Zijn wij, gelukkig maar, allemaal even klein, onvolmaakt en gemeen? Of mogen we toch hopen gaandeweg betere mensen te worden? Wat zegt de stem van literatuur daarover? Naar aanleiding van de recensie van Tom Heremans over “Better call Saul”, waarvan het hoofdpersonage in de titel wordt samengevat met de formule “Een geboren oplichter met een hart van koekebrood”, ontspint zich op de site van De Standaard een debat over wat waardevol is in literatuur en film. En waar die vooral over gaat. Ik laat u meelezen, ik krijg de kans een paar diepe, persoonlijke opvattingen te formuleren, die misschien ook bij u een lichtje doen branden.

Een lezer protesteert als ik opmerk dat verhalen over middelmatige figuren mij maar matig kunnen boeien. Ik zou onterecht veronderstellen dat veel wereldliteratuur gaat over dit thema: dat er mensen bestaan die nobeler zijn dan de andere. En dat literatuur aangeeft hoe je mee in die voetsporen kunt gaan (Zoals in het speelse lied “O, when the saints go marchin’ in, I want to be in that number!”). “Dostojevski gaat over het verval. Waar gaat het over grote mensen? Lees beter!”, klinkt het.

Ik geef het volgende als antwoord:
Beste Michel, uw kritische reactie geeft te denken. Natuurlijk is het Verval, het tragische in het menselijke lot, een centraal thema in alle grote literatuur. Ik concludeer echter, zoals de uitdrukking zegt, “Beauty is in the eye of the beholder”, Schoonheid zit in de ogen van wie kijkt, en zo is het blijkbaar ook met Nobility, met noblesse en excellentie.

“Wat ik persoonlijk van kindsbeen af heb gezocht en gevonden, ‘gelezen’ in het aanbod, zijn toch juist verhalen en getuigenissen die steun en inspiratie bieden bij het pogend overeind blijven, met rechte rug, in de strijd om het bestaan. Die je toelaten – ten volle – in leven te blijven, en en passant anderen mee vooruit te helpen en te verheffen.”

Dit ‘verhaal’ vond ik als jongeling uitgebreid terug in de vele nationale stripreeksen, zoals Buddy Longway, De Rode Ridder, Suske en Wiske, Bessy… die een bezinning waren op de wereldoorlog: “Wees dapper, help je kameraden en medemensen, maar ga niet voor lage motieven als wraak, geld, eigen veiligheid. [En dan zal je geholpen worden door iets transcendents].”

Wat de bijbel betreft, die appeleert duidelijk op de meeste bladzijden aan onze goede wil en onze bereidheid beter mensen te worden. Meer heilige zielen, die met compassie omgaan met de minder machtige of minder fortuinlijke medemens.

Later vond ik dit echter ook overal in de romans en autobiografieën terug: kijk naar Old Shatterhand en Winnetou van Karl May, een van de best verkochte reeksen aller tijden. Agatha Christie is ook zo machtig succesvol wereldwijd: daar ook toch moet de lichtjes vreemde maar excellente Poirot de kleinere mensen uit de nood en de chaos leiden? Ik zie verder in mijn herinnering een groot verhaal als Out of Africa, waar barones Blixen tracht trouw te blijven aan hoge idealen, ondanks veel tegenslag en tegenkanting. Of denk aan schrijver Szandor Marai, die eer bewijst in Gloed, en in zijn hele oeuvre, aan wat mag heten “karakteradel”. Ook al is de ondergang niet altijd af te wenden, op het einde van het verhaal/het leven, ook niet voor Marai zelf, die te laat ontdekt werd, armoede leed en aan wanhoop en depressie ten onder ging.

Ik geef toe dat de andere soort boodschap, aan het andere eind van het spectrum, “Wees gerust. Doe maar op. De andere is immers even klein, dom, onbeholpen, halfslachtig, egoïstisch en bruut als jijzelf”, ook iets heeft, maar mij appeleert dit voorlopig toch niet zo sterk als de eerste pool.

Wanneer je “nobele” waarden als Waarheid en Echtheid, Solidariteit en zelfs Liefde, gaat loslaten, dan ben je toch snel op drift, in een spiraal naar beneden.

Dat vond toch ook rector Carolien Pauwels, van wie de centrale Boodschap heden rond gaat in ons land, naar aanleiding van haar overlijden. “Ik vond krachtbronnen in Natuur en Cultuur. Het belangrijkste was voor mij de mens. Vrienden, en persoonlijk, vooral familie. En ultiem, de Liefde.”

Bovendien mag ik graag tot slot opmerken: een van de meest gewaardeerde waarden in onze tijd is toch – terecht – Persoonlijke Groei.

Wat is uw positie, beste lezer?