Vzw Back on Track Belgium, dat ijvert voor meer internationale treinverbindingen en vooral nachttreinen, wachtte de resultaten niet af en komt alvast met een tweede analyse.

Reeds in april 2020 publiceerde de Belgische vzw met haar vrijwilligers al een lijvige studie. Op vlak van – broodnodige geharmoniseerde – wetgeving is er spijtig genoeg nog niets veranderd, maar het afgelopen jaar stonden verschillende ondernemers op om een nieuw nachttreinbedrijf op te starten zoals European Sleeper (NL), Ostende Vienne Express (B) en Midnight Trains (FR). Andere bedrijven zoals de Oostenrijkse ÖBB en Tsjechische Regiojet hebben veel uitbreidingsplannen.

“De nachttrein is duidelijk aan een renaissance bezig maar het blijft een riskante gok om er aan te beginnen” weet woordvoerder Alexander Gomme. ‘Ik heb al meer dan 230 nachttreinen doorheen heel Europa genomen en ik merk het verschil ten opzichte van vroeger. Het moet dringend anders als 2021 hét Jaar van het Spoor zijn naam en ambitie wil aandoen’.

Teloorgang door een slechte liberaliserig en gesubsidieerde low-costvluchten

In de geüpdate studie legt de vzw helder uit wat het verschil is tussen de politieke visie toen de nachttreinen nog courant waren in Europa en waarom ze in twintig jaar tijd quasi allemaal verdwenen. Het toerismemodel dat zich focuste op massatoerisme met low-cost vliegtuigtickets die spotgoedkoop zijn en blijven door het niet betalen van btw op kerosine en de politieke focus op hogesnelheidstreinen droegen rond jaren 2000 zijn twee belangrijke redenen, maar nog één belangrijke factor maakte dat de nachttreinen als sneeuw voor de zon verdwenen: de slechte liberalisering van het spoor. Van de ene op de andere moment lag de focus niet meer op de publieke dienstverlening maar de rentabiliteit van de treinen en trok ieder politiek niveau zijn handen af van internationale treinen. Veel treinmaatschappijen plooiden terug op de nationale dienstverlening en investeerden niet of nauwelijks nog in internationale treinen omdat deze niet over het hele traject (genoeg) opbrachten. Als bijvoorbeelde de NMBS een (nacht)trein Brussel – Milaan inlegt is moet die alle kosten dragen en alle spoorwegbeheerders van de doorkruiste landen betalen.

Waar voorheen alle spoorwegen één belangrijle taak hadden, de reiziger een comfortabele rit aanbieden, waren ze plots ‘concurrenten’ van elkaar en zijn ze niet meer bereid een verlieslatend deel van de rit te rijden. “Ook de Oostenrijkse spoorwegen met Nightjet rijden nauwelijks break-even, maar ze leggen ook een ander element in de weegschaal en maken een duidelijke keuze: de publieke dienstverlening en de milieu-impact van langeafstandsreizen. En kijk, na een succes met de trein naar Brussel, rijden ze ook naar Amsterdam.De Nederlandse spoorwegbeheerder heeft ondertussen al een tweede rijpad vrijgemaakt voor de tweede ÖBB-trein vanuit Amsterdam, die met bestemming Zwitserland.”

Toolbox voor het beleid …

Na een korte blik achteruit kijkt de vzw vooral naar de toekomst. “In veel van de gesprekken die we hebben horen we ‘we staan klaar met een product  maar de regelgeving maakt het zeer riskant om effectief te gaan rijden. Er zijn goede intenties door in bijvoorbeeld Regeringsverklaring de nachttrein een plaats te geven en ook in het Beneluxparlement zijn er goede aanbevelingen maar het blijft helaas nog bij woorden”

Om daar iets aan te doen lijstten de specialisten van de vzw volgende punten op voor beleidsmakers:

