rebecca en boekcover
Boekrecensie -

De feministe in Rebecca Solnit

De recent vertaalde boeken: ‘Mannen leggen me altijd alles uit' en ‘De moeder aller vragen’ zijn, zoals Rebecca Solnit zelf formuleert, ‘een rondleiding door een bloedbad, een ode aan de bevrijding en de solidariteit, aan begrip en empathie, en ten slotte is het een verkenning van de woorden en middelen die we kunnen gebruiken om al die dingen nader te onderzoeken’. Het is een zeer rijke rondleiding geworden. 

woensdag 12 februari 2020 17:00
Spread the love

Geëngageerde academici met activistische neigingen kom je niet vaak tegen en zeker niet als ze dan ook nog eens over de gave van het woord beschikken. Zo iemand is de Amerikaanse Rebecca Solnit die als historica en kunstcritica niet alleen een veelgelezen auteur en journaliste is, maar ook een verwoede wandelaar – lees haar filosofisch georiënteerde ‘Wanderlust’ – en een radicale klimaatactiviste en feministe.

In twee van haar laatst vertaalde boeken ‘Mannen leggen me altijd alles uit’ (M1) en ‘De moeder aller vragen’ (M2) spreekt de feministe in haar zich uit. Het zijn twee essaybundels waarin artikels verzameld werden die zij in het afgelopen decennium op zeer uiteenlopende plaatsen heeft gepubliceerd en die, zoals de titels al doen vermoeden, vanuit een duidelijk feministische invalshoek werden geschreven. 

Niet langer zwijgen

In het dikkere ‘De moeder aller vragen’ opent zij het gelijknamige titelessay met het vertellen van een anekdote tijdens een lezing die zij ergens in Engeland gaf over haar geliefde auteur Virginia Woolf. Een journaliste vroeg haar waarom Virginia Woolf kinderloos is gebleven. Die vraag naast de kwestie ergerde haar zeer, want Solnit zelf moest tijdens interviews ook vaak deze vraag beantwoorden. Hoe vaak zou zo’n ‘moedervraag’ ook aan een mannelijke auteur worden gesteld? De omkering van de vraagstelling is haar repliek, want, zo stelt  zij, die andere vragen moeten worden gesteld om het patriarchale normaal van deze samenleving een hoedje te doen schrikken. 

Vrouwen moeten niet langer zwijgen en daarom moeten ze hun stem, die andere stem laten horen. Dat is het onderwerp van deze twee boeken en dat vertolkt ze zeer goed in ‘Een korte geschiedenis van het zwijgen: ‘Wie gehoord wordt en wie niet, bepaalt de status-quo. Wie de status-quo belichaamt, vaak ten koste van buitengewoon stilzwijgen ten aanzien van zichzelf, schuift op richting het centrum; wie vertegenwoordigt wat niet gehoord wordt of wat degenen die baat hebben bij zwijgzaamheid schoffeert, wordt uitgestoten. Door opnieuw te bepalen wiens stem waarde heeft, bepalen we onze maatschappij en haar waarden ook opnieuw. (M2, p. 42)

Verzet als genot 

Rebecca Solnit heeft zichzelf als activiste en schrijver moeten uitvinden, want zij weet uit eigen ervaring wat zwijgen en geen stem hebben betekent. In ‘Mannen leggen me altijd alles uit’ schrijft zij: ‘Ik ben dankbaar dat ik na een vroege jeugd waarin me soms met geweld het zwijgen werd opgelegd, uiteindelijk toch een stem heb gekregen, en zo voor altijd ben ik verbonden met de rechten van de mensen die geen stem hebben.’ (p. 29) En dat zijn niet alleen vrouwen.

Zij legt parallellen bloot: ‘Mijn vriend Garnette Cadogan heeft beeldend en uiterst pijnlijk beschreven over hoe hij zich als zwarte man in het openbaar voortdurend ‘niet-crimineel, niet-bedreigend’ moet gedragen om witte angst te temperen en zichzelf te beschermen. Zwart én vrouw zijn betekent een dubbele verplichting hebben in deze kwestie van dienstbaarheid aan anderen.’ (M2,  p.84)

Daartegen en tegen andere vormen van onderdrukking verzet Solnit zich al jaren, want, zo antwoord zij Marc Schaevers die haar onlangs in Humo interviewde: ‘Alles hangt samen: stukken schrijven met onmiddellijke politieke impact, naast boeken schrijven om langetermijnvisies te ontwikkelen. Zoals ook mijn feminisme en klimaatactivisme samenhangen. Hoe kun je een bedreigde soort verdedigen als je zelf een bedreigde soort op straat bent?

Ik put uit mijn activisme de energie en het plezier om dat allemaal samen te kunnen blijven doen. Want ook dat wordt vaak verkeerd begrepen: je bent geen activist omdat het iets deugdzaams is, zoals je broccoli eet ‘omdat het goed voor je is’. Nee, vergelijk het met een ijsje eten: als ik aan acties deelneem, kom ik de meest idealistische en genereuze mensen tegen. Verzet kan een genot zijn.’

