In de 25 jaar waarin ik mocht zetelen in het Dagelijks Bestuur van het ACV, waarvan 12 jaar als voorzitter, ontmoette ik veel mensen, waarbij ik geprivilegieerd was omdat mensen mij hun verhaal wilden vertellen of hun zorgen deelden.

Ik ben dankbaar omdat ik daar trait d’union mocht zijn, een koppelteken.

Trait d’union, ik houd van dat woord. Ook al bevat het in het Frans uitgerekend géén koppelteken. Ik houd nu eenmaal van wat woordspielerei en union vind ik in het Engels dan weer een zeer mooi woord voor vakbond. Le trait d’union. Ook, de lijn of de streep van de vakbond. De karaktertrek van onze vakbond, het ACV. Die was, is en blijft Zien, Oordelen, Handelen.

Die verbindende ontmoetingen zijn te waardevol om te reduceren tot anekdotes. Dat zou getuigen van weinig respect en van veel irrelevantie.

Daarom zet ik liever een zoeklicht op de samenleving en op de lijn van onze vakbond, het ACV. Als trait d’union, in 12 terug- én vooruitblikken.

1. Glocal

Het ACV investeert sterk in internationaal werk. Uit solidariteit, maar ook uit welbegrepen eigenbelang om sociale dumping uit die landen te vermijden. Maar vandaag hebben we de Europese en internationale hefbomen steeds meer nodig om werknemers-rechten bij ons te verbeteren en te beschermen.

We werken vanuit de oude slogan ‘Think global, act local’. Maar intussen is dat andersom net zo belangrijk ‘Think local, act global’. Om zowel de firewalls tegen achteruitgang, als de hefbomen voor vooruitgang te beveiligen en te versterken. Glocal approach. Hier en elders. Complementair en interlevel.

2. Sjoemelssoftware

Halfweg mijn voorzitterschap in 2017, verstrengde de Zweedse regering Michel de loonnormwet. Die verstrenging kwam er op eenzijdige patronale bestelling en maakt een zeer betwistbare vergelijking met loonkost en loonkostevolutie in de buurlanden.

Foto: MVDP

Ze houdt géén rekening met onze hogere productiviteit, maakt obstinaat negatie van de patronale bijdrageverlaging door de tax shift van de regering-Michel en blijft blind voor fiscale koterijen en loonsubsidies.

Sjoemelsoftware heb ik dat genoemd, en velen met mij. Omdat de Belgische politiek doof blijft, legden we klacht neer bij de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie). Die geeft ons gelijk. Glocal!

Wordt dus vervolgd.

De loonwet lokte een dodelijke kettingreactie uit. Ze heeft het overleg over tweejaarlijkse interprofessionele akkoorden kaltgestellt. Na 2017 was geen akkoord meer mogelijk in de G10.

3. Welvaartszwakheid

Met het zieltogend loonoverleg ging ook het overleg over welvaartsvaste sociale uitkeringen ter ziele. Werkgevers koppelen een akkoord over de besteding van die enveloppe aan een akkoord over de loonnorm.

Met de welvaartsenveloppe deden we sinds 2006 mooie dingen, in sociale zekerheid en in sociale bijstand. Het ACV maakte er prioriteit van om de laagste minima in sociale zekerheid op te trekken tot de Europese armoedenorm.

Toen er voor de jaren 2021-2024 geen akkoord meer kon onder sociale partners verhuisde dat dossier naar de regeringstafel. Met jammer genoeg weer wat verlies. Want politiek geeft niet graag aan de zwaksten.

4. Schoppen naar beneden

De druk op sociale uitgaven loopt samen met een verrechtsend politiek discours. Niet-actieven worden verguisd als sociaal profitariaat. Ouderen moeten vooral langer werken. Anders pek en veren. Ik kan er persoonlijk van meespreken. En dan volgen nog zieken, invaliden, huisvrouwen die men met sancties naar de arbeidsmarkt wil jagen.

