Tom Dieusaert (1967) schreef voor zijn boek Rond de Kaap – Isaac Le Maire en de VOC reeds verschillende non-fictieboeken waaronder De laatste rit van de kever, een reisverslag van een autorit van Mexico Stad naar Buenos Aires in Argentinië, en een essay in het Nederlands, Engels en Spaans.
Weerkerende thema’s in zijn werk zijn geschiedenis, het milieu en ‘man versus machine’. Hij woont elk jaar ongeveer een half jaar aan de Tigre-delta in Buenos Aires en een halfjaar in oud-Borgerhout en is dus zowel Porteño als Borgerhoutenaar, een merkwaardige geografische combinatie, die hem voor het schrijven van dit merkwaardige boek veel voordelen heeft opgeleverd.
Dieusaert is een overlevende van de jaren1990 toen de belangstelling voor Latijns-Amerika nog groot was. Hij was toen één van de jongste medewerkers van América Ventana, een mooi geïllustreerd tijdschrift dat door het Antwerpse Amerikacentrum SAGO werd uitgegeven.
Van Antwerpen naar Amsterdam
Tijdens zijn vele tochten als reisgids naar de regio Patagonië in het zuiden van Argentinië leert hij de ingewikkelde geografische puzzel aan het einde van de wereld – de straat van Magellaan, Vuurland en Ushuaia tot aan de eilanden van Kaap Hoorn – beter kennen en het viel hem op dat er verschillende namen tussen zitten die Nederlands klinken.
Ook in het museum van het Einde van Wereld in Ushuaia bestudeert hij oude kaarten uit de zestiende en zeventiende eeuw die afkomstig zijn uit de Nederlanden en die leiden hem tot zijn verbazing naar Antwerpen.
Veel ontdekkers die deze streken in kaart hebben gebracht, onder wie Sebald de Weert (1567-1603), Joris van Spilbergen (1568-1620), Jacques l’Hermitte (1582-1624) en Jacob Le Maire (1585-1616) staan geboekstaafd als ‘Dutch’, maar werden in Antwerpen geboren.
Hoe komt het dat Antwerpenaars beschouwd werden als Nederlanders? In de zestiende eeuw besloegen de Nederlanden ongeveer het hele gebied van de Benelux en door de Spanjaarden werden Nederlandstaligen ‘flamenco’s’ (Vlamingen) genoemd.
In de 16de eeuw was Antwerpen de internationale draaischijf voor specerijen sinds de koning van Portugal in 1503 de Brabantse stad had uitgekozen als exclusieve stapelplaats voor de producten die zij in Azië gingen halen. Met haar 100.000 inwoners was de stad even groot als Parijs.
Rond 1550 was de Scheldestad goed voor meer dan tachtig procent van de export van de zeventien Nederlandse provinciën. Economisch ging het dus uitstekend, maar op godsdienstig vlak liep het allemaal mis.
Antwerpen was op dat ogenblik overwegend een protestantse stad die echter onder het bewind stond van de Spaanse katholieke koning Filips II. En dat leidde tot grote spanningen die door Dieusaert grondig ontrafeld worden.
Le Maire contra de VOC
Na de sluiting van de Schelde in 1585 vluchtte een flink deel van de gegoede burgerij en handelaars naar het protestantse Amsterdam. Tussen al de namen van Antwerpse wereldreizigers werd Dieusaert het meest gefascineerd door het verhaal van Jacob Le Maire naar wie de Straat van Le Maire is genoemd.
Hij was de man die de doorgang vond tussen de Atlantische Stille Oceaan via Kaap Hoorn, een ontdekking van formaat die hem echter weinig opleverde. Het is duidelijk iemand die tussen de plooien van de geschiedenis is terechtgekomen en daarvan wil Dieusaert het fijne wel weten.
Om daarachter te komen duikt hij de geschiedenis in naar het Antwerpen en het Holland van de zestiende en zeventiende eeuw. In Antwerpen zoekt hij sporen op van Isaac Le Maire en later doorkruist hij Nederland van Noord naar Zuid, meestal op de fiets om sporen van Isaac Le Maires activiteiten te ontdekken.
Sinds 1586 toen de man in Amsterdam arriveerde had hij niet stilgezeten en was van een Antwerpse ‘kruidenier’ een belangrijke groothandelaar geworden. Toen in 1602 onder impuls van Oldenbarnevelt de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd opgericht was Isaac Le Maire er als de kippen bij om een grote som geld in te leggen waardoor hij één van de Heren Zeventien werd (het centrale bestuur van de VOC).
Lang duurde die samenwerking echter niet, want in 1605 trok hij zich terug als bewindvoerder van de VOC en begon een eigen Australische Compagnie waarmee zijn zoon Jacob Le Maire slechts enkele dagen nodig had om Kaap Hoorn te ronden. Daarmee was het monopolie van de VOC gebroken.
Godsdienstoorlogen en koopvaardij
In zijn uitvoerige zoektocht, zowel op de vele historische plaatsen waar Le Maire gewoond en gewerkt heeft, aangevuld met zeer nauwkeurig archiefonderzoek, is Dieusaert er niet in geslaagd een afbeelding van de man te pakken te krijgen.
Het enige dat hij boven water heeft weten te halen is een grafschrift met een (zelfgeschreven?) tekst die hij aantrof in de Benedictijnerabdij van Egmond en die tot heel wat gebakkelei tussen historici heeft geleid.
Isaac Le Maire was een controversiële figuur en dat blijkt ook uit de tekst op zijn grafschrift. Dat maakte hem in de ogen van Dieusaert tot een boeiende figuur. Zijn bestaan bleef wereldwijd onderbelicht.
De Straat van Le Maire bevindt zich in de rechterbovenhoek van de kaart, Kaap Hoorn ligt lager in het midden (in het uiterste zuiden van Argentinië). Map: Jonathantheghost/CC BY-SA 3:0
Uiteindelijk is het zijn zoon Jacob die in 1616 een kortere weg vond dan de Straat van Magellaan en aan die doorgang werd dan ook zijn naam verbonden. Dieusaert vindt Isaac Lemaire een boeiende figuur in heel de VOC-periode.
Het minste dat je van hem kunt zeggen, besluit Dieusaert, is dat hij een stoorzender was, een grote korrel zand in de geoliede geldmachine die de VOC was geworden. Om hem zo goed mogelijk in beeld te brengen heeft hij zelf een zeer lange weg afgelegd die hem van Doornik, via Antwerpen, Amsterdam, Den Helder, Egmond, Puerto Deseado tot in Kaap Hoorn heeft gebracht.
Rond de Kaap is ook een boeiend boek geworden omdat niet alleen een figuur belicht wordt, maar ook omdat de hele epoque van godsdienstoorlogen en koopvaardij in de Lage Landen in beeld wordt gebracht. De prachtige voornamelijk historische foto’s en oude kaarten die uitgeverij Ertsberg toevoegde, maakt het geheel tot een krachttoer van belang!
Tom Dieusaert. Rond de Kaap – Isaac Le Maire contra de VOC. Ertsberg, Antwerpen, 2023, 308 pp. ISBN 978 9464 7502 94
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
