Een nieuwe wind?

Irak heeft een nieuwe premier, Mohammed Shia’ Al-Sudani, maar de échte patron is Nouri Al-Maliki, voormalig premier van Irak van 2006 tot 2014 en vice-president van Irak van 2014 tot 2015 en van 2016 tot 2018.

Al-Sudani is een niemendal zonder parlementaire steun die volledig de orders uitvoert van degenen die hem aan de macht hebben gebracht. Er zijn heel goede redenen waarom honderdduizenden Irakezen Bagdad in augustus op stelten hebben gezet vanwege de kandidatuur van Al-Sudani.

In 2010, toen Al-Maliki premier was, benoemde hij Al-Sudani tot minister van mensenrechten, waarna mensenrechten in Irak volledig in rook opgingen. Tijdens deze zwarte fase in de geschiedenis van Irak coöpteerde Al-Maliki milities om bloedige sektarische zuiveringen uit te voeren en journalisten, activisten en politieke tegenstanders te vermoorden.

Al-Maliki controleerde de rechterlijke macht tegen zijn vijanden en zuiverde het leger van soennitische strijders die hun leven hadden geriskeerd om terroristische groeperingen zoals al Qaeda te bestrijden.

Als voorzitter van de commissie voor de-Baathificatie[1] assisteerde Al-Sudani Al-Maliki bij het zuiveren van honderden soennieten en politieke rivalen uit administratieve functies. De Iraakse Commissie voor Integriteit schatte dat tijdens de ambtstermijn van Al-Maliki 500 miljard dollar op corrupte wijze uit de Iraakse begroting werd weggesluisd, waarvan een groot deel bestemd was voor de financiering van paramilitair geweld.

De misdaden op industriële schaal tegen mensenrechten en religieuze co-existentie onder het leiderschap van Al-Maliki en Al-Sudani waren zo vreselijk dat Irak in 2014 helemaal uiteenviel en een groot deel van het land een speeltuin werd voor de terreur van IS en de Al-Hashd Al- Sha’abi-milities, die onder hun beiden misdaden tegen de mensheid naar een geheel nieuw niveau van horror en wreedheid brachten.

Onder het leiderschap van Al-Maliki en Al-Sudani viel Irak helemaal uiteenviel en werd een groot deel van het land een speeltuin voor de terreur van IS en andere milities.

Als premier zal Al-Sudani – reeds lang lid van de Dawa-partij van Al-Maliki – uitsluitend verantwoording afleggen aan Al-Maliki en zijn Hashd-bondgenoten.

De Hashd, of de Popular Mobilization Forces, zijn paramilitaire groepen die in 2014 werden opgericht door de regering en die verantwoordelijk zijn voor de dood van grote aantallen demonstraten tijdens de protesten van 2019-2021. Zij brachten Irak op de rand van een burgeroorlog in een hardnekkige pogingen om de kandidatuur van Al-Sudani vorige zomer veilig te stellen.

Een groot deel van de schuld voor deze ramp voor de Iraakse democratie ligt bij Muqtada Al-Sadr, die tot voor kort het grootste blok in het parlement had. Als Al-Sadr een zekere mate van geduld en politiek inzicht had gehad, had hij de blokkeringspogingen van de Hashd kunnen counteren en een akkoord kunnen bereiken met de Koerden, soennieten en onafhankelijken om een regering te vormen.

In plaats daarvan ontketende hij de moeder van alle politieke driftbuien, trok zijn aanhangers uit het parlement en stond de Hashd toe de meeste van de vrijgekomen zetels te verwerven.

De schuld voor dit debacle ligt ook bij de Koerdische en soennitische politieke facties. Ze weten heel goed dat Al-Maliki en de Hashd vijandige antidemocratische ambities hebben voor Irak, maar ze hebben zich laten verdelen en hun steun werd afgekocht ten koste van de Iraakse soevereiniteit.

De zaken zullen verslechteren als milities hun toch al sterke aanwezigheid op elk niveau van deze regering nog proberen te versterken.

