De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Het volk op zoek naar z’n leider
Jan Blommaert, Bart de wever, Randall Van Duytekom, Marnix Beyen, Jaren 30, Politieke cultuur -

Het volk op zoek naar z’n leider

donderdag 25 oktober 2012 15:24
Spread the love

Levendig herinner ik me hoe professor Marnix Beyen zich tijdens examens nooit hautain opstelde en tijdens colleges inbreng van studenten telkens zeer op prijs stelde en zich kritieken zelfs persoonlijk aantrok. In de geest van die dagen permitteer ik mij een reactie te formuleren op zijn betoog waarin hij zegt dat het vergelijk tussen Bart De Wever en de jaren 30 onterecht is. (De Morgen, 18-10-12)

Dankzij dat artikel van professor Beyen kijk ik weer nostalgisch terug naar de vorming tot historicus waarbij elk detail van je betoog onder de loep werd genomen en je je moest verantwoorden voor elk punt of komma dat je schreef. In die zin heeft hij natuurlijk honderd procent gelijk dat de vergelijking tussen Bart De Wever en de jaren 30 niet opgaat. Maar net professor Beyen zou zich moeten herinneren dat hij ons zo vaak vertelde dat de geschiedenis zich nooit exact herhaalt, maar dat er wel vaak analogieën terug te vinden zijn binnen veranderende contexten. Door onze kennis van het verleden, kunnen we uit hedendaagse ontwikkelingen deze analogieën destilleren en kunnen ze ons helpen de toekomst in te schatten.

Elementen uit de jaren 30

Het valt moeilijk te ontkennen dat een aantal factoren van de laatste weken, de jaren 30 terug in het leven roepen. Zowel in wat De Wever zegt als hoe hij het zegt en wat hij doet. Lokale verkiezingen die volledig gericht waren op zijn persoon, de manier waarop hij riep in die micro, “de stad is vanavond vooral van ons”, de mobilisering van de massa, de mars op het stadhuis, de mooi georchestreerde binnenkomst na zijn overwinning die hij al maanden op voorhand plande… Dit alles met als doel ‘beelden’ te creëren die nog maanden en jaren zouden moeten meegaan. En tot slot de hele personencultus rond de partijleider.

Professor Beyen zegt dat de muziekkeuze van De Wever net wijst op een opmerkelijk verschil met de stijl van 80 jaar geleden, omdat die zich nestelt in de hedendaagse jongerencultuur en dat het weerklinken van de Vlaamse Leeuw de toon veel harder had gemaakt. Uiteraard maakt Bart De Wever deze keuze. Ten eerste is hij intelligent genoeg om niet te opzichtig te verwijzen naar een periode die een hele generatie en z’n nakomelingen heeft getekend voor het leven. Ten tweede leven we vandaag in een hele andere context: sociale media, populaire cultuur, de geluksmaatschappij, Youtube, Itunes… Daarom kiest De Wever voor Hapiness van Sam Sparrow. Het gaat niet om ‘welke’ muziek leiders kiezen. Het gaat om het feit dat leiders hun muziekkeuze en meer uitgebreid hun manier van communiceren afstemmen op wat de massa kan doen opzwepen.

Daarbij aansluitend zegt professor Beyen dat De Wever niet de stijl uit de jaren 30 hanteert, maar net verschillende stijlen weet te combineren om verschillende publieksgroepen tegelijkertijd aan te spreken: charismatische leiderschapsstijl, de intellectueel, de debater, boy next door, televisiepersoonlijkheid, vermageringsgoeroe… De conclusie kan mijn inziens enkel des te meer zijn dat hij dit doet om de ‘totale massa’ aan te spreken. Het verschil met de jaren 30 is dat toen de massa veel minder gediversifieerd was en met één simpele boodschap en stijl te bereiken was. Tegenwoordig zitten de zaken anders. Dat zien we duidelijk in de evolutie van de marketingcampagnes van multinationals. Met wat voor originele en vaak persoonlijke boodschappen moeten zij niet op de proppen komen om in de veelheid aan informatie in onze vernetwerkte samenleving hun boodschap kwijt te geraken. Daarom hanteert Bart De Wever die verschillende stijlen. De massa is veel diverser geworden en daar speelt hij handig op in. Vervang de harde, doorzichtige propaganda van de jaren 30 gerust in uitgekiende, eenentwintigste-eeuwse marketingstrategieën.

