De problemen met zieke werknemers met innerlijke pijn nemen alarmerende proporties aan. Wat is er gebeurd? Wat kan remedie zijn?

Ik heb hier heel wat studiewerk over gedaan. Zowel veldwerk (interviews en hulpverlening) als wetenschappelijke studie. Onderzoekers en observatoren leggen de stijgende problemen ook juist als volgt uit: op de ene of de andere manier is het Vertrouwen in de werknemer verminderd. Die kreeg steeds meer taken maar minder Verantwoordelijkheid. Minder recht op persoonlijk beslissingen nemen.  Dat maakt ziek. De controle nam sterk toe, met bergen formulieren. Van de boer tot de lerares. Dat put je uit.

Onder andere Rik Torfs (colums in De Standaard) en Herman De Dijn (essay ” De terugkeer van de ziel”) hebben dit geanalyseerd.

Persoonlijk meen ik dat die controledwang wellicht ook de keerzijde of bijproduct is van een andere naoorlogse kwaal.
Er gebeurde te midden van de puinhopen van 1945 een ‘Wirtschaftswunder’ en comfort en welvaart stegen spectaculair; maar ook dit kwam de kop opsteken, in de woorden van humane wetenschapper Piet Nijs:

“Er is een teveel aan [hang naar] Effectiviteit, gekoppeld aan een gebrek aan [waardering voor] Affectiviteit”.

2. Sinds meer dan anderhalve eeuw zien heldere geesten zoals Goethe hoe onze cultuur altijd maar toeneemt in “drukdoenerij”: de grote Duitser stelde: “Er heerst in Europa een ware Cultus van de daad”.

Vergelijk dat met China en Japan waar sinds eeuwen de kunst van de verstilling en de verinnerlijking, van wijsheid en in stilte zitten wordt beoefend.

Daarom heb ik mij ab ovo gedistancieerd van N-VA ideologen en anderen die vrij eenzijdig hun politiek geloof baseren op “hard werken en goed verdienen”. Of van een premier Charles Michel die nog eenzijdig geloofde dat de oplossingen zouden volgen met louter de komst van “Jobs, Jobs, Jobs”.

Oplossingen die ik spontaan heb ingelast in mijn bestaan na een lastige tijd rond mijn twintigste, zoals aandachtige eenzame boswandelingen, zijn intussen ontdekt door media, dokters en het grote publiek; zoals in de omarming van het van oorsprong Japanse Shinrin Yoku: bosbad nemen. Corona heeft overal in de Vlaamse natuurreservaten de paden breder gemaakt en meer aangestampt: duizenden vonden er (eindelijk) de weg naar.

Een tweede oplossing die ik vond bestaat erin vooral arbeid te verrichten die je zelf vast en zeker zinvol vindt. Ik heb gaandeweg betaald werk zoveel als mogelijk ingeruild voor veel Voldoening gevende vrijwillige hulpverlening.

Een paardenmiddel als deelname aan de zorg voor de stervenden in een team voor palliatieve zorg laat je niet lang toe de zin van het leven te betwijfelen: oog in oog met de Dood wordt je er met je neus op gedrukt…! Hoe vreemd dit voor leken in Emotionele Arbeid mag klinken.

Voor mij was dit alternatieve pad overigens niet zo moeilijk om te ontdekken: ik had als kind gemerkt dat je bekommeren met zorg, tijd en liefde om ánderen heel veel betekenis aan je eigen bestaan kan verlenen; dit overkwam mij toen onze alleenstaande moeder mij vanaf extreem jonge leeftijd opvorderde om haar bij te staan, haar te beluisteren en vriendelijke aandacht & nabijheid te bieden. Een opgave die initieel een last en een handicap lijkt, kan later een zegen en zelfs een revitaliserende inspiratiebron blijken. Vaak vraagt dit wel veel bewuste reflectie, aanpassingen en zelfzorg.

Intussen verergert het probleem met de psychische pijn in onze gemeenschap. Ik zag het aankomen. Om hopelijk tijdig te helpen bijsturen, schreef ik vanaf 1998 verschillende opiniestukken in De Standaard en Knack.be, en die gaven een kickstart in de bewustwording van een lang verzwegen probleem.  Ik ging persoonlijk het debat aan met Minister van Binnenlandse zaken Patrick Dewael in zijn ambtswoning, en ik ging bij hulplijn Tele-Onthaal acht jaar elke week het legertje ontmoedigden, eenzamen, angstigen, verbijsterden en verslaafden te woord staan en empatisch beluisteren.

Vergis u niet, de kern van het probleem is niet alleen de werkdruk op de werkplek. Mensen vinden ook daarbuiten vaak maar met veel moeite nog een paar plekjes in de drukke agenda. ‘Drukdrukdruk’ is voor velen credo en kreet geworden.

De filosoof Jan-Hendrik Bakker trof mij in zijn inspirerende en mooie werk “In Stilte. Een filosofie van de afzondering” met de vaststelling dat één bepaald iets voor de mensen zeer schaars & bijna onvindbaar is geworden: Voldoening.