Voormalig president Barham Salih werd algemeen gezien als een betrouwbaar figuur. Zijn opvolger, Abdul Latif Rashid – een onafhankelijke Koerd wiens belangrijkste aanspraak op roem is dat hij ooit minister van watervoorraden was – zal moeite hebben om uit de schaduw van Salih te komen. Met zulke zwakke en kneedbare figuren als premier Al-Sudani en president Rashid, is het duidelijk wie de touwtjes in handen heeft.

De ergste angsten voor Irak worden werkelijkheid en de zaken zullen verslechteren als milities hun toch al sterke aanwezigheid op elk niveau van deze regering nog proberen te versterken om de controle te krijgen en elke laatste corrupte dinar aan overheidsgeld in te pikken.

Wanneer gerechtigheid voor de demonstranten?

De vertrekkende premier van Irak, Mustafa al-Kadhimi, dankte zijn premierschap aan een revolutionaire beweging. De honderdduizenden demonstranten die begin oktober 2019 in Midden- en Zuid-Irak de straat op gingen, eisten niet alleen de val van de toenmalige regering van Abdul Mehdi, maar van het hele politieke systeem dat was opgebouwd na de door de VS en het VK geleide invasie van het land in 2003.

Dit systeem was volgens de demonstranten de bron van aanhoudend slechte openbare diensten, religieus geweld, corruptie, weinig economische kansen en een algeheel sombere toekomst, voornamelijk voor de jongeren van het land die meer dan 50 procent uitmaken van de Iraakse bevolking.

Veiligheidstroepen reageerden zeer gewelddadig op de protesten. Volgens de VN zijn in de eerste weken van de opstand bijna 500 demonstranten gedood en duizenden gewond geraakt. De schuldigen waren de Iraakse veiligheidstroepen, waaronder de federale politie en het leger, evenals gewapende milities die deel uitmaken van de Hashd.

De standvastigheid, de creativiteit en de moed van de demonstranten was adembenemend. De veiligheidstroepen vermoordden in koelen bloede de mensen die ze eigenlijk moesten beschermen en demonstranten beschouwden de premier, hoofd van de Iraakse strijdkrachten en de dodelijke gewapende reactie die hij goedkeurde, als verantwoordelijke voor het staatsgeweld.

De veiligheidstroepen vermoordden in koelen bloede de mensen die ze eigenlijk moesten beschermen.

Acht weken na het begin van de protesten nam Abdul Mehdi ontslag – de eerste keer in de hedendaagse geschiedenis van Irak dat een volksopstand een regering ten val bracht.

Mustafa al-Kadhimi werd naar voor geschoven als consensus kandidaat om in het voorjaar van 2020 een nieuwe regering te vormen. Een van de beloften die al-Kadhimi deed als nieuwe premier van Irak, was om verantwoording af te leggen voor het geweld tegen demonstranten. Hij verkondigde publiekelijk dat degenen die “Iraaks bloed vergoten” niet aan gerechtigheid zouden ontsnappen. Twee en een half jaar na deze uitspraken is de wettelijke aansprakelijkheid voor de daders echter vrijwel onbestaande.

In een 40 pagina’s tellende rapport onderzocht Human Rights Watch specifieke gevallen van moord, verwonding en verdwijning van demonstranten tijdens en na de volksopstand van 2019-2020 in Midden- en Zuid-Irak.

Een deel van de reden waarom wettelijke aansprakelijkheid voor dit geweld vrijwel nergens toe leidt, is dat actoren van de staatsveiligheid zelf betrokken zijn bij de incidenten die ze zouden moeten onderzoeken.

Een andere veel voorkomende bevinding in alle zaken is dat de Iraakse autoriteiten vaak snel lijken op te treden in de onmiddellijke nasleep van aanvallen op activisten en demonstranten, maar al snel daarna verdwijnen de zaken in de doofpot. De Iraakse autoriteiten volgen families bijna nooit op of geven geen enkele update over onderzoeken.

De Iraakse parlementsvoorzitter, Mohammed Al-Halbousi, zei op 8 december dat de staat moet erkennen dat meer dan 20.000 mensen zijn ontvoerd en vermoord door pro-Iraanse milities tijdens de oorlog tegen terreurorganisatie Islamitische Staat.