Het volgzame volk

Ik noem De Wever dus zeker geen facist. Daarvoor is dit een té specifieke periode in de geschiedenis, maar dat we een revival kennen van een aantal tendensen uit de jaren 30 zien we ook in het gedrag van die massa waarvan sprake is. Na WO II zou niemand zich nog zo laten meeslepen door de macht van één man. Beschermd door die nazinderende angst, ligt men behoedzaam op de loer voor een man met een klein snorretje die plots verschijnt via zijn eigen propagandamedia. Daardoor heeft men geen oog voor die andere man die duchtig gebruik maakt van de verspectacularisering van de maatschappij en op die manier de mensen op zijn hand krijgt. Ik vind het vreemd dat daar zo weinig over geschreven of gesproken wordt. Want voor mij start de opgang van de NVA bij het televisieoptreden van De Wever in de Slimste Mens ter Wereld. Voordien kende niemand de man. Die Bart De Wever die aanvankelijk nog tegen het optreden was van politici in amusementsprogramma’s, misschien omdat hij zelf niet in dat clubje zat? Hij heeft veel te danken aan zijn eigen intelligentie waardoor hij zich dagenlang gratis primetime kon toe-eigenen. (Of heeft hij het niet te danken aan zijn eigen intelligentie, maar kreeg hij op voorhand vragen doorgespeeld? – nee zo ver mag ik niet gaan in het spelen van de advocaat van de duivel).

De conclusie is dat het volk zich alsnog laat meeslepen door de mooipraterij van één leider. Meer en meer burgers volgens sinds 2007 blindelings onze Vlaamse leider. Blind? Zijn we dan niet allemaal ontvoogde en kritische burgers geworden? Als ik in mijn eigen omgeving rondkijk – ik ben ook maar een jongen van volkse komaf – en de vraag stel waarom mensen op hem gestemd hebben, dan is het antwoord (in het beste geval) dat men niet weet waarvoor hij staat, maar dat hij wel een kans moet krijgen om ‘het’ op te lossen. ‘Wat’ op te lossen? En waarom heeft Filip De Winter nooit die kans gekregen? Omdat Bart De Wever geen extremist is en binnen het democratisch kader functioneert? Maar wat is democratie? Kort gesteld: de meerderheid beslist en houdt rekening met minderheden. Dus als Bart De Wever zegt dat het Vlaamse volk gesproken heeft, wil dit zeggen dat hij een meerderheid achter zich heeft, hij als leider kan opstaan om het volk te vertegenwoordigen en dan blijft alsnog de democratie gerespecteerd. Foucault zei al dat kennis macht is en wel, Bart De Wever (gesteund door zijn marketingmanagers) heeft exact de kennis over hoe hij de democratische stem van de massa kan krijgen. Zijn medestanders geloven in hem als grote leider en zijn tegenstanders vinden niet genoeg aanwijzingen om hem ondemocratisch te noemen, integendeel ze moeten zelf erkennen dat hij vaak heel zinnige dingen te zeggen heeft. Na een oorlog heeft de overwinnaar altijd gelijk. Dat geeft De Wever de mogelijkheid om zijn mening als algemeen geldend en bij voorbaat als ‘democratisch’ te beschouwen.

Bovendien prijst men de teloorgang van het Vlaams Belang. Mijn inziens echter heeft Bart De Wever helemaal niemand van het extremisme afgeholpen en binnen de democratie gebracht. Mensen met een extremistische visie, zullen die nu nog steeds hebben. Ze hebben hoogstens uit strategische overweging voor de NVA gestemd, omdat ze beseffen dat die stem electoraal meer oplevert. In het verlengde daarvan geloof ik niet in het feit dat Bart De Wever eindelijk de Vlaamse onderstroom heeft kunnen aanspreken. Net zoals Vlaanderen hélemaal niet zo rechts was als toen men de voorbije decennia voor Vlaams Belang stemde. Het is iets van alle tijden dat er een grote apolitieke groep is die z’n ongenoegen uit door te stemmen op anti-establishment partijen.

Het merk NV-A

Toch is er nu iets bijzonders aan de hand dat ons doet terugdenken aan de jaren 30, dat overigens niet uniek is voor De Wever (cf. infra). Dat de NVA op veel plaatsen vanuit het niets oprijst, is zeer bedenkelijk. Dit is volgens mij niet de verdienste van de bekwaamheid of de goede ideeën van lokale kandidaten, maar door de sterkte van ‘het merk NVA.’ Getuige daarvan is onder andere Bart De Wever die tijdens deze lokale verkiezingen het nationale boegbeeld bleef. Een interessant voorbeeld vinden we in Borsbeek (bij Antwerpen) dat ik er als voorbeeld uitlicht, omdat ik als zoon van lokale horeca-uitbaters die situatie het beste ken.

Voor de stembusslag heerste in Borsbeek een grote tweestrijd tussen aanhangers van de huidige Cd&v burgemeester en de lijsttrekker van een lokale partij die de vorige verkiezingen in 2006 duidelijk won, maar door omstandigheden geen burgemeester kon worden. De huidige burgemeester kan dus een uitgebreid palmares van meer dan twintig jaar voorleggen terwijl tegenstanders ongelooflijk geloofden in ‘Borsbeek boven Alles’ die de voorbije jaren lokaal zeer sterk geworteld raakten en dus zaten te popelen om toe te treden tot de Borsbeekse coalitie. Ondanks dat alles werd NVA vanuit het niets de grootste partij in Borsbeek. Wonder boven wonder, wil de lijsttrekker geen burgemeester worden, omdat hij zélf toegeeft daar te weinig politieke ervaring voor te hebben…

