Twee weken geleden, tijdens de pompeuze
inhuldiging, fronsten sommige aanwezigen de wenkbrauwen toen de burgemeester
van Madrid, Ana Botella, in haar  toespraak de ex-premier van Groot-Brittannië
prees voor haar “inspanningen om de Europese Unie te versterken”. Het Thatcherplein is een symbool voor de verdeeldheid binnen de Volkspartij (PP) van premier Mariano Rajoy.

Thatcherfans binnen Rajoys partij

Met de harde besparingspolitiek die Rajoy de laatste jaren voert, heeft hij niet
alleen een groot deel van de Spanjaarden tegen zich in het harnas gejaagd, maar
ook een deel van zijn partijgenoten. Want hoe
radicaal de besparingsmaatregelen in de ogen van de oppositie ook zijn,
de Thatcherfans van Rajoys partij verwijten hem dat hij niet ver genoeg gaat.
De liberale vleugel heeft kritiek op de hoge belastingen en op Rajoys
aarzelende houding om de overheidsuitgaven verder te kortwieken. Ze eisen een
meer assertieve houding ten aanzien van de Catalaanse onafhankelijkheidsambities.

Al zijn die liberalen een minderheid binnen de Volkspartij, toch kunnen ze
rekenen op de steun van invloedrijke rechtse mediagroepen. Eén van Rajoys belangrijkste kwelgeesten binnen de partij is José
Maria Aznar, ex-premier en de man die Rajoy aanduidde als zijn opvolger. Ana
Botella, de burgemeester van Madrid die op het idee van de Plaza Margaret
Thatcher kwam, is de echtgenote van Aznar. Het centrale plein is dus zonder
twijfel een boodschap voor het hoofdkwartier van de
Volkspartij, dat iets verderop ligt: “Rajoy, dit is de weg die de partij hoort te
volgen.”

Verbannen jeugd

Voorlopig
heeft de Spaanse premier vooral aandacht voor de resultaten van zijn
besparingspolitiek en probeert hij Spanje ervan te overtuigen dat het einde van
de economische crisis in zicht is. Wat hij daarmee wil zeggen, weet niemand. Wat
de Spanjaarden wel weten, is dat meer dan de helft van de jeugd nog steeds werkloos
is. Voor velen zit er niets anders op dan met tegenzin te emigreren. Afwachten tot het allemaal weer beter wordt, is geen optie.

Veel
jongeren vatten de inhuldiging van een plein dat naar Thatcher genoemd wordt, uitgerekend nu, dus op als een regelrechte provocatie. Het duurde niet lang voor een groep jongeren
het plein omdoopte tot ‘Plaza Juventud Exiliada’ (Plein van de Verbannen
Jeugd). Het bord waar Thatcher’s naam opstond werd overplakt met een grotere klever met ‘Plaza Juventud Exiliada’ erop.

Niet meer dan een ludieke actie, zeggen sommigen. Maar dat werd
ook gezegd van de Indignadobeweging aan de Puerta del Sol.

Podemos

Het wordt tijd om de boodschappen van de jeugd ernstig
te nemen, want de Indignados van 2011 hebben sindsdien niet stilgezeten en politieke partijen
opgericht. De grootste nieuwkomer is Podemos (Spaans voor ‘we kunnen’). In
januari werd Podemos gesticht als een burgerplatform door een groep activisten
van de 15-mei beweging, met als leider de populaire linkse academicus en
mediafiguur Pablo Iglesias Turrión. Drie maanden later vormde het platform zich om tot politieke partij, die tijdens de Europese verkiezingen in één klap vijf
zetels haalde.

Volgens
peilingen heeft Podemos momenteel al méér dan 20 procent van de kiezers overtuigd. In
de regio Madrid heeft ze zelfs de socialisten (PSOE) achter zich gelaten en is er nu de tweede grootste partij. Podemos is
het bewijs van een mentaliteitswijziging bij de jeugd – voornamelijk
universiteitsstudenten. Zij zijn misnoegd over de traditionele politiek,
waarbij twee partijen afwisselend (PP en PSOE) regeren zonder enige ambitie
om noodzakelijke veranderingen teweeg te brengen.

De
belangrijkste factor die Podemos zo succesvol maakt, is de diepgewortelde
corruptie bij de traditionele partijen. Er blijven maar nieuwe corruptieschandalen
aan het licht komen. Vrijwel geen enkele politieke partij gaat vrijuit. Keer op
keer doen partijvoorzitters alsof hun neus bloedt en dat zorgt voor veel
verontwaardiging. De overtuiging maakt zich van de kiezers meester dat alle politici onder één
hoedje spelen.

Op naar de 30 procent?

Binnen
negen maanden zijn er verkiezingen in Spanje. Die worden beslissend, want de
nieuwe partijen gaan dan geen 10 procent, maar 30 procent van de stemmen
behalen. Daarmee kan het politieke landschap stevig herschikt worden. Het einde voor de tweepartijenstaat? Als de traditionele politieke
partijen geen zin hebben om zelf schoon schip te maken door corrupte
partijleden te verbannen en hen voor de rechtbank te slepen, dan blijft er
niets anders over dan ze massaal weg te stemmen.

Alle ogen
zijn nu gericht op Podemos, een fenomeen dat veel meer is dan een nieuwe linkse
partij. Het is het resultaat van een burgerinitiatief, dat democratie ziet als
een systeem van rechtstreekse participatie van de bevolking. Podemos past een
moderne vorm van leninisme toe: alles voor de massa. Daarbij hoort dat het volk
kan beslissen, gebruikmakend van nieuwe informatietechnologieën. In heel
Spanje vinden volksvergaderingen plaats, die hun suggesties naar de partijtop
sturen. Maar de belangrijke politieke beslissingen worden door de partijtop
genomen.

De stichters van Podemos noemen zichzelf de ‘anti-kaste’. Maar ze
willen wel alle stappen van de nieuwe partij nauwgezet onder controle houden.
Buiten kopstuk Iglesias Turrión en zijn vrienden zijn er nog geen andere kandidaten voor de
komende verkiezingen naar voor geschoven. Heel waarschijnlijk zit daar de achileshiel
van de nieuwe partij. De traditionele partijen zoeken met man en macht naar een
manier om Iglesias Turrión in diskrediet te brengen, want ze worden steeds banger van de
gevolgen van het Podemos-effect.

De
kinderziekten van links

Tot nu
toe hebben de vijanden aan Pablo Iglesias Turrión hem nog niets ten laste kunnen leggen. Hij weet
dat het snelle succes fataal kan aflopen, wanneer er kandidaten voor de
regionale verkiezingen gekozen worden. Hoe kan de partijtop het kaf van het
koren scheiden? Wie zijn de opportunisten, die van het succes van Podemos
willen profiteren om zichzelf in een politiek nestje te hijsen?

Podemos
past de regel toe van ‘politiek voor de basis, gemaakt door de top’. Daarmee kunnen – zoals Lenin het ooit omschreef – ‘de kinderziekten van links’ vermeden worden.
Iglesias Turrión en zijn collega’s zijn leninisten van het modernste type, die gretig
gebruikmaken van het internet en zeggen wat veel Spanjaarden graag willen
horen. Podemos wil een grote linkse partij worden en putten uit het
kiezerspubliek van een uitgeputte PSOE en een wanhopige Izquierda Unida (oftewel Verenigd Links, een coalitie opgericht in 1986, gedomineerd door de Communistische Partij).

De
partij van Iglesias Turrión is wellicht wat Spanje nodig had. Er komen spannende tijden aan, vooral omdat de Spaanse jeugd wakkerder is dan ooit.