“We moeten de mensen de waarheid over hen vertellen. Ze verdwenen en verloren hun leven. Ze werden verraden door de staat en de staat moet hun familieleden compenseren en hun families erkennen als slachtoffers van terrorisme”, aldus Al-Halbousi. “Het is niet juist om hun families tussen 2014 en nu te misleiden [zoals is gebeurd] … ze zijn in die tijd verdwenen en vermoord”, voegde hij eraan toe, en zei dat families geen valse hoop mogen krijgen dat hun familieleden nog in leven zijn.

Zal premier Al-Sudani de corruptie bestrijden?

Bijna een jaar lang reden wekelijks gepantserde voertuigen met honderdduizenden Iraakse dinarbiljetten op klaarlichte dag door de drukke straten van Bagdad. De voertuigen waren geladen met belastinggelden die waren overgeheveld van de staatsbank Rafidain: de ‘overval van de eeuw’ wordt dit in Irak genoemd.

Volgens het ministerie van Financiën zou tussen september 2021 en augustus 2022 in totaal 2,5 miljard dollar aan de belastingdienst van het land zijn onttrokken. Dat is een enorm corruptieschandaal dat de machtscentra van Irak op zijn kop heeft gezet sinds het in oktober uitbrak, voordat de regering van de nieuwe premier Mohammed Shia’ al-Sudani werd beëdigd.

Die verklaarde dat zijn regering prioriteit zou geven aan het bestrijden van corruptie, die “zich zo schaamteloos heeft verspreid in de staat en zijn instellingen”. Hij is begonnen met het publiekelijk zuiveren van acolieten van de voormalige premier Mustafa al-Kadhimi. Maar Sudani, ogenschijnlijk een onafhankelijke die wordt gesteund door enkele van de facties die naar verluidt bij het schandaal betrokken zijn, zal het moeilijk hebben om hooggeplaatste leden van het politieke establishment in Irak ter verantwoording te roepen.

“De fout en de aansprakelijkheden gaan helemaal naar de top”, aldus Sajad Jiyad van The Century Foundation. “Er zijn veel spelers op hoog niveau bij betrokken, waaronder ministers en ex-ministers, ambtenaren en zakenlieden met goede connecties. Dit is dus een politieke kwestie – we zullen zien hoe ver Sudani kan gaan.”

De omvang van de fraude, die draait om de belastingdienst, de centrale bank en het ministerie van Financiën, kwam aan het licht toen het ministerie van Financiën de uitkomst van een intern onderzoek naar buiten bracht.

Er zijn veel spelers op hoog niveau bij betrokken, waaronder ministers en ex-ministers, ambtenaren en zakenlieden met goede connecties.

Het ontdekte dat er van september 2021 tot augustus 2022 ongeveer 247 cheques waren uitgeschreven aan vijf bedrijven. Vervolgens namen ze geld op dat in bewaring was gegeven en bestemd waren om jaarlijkse verplichtingen te dekken op rekeningen die werden gecontroleerd door de belastingdienst bij de staatsbank Rafidain.

Irak heeft minder dan 5 procent van de 2,5 miljard dollar verduisterd van zijn belastingdienst teruggevorderd, verklaarde premier Mohammed Shia Al Sudani. “De bevoegde autoriteiten zijn erin geslaagd een eerste tranche van 182,6 miljard Iraakse dinar terug te vorderen”, aldus Al Sudani in een televisietoespraak, omringd door stapels Iraakse en Amerikaanse bankbiljetten.

Hij riep de verantwoordelijken op om zichzelf aan te geven (sic).

De Britse krant The Guardian beweerde dat een voormalige directeur van de commissie en andere werknemers een sleutelrol speelden bij de diefstal, gesteund door de aan Iran gelieerde partij Badr Organization, geleid door de invloedrijke politicus Hadi Al Amiri, die volgens de door The Guardian genoemde bronnen de controle heeft over de hoge benoemingen in de belasting- en douanecommissies.

Al het geld kwam van zakenman Nour Jassim, de CEO van de bedrijven Al Qanit en Al Mubdioon, die vorige maand werd gearresteerd op de internationale luchthaven van Bagdad toen hij het land probeerde te verlaten met een privéjet. In een compromis met de rechtbank werd hij op borgtocht vrijgelaten op voorwaarde dat hij het resterende geld binnen twee weken zou terugkrijgen.

