Maart 2022 verscheen het boek Ben ik wel woke genoeg? Een ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors. Het bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een bundeling van 23 ‘woke kritische’ artikelen die ik voor het Humanistisch Verbond schreef. Het tweede deel bestaat uit 26 bijdragen van voornamelijk linkse academici uit binnen- en buitenland. De linkse academici kunnen worden onderverdeeld in woke-vriendelijk en woke-kritisch. Allen laten hun licht schijnen over de vraag of het vrije woord en de wetenschappelijke methode onder druk staan ten gevolge van woke activisme. De reacties op het boek maakten eens te meer duidelijk hoe moeilijk men het in linkse kring vindt om kritisch te zijn op activisten zodra die zeggen dat zij strijden voor sociale rechtvaardigheid.

Op 21 april 2022 kreeg ik van Gompel&Svacina, de uitgever van Ben ik wel woke genoeg?, de link naar de recensie die Walter Lotens had geschreven voor twee websites: uitpers.be en dewereldmorgen.be. Al lezend zag ik een aantal pijnlijke fouten en ik gaf die door aan Lotens. Hij bedankte mij en liet een en ander corrigeren. Ik was niet van plan geweest inhoudelijk op zijn recensie in te gaan, maar iets bleef mij dwars zitten. Ik schreef hem daarom diezelfde dag een tweede mail waarop ik drie maanden later nog altijd geen antwoord heb gekregen.

‘Woke als hondenfluitje’

Wat zat mij dwars? In het laatste kwart van zijn recensie worden kort twee woke-vriendelijke co-auteurs van het boek Ben ik wel woke genoeg? aangehaald, maar Lotens besteedt vooral aandacht aan de opstelling van extreem rechts tegenover woke waardoor er een ideologische verwantschap tussen extreem rechts en het boek wordt gesuggereerd die er niet is. Boven dat laatste deel staat het kopje Woke als hondenfluitje (dog whistle: ‘een bedekte toespeling die alleen of vooral door ingewijden wordt begrepen’).

Lotens eindigt het stuk voorafgaand aan Woke als hondenfluitje met de volgende zinnen: ‘Wie is nu die Social Justice Warrior? De Don Quichote die op de coverfoto een geharnaste ridder te lijf gaat, zou dan ook wel eens de trekken en streken van Martin Harlaar kunnen hebben…’ De trekken en streken, klinkt niet bepaald positief. Lotens probeert mij klaarblijkelijk eens flink op mijn plaats te zetten. Maar op de voorkant van het boek zien we helemaal niet dat Don Quichote een ridder te lijf gaat. Don Quichote staat stil en kijkt naar een leeg harnas. En misschien ben ik inderdaad die Don Quichote en zie ik dat die Social Justice Warriors gevuld zijn met lucht.

Ben ik wel woke genoeg? Martin Harlaar

De eerste regels onder het kopje Woke als hondenfluitje luiden: ‘Gelukkig is er dan het tweede deel van dit boek waarin het woke-fenomeen op een niet beladen manier wordt besproken en dat tevens een heel andere benadering heeft dan de samensteller van deze reader.’ Gelukkig… op een niet beladen manier.

Lotens haalt vervolgens twee woke-vriendelijke academici aan die een bijdrage voor het boek hebben geschreven. Over socioloog Julian Schaap zegt hij: ‘Volgens hem komt de academische vrijheid niet onder druk te staan van het woke-activisme. Althans niet in Nederland.’

Leuk dat Schaap dat van mening is, maar waarom haalt Lotens filosoof Floris van den Berg van de Universiteit Utrecht niet aan? Van den Berg werd er door studenten van beschuldigd ‘als witte man een onderdrukkend perspectief te hebben.’ Ik citeer Van den Berg: ‘Het management heeft mij te kennen gegeven dat ik actie moet ondernemen om te voorkomen weer zulke opmerkingen te krijgen in evaluaties (= cancel culture). Ik heb inderdaad aanpassingen gemaakt. Ik laat geen video’s meer zien en probeer discussies te vermijden, neem gas terug.’ Studenten klagen bij het management en het management draagt docenten op zich aan te passen aan de wensen van de studenten. Leve de academische vrijheid!

