Beste rectoren, dames en heren, beste vrienden,

Staat u mij toe mijn diepste dank uit te spreken aan de twee universiteiten die mij vandaag verwelkomen. Ik ben des te gevoeliger voor hun erkenning als onderdeel van hun zeshonderdste verjaardag.

Ik ben ook erg ontroerd dat ik naast deze uitzonderlijke dames sta aan wie de universiteiten vandaag hulde brengen.

Ik wil van deze gelegenheid gebruik maken om mijn vele vrienden aan de twee universiteiten te begroeten en mijn dankbaarheid en bewondering uit te spreken voor degenen die ik niet persoonlijk ken. En, op deze zeshonderdste verjaardag, kan ik niet nalaten alle generaties te noemen die elkaar hebben opgevolgd in de loop van hun intellectuele, wetenschappelijke en onderwijscarrières op het hoogste niveau. Ons dagelijks leven en onze voorstelling van de wereld zouden niet hetzelfde zijn zonder hun onderzoekswerk, dat van generatie op generatie is doorgegeven.

Ons dagelijks leven en onze voorstelling van de wereld zouden niet hetzelfde zijn zonder het onderzoekswerk van academici

Als musicus kan ik getuigen van wat onderzoek in de musicologie, geschiedenis, filosofie, theologie en vele andere disciplines ons heeft gebracht. Zo is onze kennis van de Vlaamse meesters van de polyfonie aanzienlijk verrijkt. Zo ook is ons begrip van de sociale en religieuze context waarin J.S. Bach componeerde enorm vooruitgegaan.

Ik speel al meer dan vijftig jaar de muziek van Bach, ik kom er steeds weer op terug en ik vind er een energie, een inspiratie, een onuitputtelijke kracht in. Bach componeerde verschillende werken over het Onze Vader. Sommige ervan wekken het vertrouwen van de gelovige in de Vader op.

Het langste, het meest intense, het zwaarste, het meest veeleisende is echter van een andere aard: ik lees daar een uitnodiging om te mediteren over de smeekbede “Verlos ons van het kwaad”.

Johann Sebastian Bach. Auteur: Elias Gottlieb Haussmann. Foto: Wikipedia

Voor de lutherse musicus Bach had deze zin een precieze theologische betekenis. Maar kunnen we daar voor ons vandaag de dag, gelovigen of niet-gelovigen, geen materiaal en inspiratie vinden om te mediteren over de krachten van het kwaad die ons individueel en collectief bedreigen?

Ik bewaar de herinnering aan een heel mooie interdisciplinaire dag die hier aan de UCL ongeveer vijftien jaar geleden werd georganiseerd, rond de volgende vraag: gaat elke ware interpretatie niet gepaard met een creatieve daad? De grootste specialisten op het gebied van de exacte wetenschappen en menswetenschappen hebben bij alle grote wetenschappelijke ontdekkingen getuigd het belang van intuïtie en creatie bevestigd.

Het boek ‘Le don des morts’ (Het geschenk van de doden) van Danielle Sallenave heeft een diepe indruk op me achtergelaten.

Ze schrijft in het bijzonder: “Een boek lezen betekent het voltooien! ”

En nogmaals: “begrijpen kan niet zonder creëren”!

“Een boek lezen betekent het voltooien! “

Wat een prachtige voorstellen! Als het lezen van een boek deel uitmaakt van het schrijfproces, dan nodigt het bijwonen van een concert of voorstelling ieder van ons uit om deel te nemen aan het proces van het werk, om het betekenis te geven op basis van onze eigen ervaring en gevoeligheid.

Ik heb meerdere malen het genoegen gehad om in Brussel en Aix-en-Provence Die Zauberflöte van Mozart te programmeren. De drie producties verschilden sterk van elkaar en elk had zijn eigen dramaturgische accenten. Ik heb vaak met toeschouwers kunnen praten, in het bijzonder met kinderen en jongeren: hun kijk, hun begrip en inzicht waren schitterend, creatief, spontaan.

Daarom is de verantwoordelijkheid van culturele actoren enorm: het gaat niet meer alleen om het produceren van kwaliteitsvoorstellingen, maar ook om ervoor te zorgen dat die worden gedeeld met steeds talrijkere toeschouwers, van alle achtergronden, inclusief minder geprivilegieerde mensen. Aan deze dimensie van de democratisering van cultuur wordt het begrip culturele democratie toegevoegd, dat streeft naar de erkenning van alle culturen, inclusief de meest kwetsbare.

