Het rapport van vandaag laat zien dat het tempo, de omvang en de impact van de door de mens veroorzaakte klimaatverandering snel zullen toenemen, met verwoestende gevolgen.

Natuurorganisatie WWF roept naar aanleiding van de resultaten onze wereldleiders op om de noodklok te luiden, hun klimaatbeloften na te komen en meer te investeren om zo veerkrachtiger te worden. De huidige maatregelen voor adaptatie aan de nieuwe klimaatrealiteit zijn volgens het rapport namelijk ruim onvoldoende.

Apocalypse Now

“Droogte en verzengende hitte, vernietiging van ecosystemen, zwaardere stormen en enorme overstromingen, uitsterven van soorten …”, zo somt Stephen Cornelius, hoofd van WWF voor het IPCC, op in een reactie op het rapport.

“Nee, dit is geen opsomming van scènes uit een apocalyptische film. Dit is de inhoud van een gezaghebbend wetenschappelijk rapport waarin de klimaateffecten worden beschreven, die nu al een ravage aanrichten op onze planeet en de mensen die er wonen. Onze planeet is in gevaar. Ze wordt naar – en soms over – haar grenzen geduwd, waarbij de meest kwetsbare mensen en ecosystemen het meest te lijden hebben”, aldus Cornelius.

Onvoldoende aandacht geven aan deze zaken is niet zonder risico’s, waarschuwen de auteurs van het rapport. Ze belichten de grenzen van hoe we ons kunnen aanpassen, en wat de gevolgen zijn van nog meer verliezen en schade aan onze bestaansmiddelen, het voedsel, de infrastructuur en de natuur. Het voortbestaan van kwetsbare gemeenschappen en ecosystemen komt daarmee in gevaar.

Loss and damage

Het is de eerste keer dat het concept van verlies en schade (‘loss and damage’) is opgenomen in een rapport van het IPCC. Het concept bleek nog een twistpunt op de laatste klimaattop (COP26) in Glasgow. De EU en de VS hielden het been stijf wat betreft de hulp aan landen die te lijden hebben onder de gevolgen van de klimaatverandering. Zo blokkeerden ze de oprichting van een internationaal rampenfonds dat landen helpt die getroffen worden door bijvoorbeeld droogte, overstromingen of orkanen.

De EU en de VS hielden het been stijf wat betreft de hulp aan landen die te lijden hebben onder de gevolgen van de klimaatverandering.

Dat is echter totaal onverantwoord, want volgens het IPCC was het sterftecijfer als gevolg van overstromingen, droogtes en stormen in het afgelopen decennium in zeer kwetsbare regio’s 15 keer zo hoog als in weinig kwetsbare regio’s. “Voor een groot deel van de wereldbevolking is de klimaatcrisis al een zaak van leven of dood. De verstoring van het klimaat gaat sneller dan verwacht en is omvangrijker en ernstiger dan we ons hadden voorgesteld”, zegt Joeri Thijs.

Vicevoorzitter van de Klimaatcoalitie Zanna Vanrenterghem wijst op het belang van bijstand aan de slachtoffers van klimaatverandering. “Om te beginnen moeten de rijke landen hun beloften inzake internationale klimaatfinanciering nakomen.” De VN schat dat kwetsbare landen elk jaar 70 miljard dollar nodig hebben om zich aan te passen, en die kosten dalen niet.

“De recente overeenkomst op de COP26, om de financiering voor aanpassing tegen 2025 te verdubbelen tot 40 miljard dollar, zal helpen maar het is verre van genoeg”, benadrukt Nafkote Dabi, hoofd klimaatbeleid van Oxfam International.

Ongelijkheid is de kern van huidige klimaatcrisis

Nafkote Dabi: “In de iets meer dan 100 dagen die sinds de COP26 zijn verstreken, heeft de rijkste 1 procent van de wereldbevolking veel meer koolstof uitgestoten dan de bevolking van Afrika in een heel jaar. En dat terwijl de superrijken het kleine resterende koolstofbudget van de planeet om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C, erdoor jagen.

Het is duidelijk tijd om hun buitensporige rijkdom, macht en consumptie terug te vorderen door middel van een vermogensbelasting of een verbod op koolstof verslindende luxegoederen, zoals privéjets en megajachten.”

Dabi voegt daaraan toe dat elke ton koolstof die we vermijden de kans verhoogt op een leefbare planeet. “Er is een enorm verschil tussen 1,5°C en 1,6°C opwarming. We moeten ons aanpassen, en daarnaast moeten we de planeet vrijwaren. Want een op hol geslagen opwarming van de aarde zal alleen maar leiden tot gebeurtenissen waar we niet meer van terug kunnen komen -doden, overstromingen, onbewoonbare woestijnen, en massale migratie van wanhopige mensen.”

“De mensen die in de zwaarst getroffen landen wonen, hebben dit rapport niet nodig om hen te vertellen dat het klimaat is veranderd.”

