De politieke crisis zat er al enkele dagen aan te komen. De spanningen in de Portugese politiek over het vierde besparingsplan (het zogenoemde PEC IV: Programa de Estabilidade e Crescimento) van de regering-Sócrates hadden de gemoederen fel verhit en alle oppositiepartijen in het parlement hadden aangekondigd dat ze bij een vertrouwensstemming PEC IV niet meer zouden goedkeuren. Eerdere besparingsplannen geraakten wel nog door het parlement. En zo gebeurde woensdag in Lissabon.

Sócrates verliet het parlement na de stemming zonder een woord te zeggen en ging meteen het ontslag van zijn regering aanbieden in het presidentiële Palácio de Belém.

Aan vooravond van EU-lentetop in Brussel

De val van de regering komt net aan de vooravond van de belangrijke EU-lentetop in Brussel waarop onder meer de versterking van het noodfonds voor de eurozone op de agenda staat. Twee weken geleden had Sócrates nog lof gekregen van zijn EU-collega’s voor zijn reeks rigoureuze besparingsplannen. Nieuwe onrust op de financiële markten kan er toe leiden dat de volgende Portugese regering alsnog een beroep moet doen op een noodlening of – erger nog – moet aankloppen bij het IMF.

Daarop zinspeelde een duidelijk zwaar ontgoochelde Sócrates in een televisietoespraak woensdagavond op RTP: “Deze politieke crisis, op het slechtst mogelijke moment, zal zeer ernstige gevolgen hebben voor het vertrouwen dat Portugal nodig heeft bij de instellingen en de financiële markten”.

Hij beschuldigde de gezamenlijke oppositie, die hij een ‘coligação negativa’ noemde, van ‘politieke spelletjes’ die de toekomst van miljoenen Portugezen op het spel kan zetten.

“Alle partijen van de oppositie hebben de maatregelen verworpen die de regering had voorgesteld om te vermijden dat Portugal zijn toevlucht zal moeten nemen tot een extern hulpprogramma, dat nog veel meer pijn zal doen voor de zwakste groepen in de samenleving”, waarschuwde hij.

Een besparingsplan te veel voor de oppositie

Sinds de laatste parlementsverkiezingen in 2009 leidt Sócrates een minderheidsregering die steunt op 97 socialistische afgevaardigden in het parlement op in totaal 230 verkozenen. Meestal steunen de andere linkse partijen (Bloco de Esquerda en de communistische PCP) de regering om aan een meerderheid te komen. Maar het vierde besparingsplan in minder dan een jaar was voor extreemlinks én rechts een stap te ver.

Jerónimo de Sousa, algemeen-secretaris van de PCP, verklaarde dat Portugal geen nieuwe regering nodig heeft, maar een ander beleid. Hij vond dat de bevolking zich nu maar moest kunnen uitspreken in verkiezingen. Politieke waarnemers verwachten dat de vervroegde parlementsverkiezingen einde mei of begin juni zullen plaatsvinden.

Daarmee krijgt Portugal bovenop de zwaarste financiële en economische crisis van na de Anjerrevolutie er ook nog eens een politieke crisis bij.

Profiteren van het algemene ongenoegen

De belangrijkste rechtse oppositiepartij, de sociaaldemocratische PSD van Passos Coelho (waartoe ook president Cavaco Silva en de vroegere premier en huidige EU-commissievoorzitter José Manuel Barroso behoren), hoopt bij nieuwe verkiezingen te kunnen profiteren van het ongenoegen dat leeft bij brede lagen van de Portugese bevolking over het besparingsplan van de socialistische regering.

Op zaterdag 12 maart waren nog 300.000 mensen in diverse steden op straat gekomen om tegen die plannen te protesteren. Vorig jaar, op 24 november, hadden de vakbonden het hele land lamgelegd met een algemene staking tegen de besparingsplannen. Vooral ambtenaren, gepensioneerden en mensen die van een uitkering moeten leven, dreigen het grootste slachtoffer te worden.

Het vierde besparingsplan voorzag ook in forse verhoging van allerlei prijzen, onder meer van het openbaar vervoer. De BTW is nu al verhoogd naar 23 procent voor vele basisproducten.

Premier Sócrates heeft tot op het laatste moment het vierde besparingsplan van zijn minister van Financiën, Fernando Teixeira dos Santos (PS), verdedigd met het argument dat alleen zware besparingen het overheidstekort kunnen terugdringen en het vertrouwen van de financiële markten in Portugese overheidsobligaties kunnen herstellen.

Aankloppen bij noodfonds?

De kans is groot dat speculanten van de politieke instabiliteit zullen gebruik maken om Portugal nog meer onder druk te zetten. Totnogtoe heeft Portugal geweigerd een beroep te doen op het Europese noodfonds dat vorig jaar werd gecreëerd om de financiële crisis in de eurozone op te vangen. Alleen Griekenland en Ierland hebben daar een beroep op moeten doen.  

De economische toestand ziet er momenteel echter alles behalve rooskleurig uit. Volgens recente cijfers stevent Portugal regelrecht op een recessie af. Dit jaar zou de economie krimpen met 0,9 procent en de staatsschuld zou toenemen tot 87,9 procent van het BBP. Portugal moet nu al ruim 7,9 procent betalen op de tienjaarlijkse rente voor overheidsleningen. Een situatie die economen op termijn als onhoudbaar beschouwen.  

Bronnen:

Público.pt

Diário de Notícias

Correio da Manhã