In het nieuwe onderzoek Blunt Force staan 188 incidenten beschreven waarbij wetshandhavers wapens zoals wapenstokken hebben misbruikt. Deze wapens worden nu zonder veel regulering verhandeld. Het onderzoek is gebaseerd op opensource materiaal van foto’s en video’s uit 35 landen, en bevat voorbeelden van gewelddadig ingrijpen bij protesten in Belarus, Colombia, Frankrijk, India, Myanmar en ook in België.

Op de videobeelden zijn wetshandhavers te zien die wapenstokken en vergelijkbare wapens zoals lathis (lange stokken) en sjamboks (harde zwepen) gebruiken om te straffen, mensen te slaan die al vastgehouden worden, gevaarlijke klappen op het hoofd uit te delen, of mensen met nekgrepen te verstikken.

Amnesty International en Omega willen striktere controles op de handel in ‘minder dodelijke’ wapens voor wetshandhaving. Daarnaast willen ze ook een verbod op bepaalde types van schadelijk materiaal dat wordt gebruikt voor foltering of de doodstraf.

‘Wapenstokken kunnen ernstige verwondingen en zelfs de dood veroorzaken als ze niet correct worden gebruikt. Maar toch blijft de handel in materiaal voor wetshandhaving zoals wapenstokken profiteren van de schokkende afwezigheid van regulering. Regeringen moeten verplicht worden om diepgaande risicoanalyses te maken voordat ze toestaan dat dit materiaal wordt verhandeld’, zegt Verity Coyle van Amnesty International.

Daarnaast moeten staten ervoor zorgen dat wetshandhavers worden getraind op het gebied van handhaving in overeenstemming met mensenrechten, ook in de context van openbare bijeenkomsten, waar veel van de gedocumenteerde gewelddadigheden plaatsvonden. Er bestaan internationale standaarden voor het gebruik van geweld door politie, maar uit het onderzoek blijkt dat deze overal ter wereld worden geschonden – met gevaarlijke gevolgen.

Vaak gebruikt, én misbruikt

De meest voorkomende minder-dodelijke wapens zijn wapens om mee te slaan. Deze worden door politie en veiligheidsdiensten overal ter wereld gedragen. Dit zijn wapenstokken, lathis (lange stokken) en sjamboks (harde zwepen). Omdat ze veel worden gebruikt, worden ze ook veel misbruikt, vooral bij demonstraties.

Als deze minder-dodelijke wapens correct en in overeenstemming met internationale standaarden worden gebruikt, zijn ze wettelijk toegestaan bij wetshandhaving. Wetshandhavers bevinden zich vaak in uiteenlopende situaties die onmiddellijke actie vereisen, vaak onder zeer stressvolle en gevaarlijke omstandigheden. Maar het gebruik van geweld moet alleen worden ingezet met groot respect voor de wet en met inachtneming van de ernstige impact die het kan hebben op mensenrechten.

Volgens de UN Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials (BPUFF) mag politie slechts geweld inzetten voor een legitiem doel, en niet meer dan noodzakelijk is om dit doel te bereiken. Mogelijk leed veroorzaakt door politiegeweld mag niet erger zijn dan het leed dat voorkomen moet worden. Daarnaast mogen wapenstokken, net als andere middelen, nooit worden gebruikt om te straffen. Deze regels gelden ook bij de handhaving van openbare bijeenkomsten.

In het onderzoek Blunt Force komt duidelijk naar voren hoe wetshandhavers routinematig internationale mensenrechtenstandaarden schenden door demonstranten aan te vallen die geen bedreiging vormen. Het Crisis Evidence Lab en Digital Verification Corps van Amnesty International analyseerden meer dan 500 video’s van demonstraties tussen 2011 en 2021. Hierbij werden 188 incidenten van misbruik van wapenstokken geïdentificeerd. Video’s van vijf zaken zijn hier te zien.

Op een video uit Hongkong is te zien hoe een jonge mannelijke demonstrant door verschillende agenten met wapenstokken wordt geslagen. Een van de agenten slaat hem op het hoofd, waardoor hij gaat bloeden. Slagen op het hoofd zijn gevaarlijk en kunnen dodelijk zijn. Het is onder internationale wetgeving niet toegestaan om het leven van een ander in gevaar te brengen als dit te voorkomen is. Uit de video blijkt vooral dat de agenten duidelijk andere en minder gevaarlijke opties hadden om de demonstrant te arresteren.

Op beelden uit Belarus wordt een demonstrant door de oproerpolitie een trap af geleid. Ondanks dat de demonstrant geen problemen oplevert, wordt hij op de achterkant van zijn benen geslagen. Hij wordt door een agent vastgehouden terwijl een andere hem met een wapenstok op zijn achterhoofd slaat en in het gezicht en de maag stompt. Het slaan met een wapenstok terwijl een persoon onder controle is, is niet noodzakelijk en disproportioneel, en valt onder het gebruiken van een wapenstok om te straffen – wat een vorm van foltering of andere gruwelijke, onmenselijke en onterende behandeling of straf is, een schending van het internationaal recht.

VN-Proces 

De secretaris-generaal van de VN heeft een groep experts gevraagd voorstellen te ontwikkelen met als doel een internationaal raamwerk op te stellen om de handel in materiaal te reguleren dat gebruikt kan worden voor foltering of bij de doodstraf. Hieronder vallen minder dodelijke wapens zoals wapenstokken en traangas. In 2022 wordt hierover meer verwacht.

‘Steeds meer staten erkennen de behoefte om de handel in wapens en materiaal voor wetshandhaving aan te pakken. Dit als onderdeel van de wereldwijde strijd tegen foltering en mishandeling. Het VN-proces om internationale standaarden te ontwikkelen, is een goede kans om de handel, die al tientallen jaren ongecontroleerd is, te reguleren’, zegt Michael Crowley, onderzoeker bij Omega Research Foundation.

‘We roepen alle staten op om een wereldwijde, juridisch bindend instrument te steunen, dat materiaal en wapens verbiedt die gebruikt kunnen worden bij mishandeling, en dat strikte controles aanbrengt in de handel van standaardmateriaal voor wetshandhaving. Dit om ervoor te zorgen dat deze niet terechtkomen bij degenen die ze gebruiken voor foltering of mishandeling. Om echte verandering teweeg te brengen moeten deze regels betrekking hebben op het type wapens dat het meest wordt ingezet door wetshandhavers wereldwijd, zoals wapenstokken.’