Gisteren heb ik op tv de grote klassieke oorlogsfilm gezien en geïnterpreteerd, die bij de meest geslaagde prenten van de eeuw wordt gerekend. Zowel de warmte van deze zomerdagen als het thema van de oorlog maken deze film, die zich in de Jungle van Birma afspeelt volgens een grotendeels fictief scenario en dito karakters, een actuele en zinvolle keuze. Het was zowat 45 jaar geleden dat ik de prent zag, ik herinner mij hoe hij grote indruk maakte. De eerste dertig minuten stond ik dit keer kritisch. Het leek een verouderde lofzang te gaan worden op de Britse cultuur en de waarden van de hogere klassen van Groot Brittannië, die dan “onvermijdelijk” hadden aanleiding gegeven tot de uitbouw van het grootste wereldrijk dat de geschiedenis ooit zag, en tot de overwinning in wereldoorlog II. Geleidelijk aan en ten volle bij de apotheose, wordt duidelijk wat een universele kritiek van grote diepgang hier geboden wordt op de waarden eigen aan elke mens en iedere maatschappij en op oorlogsheroïek.

Zelden zag ik zo werkzaam de juxtapositie van het streven van verschillende personen, waarbij zowel het waardevolle van die arbeid oplicht, als het futiele, het fatale, het tragische.

Je krijgt hier dus, in een film uit 1957 die zeven Oscars ontving en een record recette genereerde, interessante antwoorden op actuele en eeuwige vragen. Vaak hoor ik op sociale media en in brieven van lezers bijvoorbeeld de vraag, Wat is waarheid? Ieder heeft toch zijn persoonlijke standpunt?

De grote eindconclusie, de boodschap die ik ontcijfer, is dat je in jouw leven en werken mag en moet gaan voor jouw visie. Dat er mensen zijn met talent in leiding geven, en anderen die leiding zoeken. Dat je tegelijk, als je wijs wil zijn en overmoed en frustratie, cynisme en rancune wil vermijden, best een bovenpersoonlijk standpunt blijft innemen, zodat je kunt beseffen dat het geheel van onze idealen en onze resultaten finaliter zeer beperkt blijft.

Kolonel Nicholson, de grootste rol van Alec Guiness ooit, lijkt de ideale leider, zijn krachtige principes, wilskracht en onverzettelijkheid lijken het te halen van de waarden en persoonlijkheid van de baas van het Japanse strafkamp, kolonel Saito.  Dit karakter, de sterke overtuiging en dit leiderschap lijkt de gevangen troepen het zelfvertrouwen, de trots, de eigenwaarde en de Levenslust, de “sense of purpose” te hebben teruggegeven. Die onderneming blijkt echter, zoals de eerste brug te zijn gegrond op drijfzand, dit project blijkt ijdel en in duigen te storten bij confrontatie met het project van andere figuranten uit het eigen kamp in het grote verhaal van deze oorlog.

Wanneer de medische officier in de slotscène driewerf uitroept “Madness!”slaat dit naar mijn gevoel niet alleen op het neerhalen van de brug, op de dood van betrokkenen, maar op àlle projecten die de verschillende partijen in deze geschiedenis hebben opgezet en natuurlijk ook op elke vorm van oorlogsvoering.
Oorlog die absurd is enerzijds, die tegelijk keer op keer onvermijdelijk blijkt, zoals de duizendjarige geschiedenis de historicus leert, en die tegelijk bepaalde voordelen in zich draagt. Die een zingever blijkt, een grote reset mogelijk maakt voor moe geworden culturen, maar die tegelijkertijd natuurlijk uiterst pijnlijk blijft in al het bloedvergieten, de doden en het schrijnende gebrek aan comfort voor miljoenen mensen.

Ik denk dan, met het leidmotief in het hoofd, aan twee uitspraken.
Enerzijds het wijze Afrikaanse gezegde, dat waarschuwt tegen hubris:

“U denkt dat u een grote olifant bent, maar de Jungle is veel groter”

En ten tweede het besluit van Winston Churchill, uitgesproken en opgetekend in de laatste jaren van zijn lange en zeer actieve leven:

“I achieved very much, to achieve nothing in the end”

Churchill heeft op hoge leeftijd deze film en andere grote filmische bezinningen op de oorlog zoals The Longest Day en The Guns of Navarone persoonlijk kunnen bekijken.

Een merkwaardig feit betreft de twee schrijvers van dit uitmuntende scenario. Zij waren persona non grata in Hollywood, zodat zij anoniem werkten; hun naam en geleverde bijdrage bleef jarenlang onbekend, de naam in de generiek was deze van een stroman. Postuum kregen zij hun onderscheiding.

Nog een paar dagen te bekijken via het tv-kanaal en beschikbaar in de collectie van elke goede stedelijke bibliotheek.