–       Zie de trein als een middel voor duurzamere reizen. Een trein, liefst op duurzaam opgewekte stroom of duurzaam geproduceerde waterstof, is veel duurzamer

–       Streef naar een ‘level playing field’ met spoorvriendelijke fiscaliteit. Zo werd op 7 december 1944 met het verdrag van Chicago beslist dat kerosine wereldwijd niet getaxeerd wordt, terwijl voor treinen de reguliere btw-regeling op elektriciteit geldt. Soms is het ook zo dat landen voor nationale vluchten soms geen btw heffen en is de btw op een koffie op de trein hoger belast dan op het vliegtuig. En dan moet je weten dat elektrische treinen bij bijvoorbeeld ÖBB op volledig duurzaam geproduceerde stroom rijden.

–       Beperk de toegang- en gebruikskosten op de sporen. Door de lange afstand van nachttreinen, kennen ze een hoge kilometerkost. Door een correctiefactor wegens hun maatschappelijke rol worden ze interessanter voor operatoren

–       Definieer een logisch en coherent netwerk zoals in het verleden door middel van ‘openbaardiensverleningscontracten’ in het kader van maatschappelijk en milieubelang. Op die manier hebben de operatoren, publiek of privaat, meer zekerheid over de inkomsten, al dan niet enkel in de opstartfase. Op die manier behalen zowel de overheid als vervoerder hun doelstellingen.

–       Maak één Europees spoornetwerk met dezelfde veiligheids en technische eisen, definieer openbaardienstverleningen (PSO’s) en kijk toe op de uitbouw van een afdoend dekkend netwerk.

–       Organiseer ook een pool van rijtuigen, of sta borg voor de bouw ervan, nieuw rollend materieel is noodzakelijk. Al dit kan ondersteund worden door het verzamelen van data die beslissingen moeten funderen.

… en operatoren

Maar ook de treinoperatoren kunnen nog veel doen om de reiziger ervan te overtuigen dat reizen met de trein even vlot als met het vliegtuig kan. “Als je een aansluitende vlucht mist moet je maar even naar een balie gaan en je hebt wel een of andere manier om zonder al te veel vertraging toe te komen of terugbetaald te worden. Heb je dat voor met de trein wijzen de vervoersmaatschappijen naar mekaar en moet je het maar zelf uitzoeken. Als dat al lukt… Daarom hebben we ook aanbevelingen voor de vervoersmaatschappijen”.

–       Maak het (om)boeken eenvoudig via verschillende kanalen en maak het aanbod zichtbaar. Hoe toegankelijker een vervoermiddel is, hoe meer het wordt gebruikt.

–       Garandeer een betrouwbare dienstregeling met interessante vertrek- en aankomsturen en ook verschillende routes voor als er een tijdelijk onbeschikbaar is door werken, noodweer,…

–       Investeer in nieuw, comfortabel materieel. Veel nieuw aanbod moet het helaas (voorlopig) doen met materieel uit de jaren 60 en 70 omdat vele rijtuigen in het verleden gesloopt zijn. De reiziger van vandaag wil meer ruimte, meer privacy, mogelijkheid om toestellen op te laden, airconditioning, deftige wasmogelijkheden…

 Het vakantiegevoel al vanaf het opstappen

“Het enthousiasme dat we zien op de berichten van nieuwe nachttreinen toont aan dat de consument klaar is om anders te gaan reizen. Niet alleen uit nostalgie, maar ook omdat ze beu zijn zich naar afgelegen luchthavens te verplaatsen op ontiegelijke uren, daar dan uren te moeten rondhangen en vervolgens opeengepakt met veel te weinig beenruimte naar opnieuw een afgelegen luchthaven te vliegen. Met deze studie bieden we een handig lijstje aan om ervoor te zorgen dat de (nacht)treinreiziger een veel betere ervaring krijgt en de ontspannende vakantie en begint bij het opstappen op enkele meters van je huis ‘s avonds!”