?Lieve mensen,

Gisteravond hebben onze twee gasten uit IJsland, Gunnar en Gandri, een openbare vertoning gehouden van Gunnars film over de IJslandse crisis (http://argoutfilm.com/english). De organisatie was allemaal een beetje geïmproviseerd. Toen ze laat in de avond aankwamen bij het Latina metrostation was er een graffiti-muur met een uitgeschilderd wit vlak om dienst te doen als scherm, er waren stoelen in verschillende vormen en maten, maar er was geen apparatuur om de film te vertonen.

“Organisatie Spaanse stijl”, zeggen onze gasten, met een glimlach.

De mensen van Humanisme die de screening hadden georganiseerd beginnen rond te bellen, er is beweging. Ik schat in dat het nog wel een tijdje kan duren. Ik maak een wandeling en drink een kop koffie.

Het bleek dat ik me vergist had. Als ik terugkom staat alle apparatuur klaar om gebruikt te worden, er is zelfs geluid. Ik ben verbaasd. Vooral als ik denk aan de penibele toestand van Audiovisuales op dit moment. Toen we Gunnar en Gandri een paar dagen geleden voor de radio hadden geïnterviewd lieten ze blijken dat ze graag een ontmoeting met Audiovisuals wilden hebben. Toch, ondanks herhaalde en dringende verzoeken, heeft niemand gehoor gegeven aan de oproep om de IJslandse filmmaker en zijn kameraad te ontmoeten. De commissie Audiovisuales heeft het waarschijnlijk te druk met het opstellen van nieuwe, steeds indrukwekkender organisatieschema’s.

Ik heb er een hekel aan om me voor andermans nalatigheid te verontschuldigen. Maar dit keer had ik het gevoel dat het noodzakelijk was. Want vanuit p.r. oogpunt heeft Audiovisuales niet alleen een slecht beeld van zichzelf gegeven, maar ook van Madrid als revolutionaire hoofdstad. Gelukkig zullen Gunnar en Gandri morgen een warm welkom krijgen van de commissie Audiovisuales in Barcelona.

Voordat de film begint is er discussie. Over geld. Over hoe geld veranderd is van een middel om handelswaren uit te wisselen naar een handelswaar op zich. Over banken. Over speculatie. Over financiële derivaten en trash funds.

“Die derivaten zouden helemaal niet verkocht mogen worden, ze zouden rondgedeeld moet worden op een speeltafel in Las Vegas”, zegt Gandri.

De film heeft een geweldige soundtrack. Hij heet ‘Maybe I should have’ en vertelt het verhaal van Gunnars persoonlijke onderzoek naar het IJslandse financiële debacle.

Tot eind 2007 was IJsland een gelukkig en welvarend eilandje in de Noord-Atlantische Oceaan met een bevolking die gemakkelijk zou passen in één van de wijken van Madrid. Vooral de bankensector was bijzonder welvarend. Banken boden aan om het geld van mensen te huren tegen hogere prijzen dan normaal. Op deze manier werd een enorme hoeveelheid kapitaal omgeleid naar IJsland. Het leidde tot ongekende economische groei, vastgoedwaanzin en politieke corruptie.

Toen verhalen in de Deense pers aan het einde van 2007 vragen opriepen over de soliditeit van de IJslandse economie, begon de wind op te steken. Mensen trokken hun tegoeden terug. IJslandse fondsen in Engeland werden in beslag genomen met gebruikmaking van anti-terrorisme wetgeving. De banken stortten al snel in elkaar en het eens zo welvarende landje zag zichzelf veroordeeld om een schuldenlast met zich mee te torsen tot aan de zevende generatie. Mensen die de banken hun spaargeld en hun pensioenen hadden toevertrouwd vonden dat bijna alles was verdampt.

“Als een bank wordt beroofd, zal er op de dief gejaagd worden totdat hij achter tralies zit. Maar nu dat de bank zelf het geld van de spaarders heeft meegenomen wordt er niemand voor verantwoordelijk gesteld.”

Gunnar stelt zichzelf de vraag: “Waar is al het geld naartoe gegaan? Is het soms terecht gekomen in de geldhemel?”

Hij vaart uit op een avontuurlijke zoektocht, hij verzamelt aanwijzingen in fiscaal vriendelijke gebieden als Guernsey, Luxemburg en ten slotte het eiland Tortola in de archipel van de Britse Maagdeneilanden.

Alsof er nooit iets veranderd is, hebben de Britten nog steeds hun piratennesten in het Caribisch gebied. Maar terwijl de zeerovers van weleer voornamelijk jacht maakten op Spaanse buit, is het de 21ste eeuwse financiële piraten ook toegestaan ??om te stelen van Groot-Brittannië zelf. Tortola is de wettelijke thuishaven van meer dan een half miljoen ondernemingen. Maar de enige bedrijven die ook werkelijke hun hoofdkantoor op het eiland hebben zijn de bedrijven die al die honderdduizenden brievenbussen beheren, allemaal vanuit hetzelfde gebouw.

Tortola is als zovelen een plek waar geld doorheen vloeit. Slechts een klein gedeelte blijft er plakken, genoeg om het eiland te veranderen in een luxueus resort. Maar waar is de rest van de schat? Zolang westerse landen hun bedrijven toestaan om geen belastingen te betalen en alleen de gewone burgers op te laten draaien voor de nationale schuldenlast, zullen we er nooit achter komen.

Gunnar keert terug naar huis, zonder geslaagd te zijn in zijn zoektocht. IJsland is nog steeds failliet, ze hebben bergen met schulden. “Maar we zullen niet betalen. Die schulden zijn niet van ons. Degenen die aan de wortel staan van deze crisis zullen er ook voor verantwoordelijk gehouden moeten worden. Ze zullen moeten worden berecht. Want als we dat niet doen, dan is de boodschap dat misdaad loont, en hoe groter de misdaad, hoe meer het loont.”

Na de vertoning is er discussie tot laat in de nacht. “Als je iemand hoort praten over schulden, stel dan deze vraag: aan wie zijn we precies al dit geld verschuldigd? Ik wil een naam, een telefoonnummer en een e-mailadres.”

Gandri waarschuwt dat de mensen uit de politiek en het bankwezen alleen van stoel aan het verwisselen zijn in plaats van dat ze het podium verlaten. Nepotisme tiert welig in IJsland. Hij legt uit hoe de kracht van de banken gemakkelijk kan worden gebroken. “Neem 50 euro van je rekening, doe het allemaal tegelijk op dezelfde dag, op hetzelfde tijdstip. Het zal een schokgolf teweeg brengen in de kantoren op de bovenste verdieping. Het is alsof je zegt: ‘Volgende week zouden we met zijn allen onze rekeningen kunnen sluiten’.”

Dat is de revolutionaire manier. Maar Gunnar en Gandri pleiten ook voor de institutionele manier om dingen te veranderen, via het parlement. “Je moet jezelf in de markt plaatsen als een burgerbeweging. Je moet duidelijk zeggen waar het probleem ligt. Je moet een scherpe synthese maken van je boodschap. Je moet ervoor zorgen dat mensen het begrijpen.”

Als voorbeeld hebben ze het over de manier waarop mensen hun stemrecht gebruikt hebben bij de laatste verkiezingen voor de gemeenteraad van Reykjavik. Om hun minachting voor de politieke klasse te tonen heeft het volk een komiek tot nieuwe burgemeester gekozen, een clown die openlijk beloofd had dat hij de meest corrupte burgemeester uit de geschiedenis zou worden.

“En heeft hij zijn belofte gehouden?” vraagt iemand.

“Natuurlijk niet. Hij is een politicus tegenwoordig!”