd”, aldus Sarah Ceustermans van Schone Kleren Campagne.

“Rond andere zaken zoals bijvoorbeeld lonen is er na negen jaar echter weinig vooruitgang geboekt. Hiermee heeft de COVID-19 pandemie ook helemaal niet geholpen. Waar we twee jaar geleden nog streefden naar leefbare lonen, moeten we nu plots ijveren om lonen überhaupt betaald te krijgen.”

Geen shoppers, niet betaald

Tijdens de eerste drie maanden van de pandemie annuleerden grote Amerikaanse en Europese kledingketens 15 miljard euro aan bestellingen. Eén voor één bestellingen die al klaar waren om verscheept te worden maar nog niet betaald werden. Andere merken dwongen dan weer kortingen af bij hun leveranciers, met ontslagen en loonsvermindering tot gevolg.

De huidige akkoorden gaan eigenlijk uitsluitend over de veiligheid van kledingarbeiders. Foto: Fee De Pauw

“In de meeste gevallen kregen zij die ontslagen werden helemaal geen ontslagvergoeding. Als we die bedragen gaan optellen bij de achterstallige lonen komen we aan zo’n tien miljard euro die nog steeds niet werd uitbetaald”, zegt Ceustermans.

Mensenrechten respecteren mag geen keuze zijn

In september 2021 trad een nieuw, internationaal uitgebreid, Bangladesh-akkoord in werking. Volgens Laura Eliaerts van ACV-CSC International is dit echter niet voldoende: “Dat zo’n akkoord internationaal wordt uitgebreid is natuurlijk een historische stap. Bedrijven kiezen echter nog steeds zelf of ze zich hierbij aansluiten. (En ditmaal tekenden er een pak minder bedrijven dan in 2013, nvdr.) Hierdoor voeren bedrijven die zich bij het akkoord aansluiten oneerlijke concurrentie met bedrijven die dat niet doen.”

“Kinderarbeid, gedwongen arbeid, slechte werkomstandigheden, beperking van de vakbondsvrijheid, … Het is slechts een greep uit de wantoestanden die zich in de internationale ketens van bedrijven voordoen.”

Ook Ceustermans verwacht meer: “Het uitgebreide Bangladesh-akkoord gaat nog steeds enkel en alleen over de veiligheid in de kledingindustrie. Wat wij willen is dat in alle sectoren het volledige pakket aan mensenrechten en milieustandaarden gerespecteerd wordt. En net daarvoor heb je zo’n allesomvattende zorgplichtwet nodig.”

Dat er tot op de dag van vandaag nog steeds kleren in onze geciviliseerde winkelstraten hangen waarin mensenrechtenschendingen zitten verweven, is dus niet het enige probleem: “Kinderarbeid, gedwongen arbeid, slechte werkomstandigheden, beperking van de vakbondsvrijheid, … Het is slechts een greep uit de wantoestanden die zich in de internationale ketens van bedrijven voordoen”, vertelt Eliaerts.

Stel bedrijven aan top van de keten aansprakelijk

“Het is de 21e eeuw, en eigenlijk is het schrijnend dat wij hier vandaag de dag nog actie voor moeten voeren. Daarom vragen wij aan beleidsmakers om hun verantwoordelijkheid op te nemen en voor de nodige wetgeving te zorgen.”

De zorgplichtwet zou bedrijven aan de top van de keten aansprakelijk maken bij een ramp zoals die van Rana Plaza. Foto: Fee De Pauw

Die nodige wetgeving is de zorgplichtwet. Die moet er enerzijds voor zorgen dat bedrijven verantwoording dragen voor de mensenrechtenschendingen in hun ketens en de slachtoffers hiervan herstel aanbieden. Anderzijds geeft het slachtoffers de kans om bedrijven in hun land van herkomst op het matje te roepen en compensatie aan te vragen voor de geleden schade. Concreet zou een bedrijf die betrokken is bij een ramp zoals Rana Plaza dan juridisch vervolgd kunnen worden.

De behandeling van het wetsontwerp hiervoor werd toegestemd door het Belgische federale parlement op 22 april 2021. Eén jaar geleden dus, maar vandaag is er nog steeds geen wet. “We hebben moedige beleidsmakers nodig die de nodige stappen durven te zetten zoals in Frankrijk en Duitsland het geval is. Momenteel wachten we nog te veel de beslissingen die op Europees niveau gemaakt worden af”, vindt Eliaerts.

Uitstel mag geen afstel worden

De Europese Commissie diende op 23 februari een voorstel voor een richtlijn in. Eentje die volgens velen heel wat ambitie ontbrak, omdat het aan veel Europese bedrijven alsnog de kans geeft de kogel te ontwijken. In Frankrijk geldt voor bedrijven sinds 2017 de ‘plicht tot waakzaamheid’, en ook Duitsland heeft sinds 2021 een wet die de bescherming van mensenrechten in de leveranciersketen waarborgt.

“Wij vragen simpelweg respect voor de meest fundamentele mensen- en arbeidsrechten en het milieu.”

Met de actie #madewithrespect maken de actievoerders nu eens en vooral duidelijk dat ook België een wet moet doorvoeren.

“De tijd is gekomen”, besluit Eliaerts. “Wij vragen simpelweg respect voor de meest fundamentele mensen- en arbeidsrechten en het milieu. Een jaar geleden werd dat wetsontwerp op tafel gelegd, negen jaar geleden stortte Rana Plaza in, en 74 jaar geleden werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend. Nu is het tijd om stappen vooruit te zetten.”

De week die aan de herdenking van Rana Plaza voorafgaat werd na de ramp herdoopt tot ‘Fashion Revolution Week’. Wil je meer? Dit weekend vindt in Gent het ‘Fair Fashion Fest’ plaats. Of bekijk de campagne #madewithrespect voor wie meer dan alleen eerlijke mode wil.