Persoonlijk ben ik aan het gevaarlijke weglekken van dit voedsel voor de ziel ontsnapt, met meeval, na heel wat ontberingen maar ook door creatief en authentiek een heel eigen weg te zoeken. Na offers ook, zoals het opgeven van jobs met grote carrièrekansen, vandaar de vele koerswisselingen in mijn curriculum. Mijn hoofdbedoeling is achteraf bekeken geweest om de meest wezenlijke zaken, dingen als Vitaliteit, Levenslust, innerlijke Rust en Voldoening veilig te stellen.

Doe wat je voldoening geeft

Uiteindelijk is gebleken dat ik op die manier nog het meeste kan betekenen voor anderen. Door studie-, denk- en schrijfwerk maar ook door de aandacht, vrijheid en de tijd die ik kan ter beschikking stellen van wie mij nabij is en van wie zich aandient, al dan niet in acute nood. Mijn unieke status is op die manier dat het welbevinden elke maand grosso modo vergroot. Ook in volle coronatijd bleef die curve klimmen. Een van de betrokken geheimen is dat we, zowel in de familie als onderweg, zeer vaak tijd maken voor spontane gesprekken en zogenaamde kleine ontmoetingen (de sociologe Ruth Soenen schreef daarover in het boek “Kleine ontmoetingen”). We nemen de vrijheid de mensen die we tegenkomen, ook figuren die anderen vaak niet zien staan,  zoals kelners, boekverkopers, toiletbeheerders en treinreizigers, belangrijk te vinden. Een open medemens is een openhartige uitwisseling waard, is ons motto. Dat levert heel wat voldoeninggevende uren per dag op, ook juist na meer dan veertig jaar sleutelen en schaven aan optimale Contactvaardigheid, als cursist en in de praktijk van het leven.

En natuurlijk is de verukkelijke persoonlijkheid van onze hond Fellow een fantastische bevorderaar van dit soort gesprekken. In zijn opvoeding hebben wij spontaan veel geïnvesteerd. Pas na 48 jaar wachten hadden wij tijd en plaats voor het introduceren van de grote viervoetige vriend van de mens. We gingen met de puppie geen enkel uur naar de hondenschool, maar namen vanaf dag een het dier overal mee waar mogelijk, we besteden uren aan knuffelen en geven als supplement bij de korrels een deel van het eten van onze tafel. Deze investering levert intussen letterlijk duizendvoudig op.

Ik was eerder deze week te gast bij mijn vriend en intellectuele partner Mark Eyskens. Gewezen minister van Economie, Buitenlandse zaken en van Financiën en sinds veertig jaar onze intellectuele partner, hij wordt volgend jaar negentig.  Met de hem typerende vriendelijke humor zegde hij op bepaald moment “En ik lees je. – Dat is een full time job!  Je bent productief! Kolossaal!” De energie voor mijn werk vind ik ook juist in ongebruikelijke, “geheime bronnen” als meditatieve wandelingen, intense lectuur, veel vriendelijke ontmoetingen, een goed lopende relatie en onze buitengewoon schattige hond. Intussen heeft het dier naar nauwkeurige schatting meer dan 22.000 personen in trein, bus, restaurant en park zo gecharmeerd dat ze even tedere tijd met hem hebben doorgebracht; de handjes verzaligd bewegend in de dikke, rosse pels.

Bijsturen

De analyse dat wij niet meer zonder geld kunnen is natuurlijk evident. Vrijwilligerswerk brengt geen brood op de plank.

Toch zet het aantal zieken (en ook doden, acht zelfmoorden per dag!) ons best aan het denken over bijsturingen van onze waarden en ons systeem.

Zelenski zal ooit moeten bijsturen en Oekraïens land opofferen voor vrede, zo stellen experten geopolitiek. In de nood moet de mens bijsturen, ook al betekent het verlies van prestige.

Misschien moeten wij ook collectief bereidheid ontwikkelen ‘geld’ in te leveren voor zaken als Levenslust, diepere Tevredenheid, innerlijke Vrede en Geestelijke Gezondheid.

Wie zegde twee millennia geleden ook alweer dat je niet rechtstreeks op materieel gewin moet focussen om een geslaagd leven te leiden? “Kijk naar de vogels in het veld: zij zaaien niet en zij maaien niet”. Het lijkt momenteel een bijna even waardevol advies als de opvattingen die daarover gelden in onze tijd.

_____________________

“Beroemd is de uitspraak dat men geen sociaal paradijs kan handhaven
op een economisch kerkhof,
maar even voor de hand liggend is het gezegde dat geen economische boomgaard kan gedijen
in een sociale woestenij.”

Mark Eyskens , ‘Vandaag is morgen gisteren’ p. 393. Witsand, 2019.

Illustratie: uit ‘Ster van de woestijn’, Marini en Desberg, Integraal, Dargaud, 2010.

Epiloog

Dit essay bezorgde ik ook aan het kabinet van de Eerste Minister.  Op 19 augustus 2022 onving ik bijgaand dankbericht.