Links en de progressieve beweging in Latijns-Amerika heeft altijd stevige wortels gehad in de werkende bevolking, ook in delen van de middenklasse, academici, en in de kerk. Vakbonden en linkse politieke partijen zijn er goed georganiseerd.

In het katholieke continent was de rol van de vooruitstrevende vleugel van de kerk van grote invloed via de miljoenen basisgemeenschappen. Maar ook ideologisch, waar de tegenstelling tussen marxisme en religie door de bevrijdingstheologie wordt overbrugd.

Niet verwonderlijk dat vijftig jaar geleden al linkse, progressieve presidenten werden verkozen met een programma van sociale rechtvaardigheid, herverdeling van de rijkdom, democratie en nationale soevereiniteit.

In Cuba werd een revolutie gerealiseerd in 1953-1958 onder leiding van Fidel Castro en broer Raúl. Ze heeft tot vandaag een grote charismatische invloed. Als 60 jaar voert de grote buur vanuit Washington een imperialistische, hybride oorlog tegen Cuba en zijn leiders. Tevergeefs.

Dictaturen

Washington duldt in zijn achtertuin geen presidenten en regeringen die gericht zijn op sociale vooruitgang en soevereiniteit (Monroe-doctrine). Zoals onder meer de linkse advocaat Joao Goulart in Brazilië. Hij werd als verkozen president in 1964 afgezet. Hij moest vluchten na een militaire staatsgreep.

Salvado Allende (in het midden). Foto: Bibliotheek van het Nationaal Congres van Chili, Wikimedia Commons / CC BY 3.0 CL

Denken we ook aan de linkse verkozen president Salvador Allende in Chili die in 1973 vermoord werd in een putsch door het leger onder leiding van generaal Augusto Pinochet (na de putsch werd Chili het eerste experiment met de neoliberale recepten uitgevoerd door de overgevlogen Chicago boys).

In Argentinië werd in 1976 de populistische regering Isabel Péron omvergeworpen door een militaire junta onder de leiding van generaal Jorge Videla. Ook andere landen op het continent kenden rechtse militaire dictaturen. Het was grotendeels een reactie op progressieve, linkse volksbewegingen.

Er werd toen door de dictaturen een bloedig schrikbewind gevoerd. Met de steun van de VS en van de vele in 1945 gevluchte nazi’s en SS-ers uit Europa die geïntegreerd werden in politie- en veiligheidsdiensten. Er zijn talloze getuigen over de bloedige wreedheden toen. In Brazilië bijvoorbeeld werd Dilma Rousseff, als jonge verzetsmilitant aangehouden, gefolterd en enkele jaren gevangen gezet. Zij werd later president (2011-2016).

De dictaturen voerden een bloedig schrikbewind met de steun van de VS en van de vele in 1945 gevluchte nazi’s en SS-ers uit Europa.

In Chili fungeerde in 1973 het voetbalstadion Estadio Nacional in de hoofdstad Santiago, als concentratie- en folterkamp. Bij de gekende Chileense zanger-gitarist-theaterregisseur Victor Jara werden zijn vingers gebroken en nadien werd hij vermoord. Pablo Neruda, Nobelprijswinnaar voor literatuur, en bondgenoot van president Allende, stierf niet lang na de staatsgreep in duistere omstandigheden.

In de kwalificatieronde voor de wereldbeker voetbal weigerde het Sovjet-elftal in het Chileense Estadio Nacional te voetballen een paar maanden na de staatsgreep (ze verloren met forfaitcijfers en kregen een fikse boete van de wereld voetbalbond FIFA).

In Argentinië werden linkse militanten gefolterd en op grote hoogte uit vliegtuigen gegooid in de oceaan. We zouden zo nog even kunnen doorgaan.

Veerkracht

Dat alles kon de democratische en linkse krachten niet breken. Ze beschikten zoals nadien is gebleken over een enorme veerkracht. Als kurken die onder water worden geduwd, kwamen ze terug boven in de jaren tachtig. De democratie werd min of meer hersteld. Het bloedig geweld, folteringen en moorden verminderde. De democratische evolutie waarin linkse krachten een prominente rol speelden ging verder.

Vele Zuid-Amerikanen zagen, gezien hun vreselijke ervaringen tijdens de rechtse dictaturen, dat de democratie, hun sociale toestand en de civiele vrede de beste kansen heeft als links aan de macht kwam. Ze wilden ook een einde maken aan de slechte invloed van Washington dat Zuid-Amerika ziet als zijn speeltuin voor zijn multinationals.

De heersende klasse zag dat door zijn militaire dictaturen, zij haar legitimiteit verloor bij het volk.

Hugo Chávez. Foto: Regering Argentinië, Wikimedia Commons / CC BY 2.0

1999 was een scharnierjaar na de kwelling van de rechtse dictaturen. Een progressieve Venezolaanse beroepsmilitair Hugo Chávez werd verkozen. Hij werd president onder de vlag van het ‘Bolivariaans socialisme’. Hij overleefde een rechtse staatsgreep gesteund door de VS.