Een klassiek populistisch verhaal van schoppen naar beneden. Dat gaat voorbij aan wie en wat aan de basis ligt van sociale problemen. Zoals het onvoorbereid dumpen van werknemers. Of een rekrutering die de neus ophaalt voor sollicitanten met kleur, handicap, hoofddoek of leeftijd.

Een slechte werkorganisatie die mensen ziek maakt, of niet in staat stelt om oud te worden op het werk. Of niet investeren in kinderopvang, openbaar vervoer…

Wie schrikt dan nog van stijgende ziektecijfers? Van het aantal langdurig zieken? Van burn-out als nieuwe pandemie? Toch speelt de rechterzijde telkens hetzelfde blame the victim-riedeltje. Met strofes van culpabilisering en een refrein van sanctionering.

5. Terug naar af(name)

Een ongeluk komt zelden alleen. De impasse van sociaal overleg en de loze spektakelpolitiek komen samen met de revival van een bikkelhard saneringsbeleid.

Binnenlands dreigt de verrechtsing en sterkere roep om minder overheid, minder bijdragen, minder belastingen – maar wel met méér steun aan bedrijven, ten koste van andere overheidsuitgaven – en Europees dreigt in 2024 de terugkeer van een strakke begrotingsdiscipline.

Door de grote overheidsschuld, het hoge begrotingstekort en de stijgende kosten van vergrijzing, zal men België zeker vragen om zwaar te saneren. Met druk om te snijden in sociale uitkeringen, pensioenen, zorg, onderwijs en in publieke en collectieve diensten die al jarenlang zwaar verwaarloosd zijn.

6. Post mortem

De loonnormwet is niet de enige factor die het overleg hindert in de Groep van Tien¹. Ooit zenuwcentrum van het federale overleg. Er is de sterkere polarisatie, die ook binnensluipt in het sociaal overleg. Elke organisatie krijgt het moeilijker om intern tot een breed mandaat te komen.

En er is weinig politiek animo om te ijveren voor een akkoord onder sociale partners. Het makkelijke werk knappen ze graag zelf op, met zo weinig mogelijk overleg. Maar dossiers waar ze niet uit geraken, dumpen ze graag in het sociaal overleg.

Nadien verwijten ze de sociale partners onvermogen. Dan klinkt het vaak dat ons overlegmodel dood is. Gelukkig is ons sociaal overleg veel meer dan wat (niet) gebeurt in de informele G10.

Er gebeurt veel in het formele overleg, de Nationale Arbeidsraad voorop. En ook in de meeste sectoren komt men tot akkoorden, ondanks het blok aan het been van de loonnormwet.

7. Half eenheidsstatuut

Journalisten schreven al dat het eenheidsstatuut² het belangrijkste wapenfeit in mijn voorzitterschap was. Ik wil ze geen ongelijk geven, al was de komst daarvan in 2013 de voltooiing van het volgehouden werk van het ACV, sinds de jaren negentig.

We hamerden al 20 jaar op de onderwaardering van technische beroepen. Omdat technisch geschoolden vaak in het benadeelde arbeidersstatuut belanden. Uiteindelijk schoot het Grondwettelijk Hof ter hulp en vervolgens moesten wij de regering helpen. Zonder akkoord onder sociale partners geraakte die er niet uit, zelfs niet toen het alarm afging over de deadline van het Hof.

Het ACV is trots dat het de arbeiders eindelijk gelijke opzeg-termijnen kon bieden, net als de afschaffing van de carensdag (de eerste ziektedag die voor arbeiders zonder loon of uitkering was).

Maar 10 jaar later hadden we verder willen staan. De wet op het eenheidsstatuut viert op 26 december 2023 zijn 10de jubileum, terwijl er nog deeldossiers onopgelost blijven.

Zo hebben bedienden een lager vakantiegeld en laag betaalde arbeiders bij ziekte minder inkomen omdat de werkbonus³ niet meetelt. Ik hoop dat dit dossier een nieuwe boost krijgt. En dat we op een dag niet meer spreken van arbeiders of bedienden, maar simpelweg van medewerkers.