Toch stemt men dus bij lokale verkiezingen op NVA omdat die partij ‘verandering’ zal teweegbrengen. Een interessante hypothese in deze is: wat als een centrumrechtse regering was gevormd in 2007, zonder PS, waarvan een tijdje sprake was? Want waarom vindt de publieke opinie (vooral ingegeven door de berichtgeving in de media) dat een staatshervorming nodig is? ‘Er is meer autonomie nodig, omdat Walen links zijn en Vlamingen rechts dus in de federale regering is dat niet te verzoenen’, aldus de theorie. Maar (en nu begeef ik mij op glad ijs, want ik ken helemaal niet zoveel van de politieke cultuur in het zuidelijke landsgedeelte) net zoals de Vlamingen niet zo nationalistisch zijn ondanks ze op Bart De Wever stemmen, zijn de Walen misschien helemaal niet zo links, maar scharen ze zich als één man achter Di Rupo als spokesman tegen de ‘gepercipieerde’ arrogante houding van de Vlamingen.

Depolitisering van de politiek

Zo komen we weer bij de centrale argumentatielijn dat zowel in het noorden als het zuiden van het land, mensen meer en meer op zoek zijn naar een leider die hen loodst. Een groot deel van deze mensen zijn niet geïnteresseerd in politiek en wil niet actief deelnemen aan de democratie. Ze lijken gewoon op zoek te zijn naar een leider die goede beslissingen neemt in hun plaats. Een leider die opstaat en de grieven van het volk vertaalt om ons uit de crisis (politiek/economisch, vergelijk weerom met de jaren 30) te helpen. Op die manier wordt de democratie uitgehold, maar als de meerderheid dit wil dan is het ook wel weer democratisch.

Marnix Beyen haalt het zelf ook aan, het komt ook in andere artikels terug en het is volgens mij dé tendens van onze tijd: ‘de depolitisering van onze politieke cultuur’. Het primaat van de marketing: slogans, merken, persoonlijkheid, mensen aanspreken op wat hen bezighoudt, binnendringen in de populaire cultuur… Deze kritiek is niet enkel gericht tegen De Wever natuurlijk. In het artikel van Jan Blommaert in De Wereld Morgen (15-10-12) zagen we hoe de campagne van De Wever de uitvergroting was van die van Patrick Janssens 6 jaar eerder (waarbij het partijlogo werd vervangen door de merknaam ‘Patrick’). En ook in Amerika worden presidenten verkozen door de slogan ‘Yes we can / Change.’ En net daarom denk ik dat er heel wat vergelijkingen mogelijk zijn met de jaren 30 waarin de massa vatbaar was voor charismatisch leiderschap. Of de jaren 40 zich binnenkort nu ook zullen herhalen… Ik weet het niet. Ik denk het niet zelfs. Ik denk niet dat we spoedig een nieuwe holocaust mogen verwachten.

We zijn inderdaad te sterk getekend door WO II om zulks terug toe te laten (in het westen, want we hebben er blijkbaar minder problemen mee als zulke genociden verder van huis gebeuren). We wijzen als samenleving geweld sneller af. Maar dat gaat vooral over ‘fysiek geweld.’ Want wat na de opsplitsing van België? Dat moet volgens De Wever ordentelijk verlopen. Maar ordentelijk voor de Vlamingen of voor iedereen? Hij beseft toch ook dat Wallonië een armere regio is dat ze zal lijden onder een afscheuring van Vlaanderen. Waarom wil hij geen uitbreiding van Brussel (en Franstaligen net wel)? Omdat in Brussel meer armen wonen en dat niet veel belastingen oplevert. In de rand is men gemiddeld rijker, wat de staat meer oplevert. Er is inderdaad niemand die door De Wever en de zijnen fysiek zal aangevallen worden of uitgemoord. Maar mensen die niet tot onze Vlaamse natie horen, zullen er zeker niet wel bij varen.

Over die afscheuring: het valt niet te ontkennen dat Walen en Vlamingen naast elkaar leven. Ze beleven een andere populaire cultuur, zien ander nieuws, spreken een ander taal, stemmen op andere politici, enzovoort. Maar is het antwoord daarop persé meer autonomie voor beide groepen en dus nog meer naast elkaar leven? Elke politieke partij (op het Vlaams Belang na) is het erover eens dat de samenlevingsproblemen tussen autochtonen en immigranten niet opgelost worden door nog meer naast elkaar te gaan leven. Waarom zou dat op nationaal vlak wel werken? Confederalisme is (zoals NVA ook openlijk toegeeft) een stap naar onafhankelijkheid. Als ze overigens die lijn op termijn doortrekken dan lukt samenleven met migranten (die een andere overtuigingen en geloof hebben) ook niet meer en is dat mogelijks hun volgende project. De holocaust lijkt dan niet meer zo gek veraf…

Sorry professor Beyen, ik weet dat dit laatste een boutade is die kort door de bocht is en waarschijnlijk de toets der historische kritiek niet doorstaat, maar het toedienen van dichterlijke vrijheid maakt een tekst soms zoveel sappiger.

Randall Van Duytekom,
Historicus, cultuurmanager, theaterauteur
 

take down
the paywall
steun ons nu!