“We roepen alle verdachten tegen wie in deze zaak een arrestatiebevel is uitgevaardigd op om zichzelf aan te geven en het gestolen geld terug te geven”, aldus de premier. De Irakezen drijven de spot met de toespraak van de Al Sudani. Ze beschrijven het als een klucht en bekritiseerden hem voor het vrijlaten van de heer Jassim. “Nour op borgtocht vrijlaten is een catastrofe in de strijd tegen corruptie”, aldus politicus Youssif Al Kilabi.

In een systeem vol corruptie en gevestigde belangen zal het onderzoek waarschijnlijk vastlopen.

Een rapport van het Iraakse ministerie van Financiën, ingezien door MiddleEastEye (MEE), onthult details over de diefstal. Het suggereert dat de diefstallen mogelijk werden gemaakt doordat de Iraakse waakhond voor overheidsuitgaven slechts enkele weken voordat de eerste cheques werden geïnd, werd ontheven van het toezicht op verzoeken om teruggave van belastingaangifte.

Volgens documenten die door MEE zijn beoordeeld, is deze wijziging voorgesteld door het toenmalige hoofd van de parlementaire financiële commissie.

In een systeem vol corruptie en gevestigde belangen zal het onderzoek waarschijnlijk vastlopen, aldus analisten. Waarschijnlijk zullen er koppen rollen, waarna het probleem stilletjes zal verdwijnen.

Dat lijkt het voor de hand liggende plan van de politieke elite, die terug zal vallen op hun oude gewoonten. Uiteindelijk toont het feit dat er zo veel concurrerende politieke facties in Irak betrokken zijn en hun bereidheid om samen te werken als er financieel gewin in het spel is.

‘De diefstal van de eeuw’

Een netwerk van Iraakse functionarissen, waaronder de belastingdienst van het land en een anti-corruptiewaakhond, wordt onderzocht vanwege een vermeend complot om miljarden dinars te stelen van de belastingrekeningen van internationale oliemaatschappijen, kon Middle East Eye onthullen.

De vermeende samenzweerders, waaronder ook ambtenaren van het ministerie van Justitie, richtten zich op belastingdeposito’s die door de oliemaatschappijen waren betaald aan de Iraakse Algemene Commissie voor Belastingen (IGCT) in wat volgens onderzoekers nu een prelude was voor de zogenaamde ‘diefstal van de eeuw’.

De belangrijkste bedrijven die het doelwit waren, waren de China Petroleum Engineering and Construction Corporation (CPECC) en Lukoil Mid-East Limited, een lokale dochteronderneming van de Russische energiegigant.

De regeling omvatte het fabriceren van valse papieren documenten en cheques die in juli en augustus 2021 door de IGCT waren uitgegeven als reactie op vermeende verzoeken van de bedrijven om terugbetaling van belastingaanbetalingen.

Mensen die ten onrechte beweerden vertegenwoordigers van de oliemaatschappijen te zijn, probeerden vervolgens de cheques te verzilveren – en ze als contant geld op te nemen – bij filialen van de Rafidain Bank, eigendom van de staat, die de belastingdepositorekeningen van de IGCT beheert.

Er werd toen uiteindelijk geen geld gestolen omdat de waarde van de cheques – sommige ter waarde van tientallen miljoenen dollars – en de kennelijke gretigheid van sommige hoge functionarissen om hun betaling te vergemakkelijken “de aandacht trokken”, aldus een adviseur van het ministerie van Financiën.

*            *           *

Ondertussen, bijna 20 jaar na de door de VS geleide invasie, moeten de burgers van het vijfde olierijkste land ter wereld zich tevreden stellen met een inadequate en corrupte gezondheidszorg, een slecht onderwijssysteem en ondermaatse openbare diensten.

Lees ook:

Irak: falende staat, made in the USA
In Irak kweekt men een nieuwe voedingsbodem voor IS
Irak en de strijd om de macht, het geld en religieuze invloed

Note:

[1] De de-Baathificatie verwijst naar een beleid dat in Irak na de VS invasie in 2003 werd gevoerd om de invloed van de Ba’ath-partij (de partij van Saddam Hoessein) in het nieuwe Iraakse politieke systeem te verwijderen. (nvdr)