Door de actieve steun van het volk en het leger werd hij bevrijd na 48 uur. (Onmiddellijk hierna kreeg hij kanker. Wat bij velen vragen doet rijzen over wat er gebeurd is in zijn 48 uren gevangenschap en isolement) Chávez overleed in 2013. Met Chávez kreeg links in Zuid-Amerika de wind in de rug. Na Castro werd Chávez de meest charismatische figuur bij de Zuid-Amerikaanse volkeren.

1999 was een scharnierjaar na de kwelling van de rechtse dictaturen.

In dat rijtje mogen we de linkse vakbondsman Luiz Inacio Lula da Silva (roepnaam Lula) niet vergeten. Van 2003-2011 was hij de 35^e president van het grootste en volkrijkste (211 miljoen inwoners) Zuid-Amerikaans land, Brazilië. Hij werd opgevolgd door zijn partijgenote Dilma Rousseff (2011-2016). Vandaag won voor de derde keer Lula de verkiezingen op de neofascistische kandidaat.

Het tweede volkrijkste (140 miljoen inwoners) en tweede economie van Zuid-Amerika is Mexico. In 2018 werd hier ook een linkse president verkozen, Manuel Lopez Obrador, met een ruime meerderheid, ook in het parlement en in de regio’s.

Gustavo Petro, president van Colombia. Foto: Flickr / CC BY-NC 2.0

Het derde volkrijkste land Colombia (51 miljoen inwoners) heeft vandaag ook een verkozen linkse president, gewezen guerrillastrijder Gustavo Petro. Hij begon alvast goed. Hij bezocht onmiddellijk na zijn inauguratie de Venezolaanse president Nicolas Maduro in de hoofdstad Caracas.

Venezuela kent alle trucs van de foor van de hybride oorlog van het Westers imperialisme: economische oorlog met inbeslagname van bedrijven en van de goudvoorraad in Londen, moordpogingen, een marionet die door het Westen tot president verklaard en erkend wordt (inbegrepen Westerse groenen en sociaaldemocraten).

Meteen werd de toon gezet door de nieuwe Colombiaanse president. Immers, het land was onder rechts bewind, als buurland, de gevaarlijkste vijand van Venezuela. Ook omdat het officieel de samenwerkingspartner van de NAVO is. (Colombia besteedt het hoogste percentage van zijn bbp aan militaire uitgaven van het zuidelijke continent, namelijk 3,3 procent. Het militaire budget van Colombia bedraagt 9 miljard dollar, alleen Brazilië, met vier maal meer inwoners, besteedt meer: 26 miljard dollar.)

Zuid-Amerika: Hybride oorlog

Vandaag zijn extreemrechtse staatsgrepen nog altijd aan de orde, zij het niet meer zo militaristisch. Bloedige militaire dictaturen hebben geen legitimiteit meer bij het volk. Het versterkt zelfs de legitimiteit van het linkse verzet. Men stapt over naar de strategie van ondermijning van de legitimiteit van linkse presidenten en topleiders via criminalisering.

Rechts en het imperialisme beschuldigen linkse verkozen presidenten en leiders van verkiezingsvervalsing en van corruptie. Er worden tegen hen mediacampagnes gevoerd, met in de rand selectieve moorden. In Brazilië werd Luiz Inacio Lula da Silva (Lula) weer populair na twee presidentstermijnen zodanig, dat hij voor de derde keer president zou kunnen worden.

Vandaag zijn extreemrechtse staatsgrepen nog altijd aan de orde, zij het niet meer zo militaristisch.

De rechtse oligarchie stak er een stokje voor en beschuldigde in 2018 Lula van corruptie. Een massieve juridisch-bureaucratische machine kwam op gang om Lula voor een rechtbank te beschuldigen, te veroordelen tot 12 jaar en naar de gevangenis te sturen. Zo kon de neofascistische gewezen legerkapitein Jair Bolsonaro winnen.

Het was slechts uitstel. Lula kwam uiteindelijk vervoegd vrij na twee jaar gevangenschap. Hij begon terug campagne te voeren. En won recent nu voor de derde keer de presidentsverkiezingen in Brazilië.

Evo Morales. Foto: EneasMx, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Evo Morales was sinds 2006 verkozen als president van Bolivia en behoort tot de Movimiento al Socialismo (MAS). In 2019 werd de Boliviaanse president Evo Morales opnieuw verkozen. Hij werd door rechts beschuldigd de verkiezingen te hebben vervalst. De president werd verjaagd met steun van de VS en de rechtse oligarchie van Bolivia (voornamelijk nakomelingen van de Spaanse veroveraars). Hij riskeerde zijn leven en vluchtte naar Mexico.

De staatsgreep belette niet dat Morales’ partij, de MAS, opnieuw na de staatsgreep in verkiezingen de meerderheid behaalde en zijn partijgenoot Luis Arce president werd. Morales keerde terug naar zijn land.