8. Corona-booster voor overleg

In die 12 jaar kwam er een ander belangrijk momentum, de COVID-crisis. Het was voor ieder een hallucinante periode. Met lege straten en markten, avondklok, gedoseerd winkelbezoek, quarantaines, mondkapjes.

Dat gaf het gemeenschappelijke aanvoelen dat we er samen door moesten, met respect voor ieders problemen. En het besef bij de overheid dat dit vroeg om een aanpak met de sociale partners.

Tijdelijk sloten bedrijven waar het kon, maar met inkomens-bescherming en hielden we open wat moest, maar met zo weinig mogelijk risico’s op besmetting.

In de Groep van Tien, de Nationale Arbeidsraad en de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming, aangevuld door sectorale protocollen, namen we onze verantwoordelijkheid voor quarantaines, vaccinaties, telewerk en risicovrije werkplekken.

In de achteruitkijkspiegel zie ik nu ook de tekortkomingen, maar tegelijk weet ik hoe het Belgische model van overleg internationaal tot schoolvoorbeeld werd gesteld. Spijtig dat die revival van korte duur bleek.

9. Werkgelegenheid draait niet om lage lonen

Jammer is dat werkgevers en regeringen het overleg over de bewaking van ons concurrentievermogen én de werkgelegenheid toespitsen op loonmatiging. Tot en met loonblokkering vandaag, en met de sjoemelsoftware in de loonwet wellicht ook in volgende onderhandelingsronde(s).

Nog los van de bewust foute meting, is er daardoor nauwelijks debat over andere factoren die belangrijk zijn voor de ontwikkeling van werkgelegenheid. Zoals de ecologische transitie, die onlosmakelijk verbonden is met de noodzaak van een rechtvaardige transitie.

Dat zegt ook de Tripartite Resolutie van de IAO⁴. En ook in Europa is er breed draagvlak en tussen sociale partners over rechtvaardige transitie.

Maar in eigen land lukt dat niet. Dat is onbegrijpelijk nu de Verenigde Naties het niet meer hebben over climate warming, maar over climate boiling. Dat vereist, anders gezegd, dringende actie, en op vele niveaus, en dus ook van de sociale partners. Het is kwestie om dat op de agenda van het overleg te krijgen.

10. Waan van dagjespolitiek

Kiezers worden zeer volatiel. Zoals in andere landen verkruimelt ons politieke landschap. Het centrum krimpt. De levensduur van partijvoorzitters en politici wordt almaar korter, waardoor partijen en politici in overlevingsmodus gaan.

Dat zorgt voor veel kopieer-gedrag, vooral van de agenda van extreemrechts. Daarbij vergeet men dat een kopie zelden het succes kent van het origineel. Maar Vlaams Belang blijft dermate vuil en ranzig, dat zoiets zelfs de ‘warmste’ winter dit niet ondersneeuwt.

Verrechtsing en kortzichtig paniekvoetbal leiden tot afstand tussen politiek en vakbond, aan weerskanten. Politici willen vakbonden inpassen in hun overlevingsstrategie op korte termijn. Terwijl vakbonden een eigen agenda hebben, ook op lange termijn.

Vaak botst dat. Dat is normaal, maar wordt altijd uitvergroot. Media smullen er gretig van.

Die evolutie baart zorgen voor de volgende verkiezingen. Het is een zorg die we in heel Europa zien.

Maar het gaat al lang niet meer alleen over extreemrechts, maar ook over het geflirt van partijen met extreemrechts en de smeltende weerstand tegen coalities met extreemrechts.

11. Staatsmisvorming

In het kielzog komt in eigen contreien telkens de roep op de proppen naar Vlaamse autonomie. En niet enkel om verlossing van de federale overheid, maar net zo goed van Europa.

