Tipping points of kantelpunten zijn momenten waarop een kleine verandering een onomkeerbare transformatie teweegbrengt. Ook interacties tussen verschillende kantelpunten kunnen een stroomversnelling teweeg brengen, blijkt uit het rapport. Nu we snel de opwarmingsdrempels naderen, kunnen zulke interacties tussen kantelpunten optreden. Dit betekent dat een substantiële verandering in één systeem gevolgen kan hebben voor andere systemen.

Het rapport vormt de meest uitgebreide evaluatie van kantelpunten ooit, en de toon is alarmerend: we hebben als mensheid een rampzalig traject ingezet. Maar: er is ook hoop want de onderzoekers formuleren manieren om het tij te doen keren door middel van ‘positieve’ omslagpunten.

Triggers

Het rapport benoemt 26 negatieve kantelpunten in het klimaatsysteem van de aarde en stelt dat business as usual “niet meer aan de orde is, nu we de veranderingen al voelen in de natuur en in samenlevingen, en er nog meer verandering zit aan te komen”. De 1,5 graad Celsius opwarming die we nu stilaan bereiken, triggert al minstens vijf kantelpunten – inclusief de instorting van grote ijsschotsen en de  wereldwijde teloorgang van koraalriffen.

Hoe meer tipping points bereikt worden, hoe meer onze voedselzekerheid onder druk komt te staan. “De impact van fysieke kantelpunten kan ook sociale kantelpunten zoals financiële instabiliteit en conflict en geweld triggeren”, zegt onderzoeker Steven Lade van het Stockholm Resilience Center.

Positieve kantelpunten

Maar naast de waarschuwingen schetsen de wetenschappers ook een blauwdruk voor hoe wereldwijde maatregelen ons naar een duurzame toekomst kunnen leiden. Dit zou moeten lukken door juist positieve kantelpunten in de maatschappij teweeg te brengen. “Een waterval van positieve kantelpunten kan miljoenen mensenlevens redden en honderden miljarden dollars aan klimaatschade voorkomen”, stelt het rapport.

“Als we bijvoorbeeld het kantelpunt passeren waarop elektrische auto’s gaan domineren, wordt de batterijtechnologie steeds beter en goedkoper”, legt Steve Smith uit. Hij is onderzoeker aan de Universiteit van Exeter, en coördineerde de studie. “Dit kan een kantelpunt veroorzaken in het gebruik van batterijen voor de opslag van hernieuwbare energie, wat vervolgens ook weer een kantelpunt kan veroorzaken in het gebruik van warmtepompen door particulieren.”

Verreweg de meest effectieve maatregel is een snelle uitfasering van de uitstoot van broeikasgassen, zo laat het rapport zien. Het is dus tijd om kantelpunten mee te nemen in beleid, concluderen de wetenschappers. Dat geldt voor VN-organen, internationale organisaties, nationale regeringen en niet-gouvernementele actoren.