De tweede persoon die Lotens aanhaalt is de aan de UGent verbonden Sibo Kanobana. Ik citeer Lotens: ‘‘Praten over ‘woke’ leidt af van echte problemen’ is de titel van een interessante bijdrage van de sociolinguïst Sibo Kanobana. Hij schrijft: ‘De extreme stemmen die zogenaamd ‘woke’ zijn baren me minder zorgen dan de extreemrechtse commentaren die je overal kan lezen.’

Interessant dat Kanobana zich klaarblijkelijk meer zorgen maakt over extreemrechtse uitlatingen dan over de woke activisten die anderen het zwijgen proberen op te leggen uit naam van de strijd voor sociale rechtvaardigheid. Ik maak mij zorgen over zowel extreemrechts als over de woke activisten die niets op hebben met diversiteit van meningen.

Het centrale idee achter Ben ik wel woke genoeg? en het vorige boek, De getemde mens, is dat mensen met uiteenlopende meningen met elkaar in debat moeten gaan en naar elkaar moeten luisteren. Zoals de Engelse filosoof John Stuart Mill (1806-1873) schrijft in zijn boek On Liberty: ‘All silencing of discussion is an assumption of infallibility’ en ‘He who knows only his own side of the case, knows little of that. His reasons may be good, and no one may have been able to refute them. But if he is equally unable to refute the reasons on the opposite side; if he does not so much as know what they are, he has no ground for preferring either opinion.’

Vervolgens besteedt Lotens aandacht aan extreemrechts in Vlaanderen en schrijft dat Tom Van Grieken, de voorman van het Vlaams Belang, woke dolgraag als een hondenfluitje gebruikt. Behalve Van Grieken citeert Lotens ook ‘Vlaams Blokker Marc Schampaert.’ Voor de goede orde Tom Van Grieken en Marc Schampaert worden nergens het boek genoemd. In het boek richt ik mijn aandacht op de onliberale stroming binnen links die we kennen als ‘woke.’

Dat laatste kwart van de recensie zou bij de argeloze lezer de indruk kunnen wekken dat er een verband bestaat tussen mijn woke-kritische ideeën en de ideeën van het Vlaams Belang. En waarom zou iemand die niets moet hebben van het Vlaams Belang het boek kopen en lezen? Uit Lotens bedankmail aan mij blijkt dat hij heel goed weet dat ik politiek aan de linkerzijde sta: ‘Wat de woke-problematiek betreft meen ik dat onze standpunten niet zo ver uit elkaar liggen. Verschillen zitten waarschijnlijk meer in temperament en stijl.’ Dat zou heel goed kunnen, maar het is de guilty by association-stijl van Lotens die mij dwars zit.

Lotens citeert in dat laatste deel van zijn recensie ook nog historica Annelien De Dijn, waarvan géén bijdrage in het boek staat en die ook nergens in het boek wordt genoemd.

‘Door zichzelf op te werpen als verdedigers van de vrijheid doen rechtse politici met andere woorden aan een vorm van gaslighting. Door steeds te hameren op de dreiging van de woke-dictatuur proberen zij een alternatieve werkelijkheid te creëren, die haaks staat op de realiteit. En met resultaat. De talking points van radicaal-rechts worden maar al te vaak overgenomen door de mainstream media.’

Wat vertelt dit citaat over het boek Ben ik wel woke genoeg? Niets! Op het citaat zelf valt trouwens nog wel het een en ander af te dingen. Volgens mij zien wij bij ‘de mainstream media’ meer invloeden van woke dan van radicaal-rechts.

‘Reactionair rechts’

Het leggen van een band tussen extreem rechts en het hebben van kritiek op woke is niet uitzonderlijk. Professor Judi Mesman is woke-vriendelijk en schreef een bijdrage voor Ben ik wel woke genoeg? Toen ze na publicatie van het boek mijn aandeel las, liet ze mij weten erg geschrokken te zijn van wat ik had geschreven over de pedoseksuele filosoof Michel Foucault (1926-1984) en over Franz Fanon (1925-1961) die sprak over de reinigende kracht van geweld. Beiden zijn helden in de ogen van de Social Justice Warriors en hun woke-vriendelijke geestverwanten.

In een latere mail schreef Mesman mij dat mijn ideeën populair waren bij ‘reactionair rechts.’ Dat kan best zo zijn, maar als men er in ‘reactionair rechtse’ kringen van overtuigd is dat de aarde rond de zon draait of dat er biologische verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen, dan hoef ik mij daar nog niet van te distantiëren, omdat ik links ben.