Ooit zagen Vlaams-nationalisten in Europa een middel voor het separatisme. Vandaag blijkt uit stemgedrag van N-VA en Vlaams Belang hoe ze Europa zien als sta-in-de-weg voor hun politieke agenda. Zoals ze moeite hebben met rechtbanken die hen wijzen op grondwettelijke, Europese en internationale rechten. Nuchter bekeken zijn er wel enkele redenen om bevoegdheden te regionaliseren, maar net zo goed om te her-federaliseren.

Maar wie krijgt nog uitgelegd dat de gewone Vlaming beter wordt van nog meer de-federalisering. Na de rampzalige toestand in onze woonzorgcentra tijdens de coronacrisis. Hoeveel meer ondersteuning zouden gezinnen hebben, als de kinderbijslag federaal was gebleven? Presteert De Lijn zoveel beter? Met huizenhoog tekort aan sociale woningen. Ellenlange wachtlijsten, van kinderopvang tot zorgbudget. Werd sanctioneringsbeleid geregionaliseerd om gedwongen gemeen-schapsdienst in te voeren? Is het fair om sociale huisvesting te misbruiken om huisvrouwen naar de arbeidsmarkt te jagen?

12. Een euro is een euro

Ik hoopte 12 jaar te kunnen afsluiten met een schone kers op de taart: een belastinghervorming die meer rechtvaardigheid brengt. Het mocht niet zijn ondanks onze jarenlange inzet. Ondanks de grondige voorbereiding door minister van Financiën Van Peteghem.

Het is niet dat er niks is gebeurd. We slaagden erin om bijdragen en belastingen op lagere lonen serieus omlaag te trekken, maar dat werk moesten we doen op een te smalle rijstrook. Daardoor zitten we nu in de opstopping van zware promotievallen.

Onze eis voor volwaardige meerwaardebelasting bleef zodanig taboe voor liberalen dat ze onder de regering-Michel liever een begin van vermogensbelasting doorslikten, de effectentaks. Belangrijk is wel dat het probleem van fiscale onrechtvaardigheid breed wordt erkend. De volgende regering kan er niet omheen.

Marc Leemans, 8 mei 2022 herdenking in Fort Breendonk. Foto: DimiTalen/CC0

Een donkerblauwe uitzondering te na beseft men dat de mathematische vanzelfsprekendheid, ‘een euro is een euro’, ook een politieke vanzelfsprekendheid moet worden. Burgers pikken niet langer dat rijken en bedrijven vrijuit gaan, terwijl gewone werknemers de lasten en inleveringen torsen.

Wie had enkele jaren geleden durven denken dat we naar een internationaal minimumtarief voor vennootschappen zouden gaan? Ook daar werden we geholpen door OESO en Europa. Glocal!

Maar ten gronde blijven we zitten met scheefgetrokken situatie, met wanverhouding tussen arbeid en kapitaal. In het zog daarvan is er een te grote inkomens- en vermogensongelijkheid. Ook internationaal wordt die steeds grotesker, met grote concentratie van inkomens en vermogens bij een kleine elite.

Dat zorgt voor zowel marktmanipulatie als politieke manipulatie. Met als bijkomend risico dat menig mondiaal oligarch er niet vies van is om te wheelen & dealen met dictaturen. En evenmin wordt gehinderd door schendingen van fundamentele arbeidsnormen.

Ik kijk ernaar uit om in het restant van mijn loopbaan als trait d’union te blijven bijdragen aan die wereldwijde strijd voor de fundamentele rechten van werknemers.

Het ACV blijft ook in de samenleving van morgen die rol spelen. Voortaan met stuurvrouw. Met het roer in handen van voorzitter Ann Vermorgen blijft het ACV zijn standvastige koers varen, op basis van Zien, Oordelen en Handelen.

Blijven werken aan verbinding tussen mensen. Om te komen tot een sociaal, duurzaam, inclusief, rechtvaardig en vredevol samen-leven, mét trait d‘union.

Vààr-wél!

Notes:

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier