Grote delen van Pakistan staan blank, en vele miljoenen mensen zijn er dakloos, maar Pakistans echte probleem is, hoe tactloos het op dit moment moge klinken, niet een teveel, maar een tekort aan water, en dat zou op een dag tot oorlog kunnen leiden.

De huidige rampzalige overstromingen, waarop de Pakistaanse regering en de internationale gemeenschap veel te traag gereageerd hebben, zijn te wijten aan het feit dat de moesson van dit jaar veel heviger is dan gewoonlijk. Maar dat is gewoon slecht weer: om de vijftig of honderd jaar kun je je aan echt extreme weersomstandigheden verwachten. De manier waarop dat gebeurt, varieert – sneeuwstormen, overstromingen, orkanen – maar een ding is zeker: dergelijk noodweer komt overal voor.

Op lange termijn is echter droogte de grote bedreiging voor het welzijn van het land. De Indus en haar zijrivieren vormen voor zowel Pakistan als Noord-West-India de belangrijkste watervoorraad waaruit het hele jaar door geput kan worden. Maar de gletsjers op het Tibetaanse plateau, die de vele zijrivieren van de stroom voeden, zijn aan het smelten.

Naarmate die smelten, zal de hoeveelheid water in het stroomafwaartse gebied natuurlijk niet bruusk dalen, maar volgens de Chinese Academie der Wetenschappen zullen sommige gletsjers toch in nauwelijks twintig jaar verdwenen zijn. Dan zal het waterpeil van de rivieren voorgoed gezakt zijn, en zullen de echte problemen beginnen.

Toen India en Pakistan in 1947 onafhankelijk werden van het Verenigd Koninkrijk, leverden de Indus en haar zijrivieren nog overvloedig water voor iedereen. Bijna de helft van het water stroomde toen nog ongebruikt naar de Arabische Zee. Maar: daar waar de hoeveelheid water in de rivier gelijk bleef, is de bevolking in het gebied in de loop der jaren snel gegroeid, vooral aan Pakistaanse kant – van 34 miljoen in 1947 tot 175 miljoen nu.

De watervoorraad per inwoner is in Pakistan geslonken van meer dan 5.000 kubieke meter per jaar in 1947 tot slechts 1.000 kubieke meter vandaag, een hoeveelheid die door de Verenigde Naties ingedeeld wordt onder de categorie ‘hoge waterstress’. Zesennegentig procent van dat water gaat naar irrigatie. Meestal bereikt de Indus zelfs de zee niet meer. Zover is het nu dus al gekomen. En het grootste deel van de gletsjers is nog niet eens gesmolten.

Binnen vijftien of twintig jaar zal het tekort aan water (en dus ook aan voedsel) in Pakistan een permanente politieke obsessie worden. Zelfs nu geven Pakistaanse politici India de schuld voor het tekort aan water in hun land (en vice versa, natuurlijk). Als dat tekort nijpender wordt, zullen die spanningen toenemen.

Het probleem dreigt een conflict te worden, doordat vijf van de zes zijrivieren van de Indus op hun weg naar Pakistan door het door India gecontroleerd Kasjmir stromen. Een verdrag uit 1960 verdeelt het water tussen de twee landen, waarbij India het water uit de drie oostelijke rivieren krijgt, en Pakistan dat van de drie westelijke. Onder dat verdrag tikt echter een tijdbom.

De drie Indiase rivieren bevatten namelijk slechts een vijfde van de totale hoeveelheid water in het systeem. Om India’s aandeel op te trekken tot ongeveer 30 procent, stelden bemiddelaars van de Wereldbank daarom voor om India toe te laten een bepaalde hoeveelheid water aan twee van Pakistans rivieren te onttrekken, op plaatsen waar die nog door India stromen. Pakistan accepteerde schoorvoetend.

Het gaat om een kleine hoeveelheid water, genoeg om 320.000 hectaren mee te bevloeien, maar het is wel een vaste hoeveelheid, ongeacht hoeveel water er in totaal naar de Indus stroomt. Als binnen twintig jaar het smeltwater van de gletsjers uitgeput is, en de totale hoeveelheid water in Indus en zijrivieren nog slechts half zo groot is, zal India dus een groter aandeel van het water uit de oorspronkelijke drie aan Pakistan voorbehouden rivieren toebedeeld worden. Bovendien zullen vooral de drie ‘Pakistaanse’ rivieren verlies lijden, aangezien de drie kleinere ‘Indische’ rivieren niet zo sterk van de gletsjers afhankelijk zijn.

Binnen twintig jaar krijgt India dus nog steeds evenveel water uit de drie oostelijke rivieren, en bovendien nog steeds de in het verdrag vastgelegde hoeveelheid water uit twee van de drie ‘Pakistaanse’ rivieren, hoewel die afhankelijk zijn van smeltwater van de gletsjers, en daardoor op dat moment veel minder water bevatten. India’s totale aandeel in het water van de Indus zal dus, op een wettelijke manier, sterk stijgen, terwijl Pakistani’s zullen omkomen van honger en dorst.

Zou een Indische regering zich in die omstandigheden vrijwillig minder water toe-eigenen dan het verdrag toestaat? Kom nou. Ook India zal problemen hebben met zijn voedselvoorziening; misschien niet zo’n grote als Pakistan, maar toch. Om het even welke Indiase regering die ‘Indiaas water’ weg zou geven, zou onmiddellijk van de troon gestoten worden: door het parlement, als ze uit de gebruikelijke lastige coalitie zou bestaan, of, bij de daaropvolgende verkiezingen, als één ongewoon gedisciplineerde partij aan de macht zou zijn.

Anderzijds zou geen enkele Pakistaanse regering, militair of niet, lijdzaam toezien als land dat al een eeuw geïrrigeerd wordt, opnieuw zou opdrogen, en voedsel over het hele land gerantsoeneerd zou worden; vooral niet, als Indiase velden juist over de grens nog steeds groen zouden zijn. Jammer genoeg is dat het scenario waar deze twee kernmachten op afstevenen.

In tussentijd staan de huizen van miljoenen Pakistanen onder water. In termen van menselijk lijden is dit twintig maal erger dan de orkaan Katrina in de VS vijf jaar geleden, en de reactie zou navenant moeten zijn. Maar de toekomst van het land, en die van India, ziet er nog veel slechter uit, tenzij beide landen dit vijftig jaar oude verdrag nu, vóór de crisis, herzien.

Gwynne Dyer is auteur van o.a. het boek Climate Wars: The Fight for Survival as the World Overheats

De oorspronkelijke versie van deze tekst is terug te vinden op www.commondreams.org 

(Vertaling uit het Engels: Steven Haerens)