‘Oude, witte privileges’

Mesman en alle andere in Nederland en Vlaanderen woonachtige woke-vriendelijke academici die een bijdrage hebben geschreven voor Ben ik wel woke genoeg? nodigde ik uit voor een debat op 8 juni in de Universiteit Leiden. (Om misverstanden te voorkomen, ik nodigde ook de woke-kritische academici uit, maar die laat ik nu even buitenbeschouwing).

De organisator van dit debat was Justus Lipsius, de studievereniging voor Encyclopedie en Filosofie van het Recht aan de Universiteit Leiden. Van de woke-vriendelijke co-auteurs liet slechts een enkeling van zich horen – de betrokkene schreef die dag verhinderd te zijn – maar van de overigen hoorde ik niets. We hadden als gastspreker ook de éminence grise onder de Nederlandse Social Justice Warriors voor het debat uitgenodigd. Zij stuurde mij deze email.

We besloten om het debat naar 29 juni te verplaatsen en nodigden opnieuw alle co-auteurs uit. Geen enkele woke-vriendelijke auteur nam de moeite te reageren, maar we lieten de bijeenkomst ditmaal gewoon doorgaan. Studievereniging Justus Lipsius kreeg van de universiteit te horen dat het verboden was om opnamen van de bijeenkomst te maken. Leve de academische vrijheid! Ik kan u dus helaas niet verwijzen naar een video op YouTube. Ik besteedde in mijn praatje o.a. aandacht aan een heel heet hangijzer: het biologische verschil tussen mannen en vrouwen.

Ik vertelde mijn gehoor, dat voornamelijk uit leden van de studievereniging bestond, dat mijn ontdekkingstocht in het land der Social Justice Warriors heel toevallig was begonnen, met dit krantenberichtje:

Ik vertelde ook dat de woke ideologie op tal van terreinen invloed heeft, bijvoorbeeld in ons taalgebruik als het gaat over mannen en vrouwen. Als voorbeeld gaf ik een artikel op de website van het Nederlandse Humanistische Verbond. Ik ben humanist en de ontwikkelingen in humanistische kring baren mij grote zorgen, of dat nu is in de USA, België of Nederland. Dienen humanisten niet altijd op te komen voor het vrije woord, vrij onderzoek en de wetenschappelijke methode? Of zijn we bereid daarmee te marchanderen, omdat wij bang zijn om voor ‘extreemrechts’ of ‘racist’ of ‘transfoob’ te worden uitgemaakt?

Enkele jaren geleden zou die kop nooit verzonnen zijn en in de tekst daaronder zou waarschijnlijk hebben gestaan: ‘Ava is bedoeld voor alle vrouwen die controle op hun vruchtbaarheid willen kunnen uitoefenen.’ Onder invloed van woke is het woord vrouwen vervangen door alle Nederlanders die menstrueren.

En waarom heeft de auteur het woord vrouwen vermeden? Omdat het gebruik van het woord vrouw uitgelegd kan worden als kwetsend voor transgenders, als ‘transfoob’. Er zijn immers ook biologische vrouwen die zich identificeren als man en die menstrueren, dus nu zijn er ook mannen die menstrueren en er zijn mannen die zwanger worden. Uit naam van de sociale rechtvaardigheid dient u te vergeten wat u op school tijdens de biologieles geleerd heeft. Wetenschappelijke criteria worden vervangen door zelfidentificatie, objectieve werkelijkheid door geleefde werkelijkheid.

Onverenigbaar met humanisme

Er wordt wel gezegd dat de Social Justice Warriors, de woke activisten het allemaal goed bedoelen en dat ze een punt hebben. Maar wat is het punt dat ze hebben? Dat er onrecht bestaat en dat dat bestreden moet worden? Is dat nieuw voor u? In de afgelopen eeuwen is er in westerse landen een einde gemaakt aan heel veel groot onrecht. Te denken valt daarbij aan de afschaffing van slavernij en kinderarbeid, en aan de emancipatie van vrouwen en homo’s. Is uit onze samenleving alle onrecht verbannen? Nee. Zullen we ooit een paradijselijke, rechtvaardige samenleving bereiken? Nee. Moeten we desondanks ons best blijven doen om onrecht te bestrijden? Natuurlijk wel. Maar we moeten dat niet doen zoals de Social Justice Warriors het doen, namelijk door diversiteit van opinies te bestrijden. Dat is onverenigbaar met het humanisme. We moeten het debat met andersdenkenden durven aangaan.