Het is precies dit werk rond wat we vandaag de dag culturele rechten noemen, dat aan de basis lag van de oprichting in 1994 van zowel Culture et Démocratie als Kunst en Democratie, die later ‘Demos’ werden.

Interculturele creaties

Onder de sterkste muzikale emoties die ik heb ervaren, plaats ik met plezier verschillende interculturele muzikale creaties. Deze creaties hebben hun wortels in verschillende muzikale tradities en proberen te ontdekken wat ze gemeen hebben, maar ook wat elk van hen uniek maakt.

Het werk dat Fabrizio Cassol uitvoert met zijn vrienden van de groep Aka Moon, of met Orchestre des Jeunes de la Méditerranée lijkt mij voorbeeldig. Ik zie het als een zeer concrete manier van denken over de wereld in een geest van dekolonisatie, waarbij we radicaal de superioriteit van de westerse culturen de rug toekeren en proberen nieuwe, zo rechtvaardig mogelijke relaties op te bouwen tussen culturen die ooit dominant en overheerst waren.

Relatie met de natuur.

Eeuwenlang is westerse muziek opgebouwd rond God en de mens, zonder de natuur en het levende een prominente plaats te geven, in tegenstelling tot veel andere culturen.

We hebben kunstenaars nodig die onze kijk op de wereld vernieuwen en ons uitnodigen om onze plaats daarin opnieuw te overdenken

In de twintigste eeuw vond Olivier Messiaen nieuwe manieren uit om naar de natuur te luisteren, naar het gezang van beekjes, wind en vogels. Hij was niet de eerste componist die daar inspiratie uit putte, maar wel de eerste die dat op zo’n consistente en organische manier deed, zowel in termen van ornithologische kennis als in termen van zijn eigen muzikale taal.

Foto: Wikipedia

De Japanse componist Toshio Hosokawa werd zo diep getroffen door de ramp in Fukushima dat hij zijn kunst nu ziet als die van een genezer, als een sjamaan. Het sluit dus aan bij het werk van Giuseppe Penone, een Italiaanse beeldend kunstenaar die nooit stopt met het lezen en zelfs luisteren naar bomen en planten als volwaardige wezens.

Voor mij zijn Messiaen, Penone en Hosokawa profetische figuren. We hebben kunstenaars als hen nodig, die onze kijk op de wereld vernieuwen en ons uitnodigen om onze plaats daarin opnieuw te overdenken.

De rol van cultuur aan de universiteit.

Ik heb eerder gezegd hoe artistieke creatie wordt gevoed door wetenschappelijk werk. Het omgekeerde is net zo waar! In 2006 deelde ik een kunstenaarsresidentie met Fabrizio Cassol hier aan de UCL. Het was een prachtige ervaring en ik ben ervan overtuigd dat deze kunstenaarsresidenties een wederzijdse verrijking vormen.

“Artistiek werk helpt me om ideeën te begrijpen die half obscuur zijn, die nog steeds op de loer liggen in de schaduw”

Bruno Latour, Franse socioloog en filosoof, en eredoctor van de KU Leuven drie jaar geleden, schreef uitgebreid over de relatie tussen de mens en alle soorten van het leven op de planeet. Daarnaast heeft hij meegewerkt aan tal van culturele projecten, tentoonstellingen en theatervoorstellingen.

Bruno Latour schreef: “Ik heb gemerkt dat er een terugwerkende kracht bestaat tussen mijn werk in het theater en mijn academische geschriften. Artistiek werk helpt me om ideeën te begrijpen die half obscuur zijn, die nog steeds op de loer liggen in de schaduw. »

Over de toestand van de wereld

Als we zien dat al deze instrumenten bestaan die het mogelijk maken om een democratisch cultureel leven van hoge kwaliteit op te bouwen en samen op te bouwen, ver weg van demagogie of populisme, dan kunnen we niet anders dan ons verheugen.

Maar ik kan het niet laten om mijn diepe bezorgdheid over de manier waarop het met de wereld gaat met jullie te delen.

Ik ben geschokt door de afbraak die we de planeet aandoen.