Wel benadrukt Dabi dat een deel van de opwarming al is ingebakken door ons gedrag in het verleden, en we naast mitigatie mensen moeten helpen systemen op te zetten van vroegtijdige waarschuwing, toegang tot hernieuwbare energie en verbeterde gewassenproductie. Niet pas nadat we de uitstoot onder controle hebben gebracht.

“De mensen die in de zwaarst getroffen landen wonen, hebben dit rapport niet nodig om hen te vertellen dat het klimaat is veranderd. De hoogste prijs wordt nu al betaald door de veeboer in Somalië wiens hele kudde van de dorst is omgekomen. En de moeder op de Filippijnen die in de gymzaal van een school schuilt, omdat haar huis vlak voor Kerstmis is weggevaagd.”

Droogte in Jubaland, Somalië. Bron: Oxfam België

Natuur als bondgenoot

Het rapport benoemt ook vooruitgang van sommige aanpassingen die reeds doorgevoerd zijn. Niet alle extreme gevolgen zijn dus onvermijdelijk. Met snelle maatregelen kunnen we de frequentie en de ernst van de impact van klimaatverandering verder beperken en mensen en ecosystemen helpen om zich aan sommige gevolgen aan te passen, stelt WWF in hun reactie op het rapport.

Ook Zanna Van Renterghem wijst naar de directe verbanden tussen de klimaaturgentie en het verlies aan biodiversiteit, waarbij het een het ander dramatisch verergert. “Het is van essentieel belang meer rekening te houden met de ecosystemen: zij zijn onze grootste bondgenoten en bieden tal van oplossingen aan.”

WWF sluit hierbij aan en zegt dat  “de natuur een cruciale buffer kan zijn, als we ervoor kiezen haar te herstellen en te beschermen”.  “Regeringen wereldwijd moeten zich ertoe verbinden om tegen 2030 ten minste 30% van het land en van de oceanen te beschermen”, meent Joeri Thijs. “Het welzijn van de mensheid hangt rechtstreeks van deze ecosystemen af.”

WWF en Greenpeace hebben zich dan ook recent samen met natuurorganisaties als BOS+ en Natuurpunt verenigd in een Biodiversiteitscoalitie die een memorandum heeft opgesteld met aanbevelingen rond het grootschalig inzetten van oplossingen via de natuur. De bedoeling is om nauw te gaan samenwerken met ministers en beleidsmakers die verantwoordelijk zijn voor natuur, landbouw, bosbouw en milieu.

Kwetsbaar België

Dankzij geactualiseerd onderzoek en ontwikkelingen in de wetenschap konden de auteurs van het rapport een meer gedetailleerd inzicht bieden in de manier waarop klimaatverandering regio’s en ook specifieke domeinen (zoals landbouwgrond, zoetwater of de oceanen) zal beïnvloeden. Dankzij het regionale perspectief valt bijvoorbeeld duidelijk af te lezen hoe bepaalde steden de komende jaren zullen worden beïnvloed.

En België? Ondanks het feit dat België getekend is door de dodelijke overstromingen van afgelopen zomer, heeft ons land de boot gemist bij de klimaattop in Glasgow, stelt Greenpeace België. “Grotendeels door blokkade van de Vlaamse regering toonde België daar te weinig ambitie.”

“Niets doen kost niet alleen mensenlevens, maar het zal ook de Belgische economie miljarden kosten en ernstige gevolgen hebben voor toekomstige generaties.”

“Ons land zal koste wat kost zijn verantwoordelijkheid moeten nemen op de biodiversiteitstop in China in april 2022, en ook op de volgende COP27 in Egypte. Wij roepen België op zich te verbinden tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen met 65% tegen 2030.

Het vermijden van een temperatuurstijging van meer dan 1,5°C moet onze topprioriteit worden. Elke tiende van een graad telt. België moet ook zijn verantwoordelijkheid nemen door zijn adaptatie- en veerkrachtplan te actualiseren en natuur en mens opnieuw centraal te stellen”, aldus Greenpeace.

Ook is ons land naast de overstromingen al getroffen in de vorm van droogte en hittegolven. De gevolgen hiervan op de samenleving, economie en landbouw zijn zwaar, benadrukt de Klimaatcoalitie. “Uitstel is niet langer een optie”, reageert Zanna Van Renterghem. “Niets doen kost niet alleen mensenlevens, maar het zal ook de Belgische economie miljarden kosten en ernstige gevolgen hebben voor toekomstige generaties.”

Daarom eist ook de Klimaatcoalitie dat België zijn verantwoordelijkheid neemt, door de landen van het Zuiden te steunen in hun aanpassings- en transitiebeleid. Bovendien stelt de coalitie meer dan 100 oplossingen voor om de klimaatcrisis te bestrijden.

“Ons memorandum “voor een Belgische Green New Deal” biedt klimaatoplossingen die rekening houden met de principes van een rechtvaardige transitie, de vermindering van sociale ongelijkheden en andere vormen van discriminatie, terwijl de natuur een bondgenoot wordt.”