De staatsgreep tegen Morales wordt algemeen de lithium staatsgreep genoemd. De exploitatie en commercialisering van de grondstof lithium, belangrijk voor batterijen, wilde Morales nationaliseren en de opbrengst naar het volk doen vloeien. Iets wat de elite in de VS met onder meer Tesla-baas Elon Musk niet zinde.

Peru: recentste rondje

Decennialange staatsgrepen. Vandaag is het weer zover in Peru. President Pedro Castillo die vorig jaar werd verkozen in een historisch triomf voor Peruviaans links. Dat is niet verwonderlijk. Circa 8 miljoen Peruvianen op 33 miljoen inwoners leven onder de armoedegrens. Volgens het wereldvoedselprogramma van de VN heeft de helft van de bevolking moeite zich te voeden.

De Covid-pandemie heeft de sociale tegenstellingen nog verscherpt. De rijken konden zich goede zorgen in privéklinieken veroorloven. De armen hadden geen plaats in krottige, overvolle openbare ziekenhuizen. Ze stierven thuis of op straat. Tv-beelden lieten de lijken zien op straat, opgeladen – in de Middeleeuwen op karren – nu op vrachtwagens. Miljoenen Peruviaanse armen en burgers hebben hun hoop gesteld in Pedro Castillo.

Hij kreeg onmiddellijk agressieve tegenwerking van de Peruviaanse oligarchie gesteund door Washington. De oligarchie kon profiteren van een versnipperd parlement om hem af te zetten. Na twee mislukte afzettingspogingen werd een derde poging ondernomen.

In dit wrede institutionele conflict speelde andermaal het leger een bedenkelijke rol. Het leger verwierp de maatregelen van de president (nieuwe verkiezingen en nieuwe grondwet) en dwong de president tot ontslag. Hij werd gevangengenomen en beschuldigd van misdaden tegen de mensenrechten. Hij zit in voorarrest voor 18 maanden en riskeert 10 jaar cel.

Met de opmars van links in Zuid- en Centraal Amerika lijkt er een nieuw seizoen van staatsgrepen begonnen te zijn.

De aanhangers van Castillo demonstreren en het komt tot gewelddadige botsingen met leger en politie. Ze eisen vervroegde verkiezingen. De Communistische Partij van Peru (CPP) verwerpt de “staatsgreep van het congres. Zij belet president P. Castillo zijn programma van nationale soevereiniteit, economische groei en herverdeling van de rijkdom en landbouwmodernisatie uit te voeren. Dat alles is van vitaal belang om de armoede en de corruptie het hoofd te bieden, een triest resultaat van het mislukte neoliberale model”.

Heftige reacties op het continent

President Nicolas Maduro van Venezuela is ervaringsdeskundige als het gaat om de intriges en hybride oorlog van de extreemrechtse oligarchie en van Washington. President Maduro sprak zijn bezorgdheid uit over de moeilijke politieke situatie in Peru. Hij liet de kans niet onbenut om de Peruviaanse oligarchie ervan te beschuldigen de oorzaak te zijn van de situatie in het Andesland:

“Alle omstandigheden wijzen erop dat de oligarchische elites in leger en economie niet toestaan dat een eenvoudige leraar het presidentschap van Peru democratisch bereikt en probeert te regeren voor het volk. Het is de boodschap die extreemrechts afgeeft aan alle volksbewegingen, aan linkse progressieve bewegingen: we laten u niet regeren”.

De linkse president van Mexico, André Manuel Lopez Obrador reageerde: “We vinden het betreurenswaardig dat voor de belangen van de economische en politieke elites, sinds het begin van het legitieme presidentschap van Pedro Castillo, een klimaat van confrontatie en vijandigheid tegen hem is onderhouden. Tot het punt dat hem ertoe heeft geleid om beslissingen te nemen die zijn tegenstanders hebben geholpen zijn ontslag te voltooien”.

“Het is de boodschap die extreemrechts afgeeft aan alle volksbewegingen, aan linkse progressieve bewegingen: we laten u niet regeren”

Met de opmars van links in Zuid- en Centraal Amerika lijkt er een nieuw seizoen van staatsgrepen begonnen te zijn. Wat het imperialisme en de rechtse oligarchieën niet kunnen bereiken met de stembus, willen ze bereiken via staatsgrepen.

Vroeger, met openlijke bloedige dictaturen die in de vorige eeuw, de legitimiteit van de heersende elites hadden aangetast. Nu is hun nieuwe strategie de aanval op de legitimiteit van de linkse verkozen presidenten. En dit via mediacampagnes, de criminalisering van die leiders die de oligarchieën hinderen, die de massa’s mobiliseren en verkiezingen winnen. Zoals nu in Peru gebeurt.

Dit artikel verscheen eerder op de blog van Miel Dullaert.

Lees ook: Chaos in Peru.