Ik ben bang om de opkomst van extremisme en samenzweringstheorieën te zien, om te zien hoe de rechtsstaat wordt teruggedraaid, zowat overal in Europa en de rest van de wereld. Om de beschamende manier te zien waarop vluchtelingen en gevangenen in ons land worden behandeld.

Ik ben geschokt door de dubbele moraal van westerse leiders

Ik ben ontzet dat oorlogsmisdaden zoveel onvoorstelbaar lijden veroorzaken, op dit moment, in Oost-Congo, in Oekraïne, in Gaza…

Ik ben geschokt door de dubbele moraal van westerse leiders, die deze oorlogsmisdaden in Oekraïne snel aan de kaak stellen, maar bereid zijn een oogje dicht te knijpen voor wat er gebeurt met hun bondgenoten of zelfs thuis.

Verzet…

Vijftien jaar geleden riep Stéphane Hessel, overlevende van het concentratiekamp Buchenwald: “Wees verontwaardigd! »

Klimaatactiviste Adélaïde Charlier. Foto: Willem Jacobs, Wikipedia

Een paar dagen geleden vertrouwde de jonge klimaatactiviste Adélaïde Charlier aan de krant Le Soir haar verontwaardiging toe over niet nagekomen beloften, het gevoel dat we achteruit gaan in plaats van vooruit, en ze uitte een groeiend wantrouwen in de politieke wereld.

Eergisteren deed Simon Sterck hetzelfde in Schaarbeek: Simon is student aan de KU Leuven en VN-jongeren vertegenwoordiger voor de Vlaamse Jeugdraad. Laten we met meer aandacht luisteren naar deze jonge generatie, aub! Dan vinden we misschien een kans om onze eigen fouten te repareren.

Laten we er samen in slagen om dit diepgewortelde kwaad dat de mensheid bedreigt te keren

Ik vraag jullie, dierbare vrienden: moeten we ons vandaag niet voorbereiden om “in verzet te treden”?

In verzet tegen de vermarkting van de wereld…

In verzet tegen de ongekende onrechtvaardigheden en ongelijkheden die de bron zijn van geweld en conflicten…

In verzet tegen de uitwassen van het patriarchaat en het misbruik van vrouwen…

In verzet tegen antisemitisme en alle vormen van racisme….

Welke vormen moet dit verzet aannemen? Het is aan iedereen om erover na te denken en te beslissen wat bij hem of haar past.

Ik hoop dat dit verzet niet sectair, wanhopig of doordrenkt van haat zal zijn. Haat kan alleen maar haat voortbrengen!

Ik hoop vurig dat het verzet creatief, moedig en geweldloos zal zijn. Moge het gekenmerkt worden door liefde en vriendschap, door erkenning van anderen en eigenwaarde, moge het gebouwd zijn op dialoog en acceptatie van onenigheid, moge het zijn kracht putten uit de schoonheid van de natuur, spiritualiteit en de zoektocht naar innerlijkheid. Laten we er samen in slagen om dit diepgewortelde kwaad dat de mensheid bedreigt te keren.

Poëzie nodigt ons uit tot het essentiële, vandaag en morgen, ongeacht de grillen van de wereld

Laten we het voorbeeld nemen van deze helden en heldinnen: Gandhi, Germaine Tillion (Frans verzet tijdens WOII, nvdr), Nelson Mandela, Gisèle Halimi (feministe en activiste uit Frankrijk, nvdr), Martin Luther King en vele anderen die onze tijd verlichten.

Foto: Mylenos, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0 DEED

Kan de schoonheid van muziek en poëzie ons helpen verzet te plegen? Ik hoop het met heel mijn wezen! In haar grote kwetsbaarheid nodigt poëzie ons uit tot het essentiële, vandaag en morgen, ongeacht de grillen van de wereld.

Sta mij toe te besluiten met het citeren van de woorden die de Franse verzetsheld Stéphane Hessel in 2010, toen 93 jaar oud, zei:

Tegen degenen die de 21^e eeuw zullen maken, zeggen wij met al onze genegenheid:

Creëren is verzet plegen

Verzet plegen is creëren.

Lees ook: Eredoctor Bernard Foccroulle hekelt oorlogsmisdaden Israël in Gaza

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier