Schrijver dezes, uitgedost door zijn drie Afro-Belgische kleindochters

Ik zal het maar meteen bekennen: ik ben een enthousiaste Sint! Niet dat ik de behoefte heb om mij in bisschoppelijke gewaden te hullen, maar ik (nu ja, wij: mijn vrouw is de organisatorische kracht en het organisatorische talent achter mijn missie) bedien zeven kinderen met cadeautjes. Een witte kleindochter, drie gekleurde Afro-Belgische kleindochters en drie zwarte kinderen aan wie ik jarenlang les gegeven heb als huisleraar. Veel problemen heb ik niet met het fenomeen Sinterklaas en Zwarte Piet. Dat is folklore, en ik pik daaruit wat ik leuk en zinvol vind. En dat is op de eerste plaats kinderplezier.

Ik hoor wel eens iets van een debat over het religieuze duo, maar dat moet je in perspectief zien: toen ik een halve eeuw geleden iets kritisch over Sinterklaas en Zwarte Piet wilde publiceren, iets over Sinterpiet en Witte Klaas, hield mijn uitgever dat tegen. Dat was ongepast, en allicht onverkoopbaar. Nu is dat omgeslagen en is er soms zoveel heisa, dat het kinderplezier van geen tel meer is. Als reactie op het ter discussie stellen van het Heilige Duo krijg je dan weer verdedigers zoals Wim Van Gheluwe die zopas een boek uitbracht om de (“echte”) traditie in ere te herstellen: “De Sint en zijn knecht, wie zijn ze echt?” (Doorbraak).  Hier wordt een traditionalisme gepropageerd waar ik hard om moet lachen. Alles moet terug zoals vroeger, en de “authentieke” traditie moet in ere worden hersteld.

De auteur heeft een wat gestoorde relatie tot de traditie, vind ik, namelijk een onkritische. “Dit boek wil een lans breken om onze oude tradities te herwaarderen. Ze zijn een schat van immaterieel erfgoed dat aan onze zorgen wordt toevertrouwd. Het spreekt voor zich dat de klemtoon hier ligt op het sinterklaasfeest, maar breidt dit gerust uit naar alle plaatselijke feesten en tradities. Van Kerstmis tot Pasen, van een krakelingenworp tot carnaval, van plaatselijk gebak tot een processie, van de vinkenzetting en duivensport tot een kermis met de obligate kermiskoers. Wees trots op je plaatselijke gebruiken.”

Deze zwijmelende verering voor de traditie vind ik problematisch. Het ganstrekken, waarbij oorspronkelijk een levende gans aan haar poten werd opgehangen en je moest proberen in het voorbijlopen of voorbijrijden haar kop af te rukken, is een traditie die terecht verdwenen is, of gereduceerd tot een spel met een namaakgans. Het dwergwerpen is verboden. Enzovoort. Het is niet omdat iets traditie is, dat het ook goed is. En naarmate de gevoeligheden op het gebied van dierenleed en dierenbescherming, op het gebied van de menselijke waardigheid of inzake rassendiscriminatie, vrouwendiscriminatie, kinderrechten…  toenemen, verdwijnen bepaalde evenementen, en dat is maar goed ook.

De pedagogiek van de roe

Het onkritische traditionalisme van Van Gheluwe brengt hem tot uitspraken als: “Wanneer de tijd rijp is en de rede het opnieuw wint van het huidige cultuurmarxisme, zullen we klaarstaan om het sinterklaasfeest opnieuw en masse te vieren, zoals weleer. Dan kunnen we opnieuw in de publieke ruimte, met volle borst ‘hij komt, hij komt, die lieve goede Sint’ en ‘wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe’ zingen.”

Pardon? De roe? Een auteur die ongegeneerd pleit voor een terugkeer naar de horrorpedagogiek van vroeger verdient het over de knie van Sinterklaas gelegd te worden en van Zwarte Piet tien slagen met de lat te krijgen op zijn bloot gat. Ja, horrorpedagogiek, en niet eens voor echte stoutigheid. Ik denk ook aan al die linkshandige kinderen die met een liniaal op de vingers geslagen werden omdat ze linkshandig waren! Wat een fraaie traditie, wat een grandioze pedagogiek!

In zijn blinde verering van de traditie overdrijft Van Gheluwe ook de mogelijkheden en de functie van het sinterklaasfeest. Hij ziet de Sint als “een brugfiguur tussen Oost en West” en denkt dat die “een symbool kan worden van een verenigd Europa, over de nationale grenzen heen.” Wablieft?

Genoeg van die onzin, laat ik het nu hebben over de vrije omgang met de traditie. Ik nam er aanstoot aan toen een van mijn zwarte leerlingen van school thuiskwam met deze prent van Zwarte Piet, voorgedrukt en op school ingekleurd:

Wat mij stoorde was de stereotypering, het karikaturale. Karikaturen zijn niet verboden natuurlijk, maar een minderheidsgroep in de klas zo voorstellen vind ik getuigen van gebrek aan respect en ik vraag me ook af welk effect het heeft op een zwart kind. Een dergelijke prent vind ik op school niet kunnen.

Een kuipje kindervlees

Sint-Niklaaskerk Gent, centrale sculptuur boven het altaar (foto EH)

Heeft het zin kinderen te confronteren met het christelijke horrorverhaal over Sinterklaas? Die vertelling over een slager die kinderen slachtte en inpekelde om ze later te kunnen verkopen als vlees, en de Sint die de gepekelde jochies weer tot leven wekte? Het lijkt me niet interessant en niet opwekkend.

De Sint als christelijke autoriteitsfiguur, een bisschop à la Roger Vangheluwe? Heeft afgedaan. Sint en Piet, twee mannen? Hebben afgedaan. Het patriarchale denken van de katholieke kerk is vandaag ongenietbaar, en het beetje bijsturing dat er is, blijft ridicuul. De beste manier om ermee om te gaan is van de sint een vrouw te maken, en voor het gemak meteen een zwarte vrouw, met een witte dienaar. Och ja, trans mag ook.

Maar ik houd me daar niet mee bezig. Het Sinterklaasfeest is een evenement om kinderen blij te maken, en ik hoef me daarbij niet te verkleden. Als mijn kleindochters er plezier in scheppen mij als Sint uit te dossen, speel ik het spel met genoegen mee. Het is een creatief en kritisch spel, dat laat zien hoe theatraal de wereld en het gezag zijn, en hoezeer komedie. Ik geniet daarvan!

PS: Mijn katholieke opvoeding was allesbehalve racistisch, integendeel. (Mijn gekleurd nageslacht is een late illustratie daarvan.) Dat de Sint een zwarte knecht had, was geen probleem. Na het Sinterklaasfeest werd immers de kerststal uit de kast gehaald, en mochten mijn broer en ik die plaatsen en voorzien van de nodige figuurtjes. Daarbij was ook de zwarte koning – een fraaie, nobele tegenhanger van Zwarte Piet. Ook al had het katholicisme soms een nogal paternalistische houding tegenover de gekoloniseerde zwarten, toch berustte die op de grondgedachte dat alle mensen kinderen zijn van dezelfde vader en dat huidskleur geen rol hoorde te spelen. Een kostbaar antiracisme!