Hoop

In haar verzet is zij een bescheiden optimist. Ook nu weer is haar stem van ‘Hope in the dark’ dat in het Nederlands vertaald werd als ‘Optimisme, protesten die de wereld veranderen’ sterk aanwezig. Ook in donkere tijden is er hoop en daarvoor verwijst ze naar Václav Havel:‘Hoop is geen profetie. Het is een oriëntatie van de geest, een oriëntatie van het hart, die uitstijgt boven de wereld van de onmiddellijke ervaring en die ergens voorbij de horizon verankerd is.

Hoop, in deze diepe, krachtige zin, is niet hetzelfde als vreugde dat de zaken goed gaan, of bereidheid in ondernemingen te investeren die duidelijk op weg zijn naar onmiddellijk succes, maar eerder het vermogen om ergens aan te werken omdat het goed is en niet alleen omdat het kans van slagen heeft.’

Solnit is ook een bescheiden maar tegelijk ambitieuze wereldverbeteraar. Dat blijkt uit haar recent Humo-interview: ‘Ik ben de wereld zeker niet alléén aan het veranderen. Ik leid geen enkele beweging, ik voel me een deelnemer aan grote transformaties die bezig zijn.

In de sixties bestond nog het idee dat een revolutie moest lijken op de Russische of de Cubaanse revolutie, maar wat we sindsdien meegemaakt hebben, zijn breed gedragen, met elkaar samenhangende transformaties van een andere aard. Het feminisme en het antiracisme zijn zulke revoluties, het achterlaten van heteroseksualiteit als norm en het zich ontwikkelende ecologische bewustzijn zijn er nog twee.’

‘Gebruik van een man’

Solnit is op haar sterkst wanneer zij dominante denkpatronen kan blootleggen en dat doet zij op een zeer eigen manier door persoonlijke ervaringen te vermengen met reportageachtige elementen waarin kritische analyses maar ook filosofische bespiegelingen en lyrische, literair zeer goed geformuleerde bespiegelingen, vaak ook gelardeerd met een behoorlijke dosis humor, voorkomen.

Wat gedacht bijvoorbeeld van een zinnetje als ‘Geen waarheid die iedereen zal onderschrijven is dat iemand die zijn mening verwart met feiten zichzelf wellicht ook verwart met God’? (M2, p. 206) Of van: ‘Vrouwen in de politiek mogen niet te vrouwelijk zijn, omdat we vrouwelijkheid niet associëren met leiderschap, maar ze mogen ook niet te mannelijk zijn, omdat mannelijkheid niet hun voorrecht is.

Dit dilemma verlangt van vrouwen dat ze een ruimte innemen die niet bestaat, dat ze iets onmogelijks zijn om toch vooral niet iets verkeerds te zijn. Vrouw-zijn is een voortdurende staat van verkeerdheid, voor zover ik kan zien. Althans onder het patriarchaat.’ (M2 p. 79)

Sommige passages worden overgoten met een flinke dosis cynische humor zoals wanneer zij het advies van het CDC (Center for Desease Control) bespreekt dat zegt dat ‘overmatig alcoholgebruik vaak betrokken is bij seksueel geweld’.

Haar commentaar: ‘Het is net alsof er iemand bestaat die ‘overmatig alcoholgebruik’ heet. En zij vervolgt: ‘Stel je voor dat er zou staan ‘Gebruik van een man kan leiden tot zwangerschap of letsel; wees zorgvuldig in het gebruik van een man’ want mannen zijn tenslotte de belangrijkste bron van geweld tegen vrouwen. (M2, 227).

Mooie woorden én beelden 

Solnit zoekt niet alleen naar nauwkeurige woorden om het zwijgen te doorbreken, woorden die soms een aforismeachtig karakter krijgen door hun anders-zijn, in beide boeken worden ze ook begeleid door mooie intimistische tekeningen van haar vriendin Paz de la Calzada die beelden oproepen van lichamen, schoonheid en grenzeloosheid waardoor de elegantie van de auteur haar woordenschat nog beter tot uiting komt.

Bij deze wens ik ook uitgeverij Podium te feliciteren voor de zeer verzorgde manier waarop zij met deze uitgaven Rebecca Solnit aan een Nederlandstalig publiek voorstelt. Ik hoop dat zij veel gelezen wordt. Rebecca Solnit verdient het.

Deze twee boeken zijn, zoals Rebecca Solnit zelf formuleert, ‘een rondleiding door een bloedbad, een ode aan de bevrijding en de solidariteit, aan begrip en empathie, en ten slotte is het een verkenning van de woorden en middelen die we kunnen gebruiken om al die dingen nader te onderzoeken’.

Het is een zeer rijke rondleiding geworden.

  

 

Rebecca Solnit, De moeder aller vragen, Podium uitgeverij, Amsterdam, 2017, 254 blz. ISBN 9789057598708

Rebecca Solnit, Mannen leggen me altijd alles uit, Podium uitgeverij, Amsterdam, 2017, 160 blz., ISBN9789057598395

 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!