In januari, zijn eerste regeringsmaand, heeft de 77-jarige Lula Brazilië al gereïntegreerd in de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC), de goede betrekkingen met Argentinië en de leidende rol van Brazilië in de regio hersteld door deel te nemen aan de CELAC-top in Buenos Aires op 24 januari en daags nadien Uruguay te bezoeken.

Lula’s voorganger, de extreemrechtse Jair Bolsonaro, liet die fora en landen totaal links liggen. Zijn eigen minister van Buitenlandse Zaken, Ernesto Araujo, stelde dat de pariastatus van Brazilië verkieslijk was boven het “eigengereide cynisme van de globalisten”.

Internationale invloed

Op 10 februari ontmoet de gematigd linkse Lula zijn Amerikaanse ambtgenoot Joe Biden in Washington. In maart zal hij China bezoeken en een maand later Portugal, om deel te nemen aan de viering van de Portugese herdemocratisering in 1974. Tijdens zijn eerste jaar heeft Lula het voornemen maandelijks naar het buitenland te reizen.

Lula wil de internationale invloed herstellen die Brazilië had tijdens zijn vorige regering, van 2003 tot 2010, waarin hij prioriteit gaf aan de Zuid-Zuidrelaties. Waar de oud-vakbondsleider eertijds inzette op sociaal beleid en de strijd tegen honger, ellende en ongelijkheid, werpt hij zich nu vooral op als een uithangbord voor democratie.

Lula won de verkiezing in oktober met een kleine meerderheid – 60,3 miljoen stemmen (50,9 procent) tegen de 58,2 miljoen voor zijn tegenstander Bolsonaro. Hij werd gezien als de enige die Bolsonaro kon verslaan.

Democratie als nieuwe diplomatieke as

Conflicten zoals de Russische invasie van Oekraïne worden mogelijk een politiek mijnenveld. “Zelensky is net zo schuldig aan de oorlog als Poetin”, zei presidentskandidaat Lula in een interview met het Amerikaanse tijdschrift Time, in mei 2022. Omdat Zelensky volgens hem “oorlog wilde” en zich ertegen verzette om “nog wat meer te onderhandelen” met Vladimir Poetin viel Zelensky net zo veel te verwijten als de Russische president.

Die uitspraak kost hem tot vandaag veel kritiek, al erkende Lula dat “Rusland een grove fout heeft gemaakt door het grondgebied van een ander land binnen te vallen” toen hij op 30 januari in Brasilia de Duitse bondskanselier Olaf Scholz ontving. Naar eigen zeggen is hij nu beter op de hoogte van de precieze omstandigheden van de oorlog.

Dat Lula nu eerdere uitspraken over de Oekraïne-oorlog nuanceert neemt niet weg dat hij het vertikt Oekraïne wapens te leveren. Zo wees Brazilië het verzoek van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz af om tankmunitie voor Oekraïne te leveren. “Brazilië wil geen enkele deelname aan deze oorlog, ook niet indirect”, reageerde Lula op het Duitse verzoek om munitie voor oude Leopard-1-luchtafweertanks van Duitse makelij, die nog steeds in gebruik zijn in Oekraïne en Latijns-Amerika.

In plaats daarvan voert hij campagne voor een vredesinitiatief. Dat zou er volgens Lula kunnen komen onder auspiciën van een groep landen met onder andere China, India en Indonesië.

Klimaatdiplomatie

De grote nieuwigheid ten opzichte van Lula’s vorige regering is dat klimaat nu veel hoger op de agenda staat in de wereld. Eerder gaf hij voorrang aan ontwikkeling, met name grote energie- en infrastructuurprojecten en Zuid-Amerikaanse integratie-initiatieven. Die ontwikkelingsprioriteit leidde in mei 2008 nog tot het opstappen van Marina Silva, een symbool van de Braziliaanse milieustrijd, als minister van Milieu.

Sommige van Lula’s zogeheten megaprojecten in het Amazonegebied, zoals de waterkrachtcentrales van Belo Monte aan de rivier Xingu en twee andere aan de Madeira schonden de rechten van inheemse volkeren en de gevolgen voor het milieu werden niet naar behoren voorkomen of verholpen.

Deze keer wil Lula met zijn land een leidersrol opnemen in de klimaatstrijd en milieubescherming. Meteen haalde hij Brazilië uit het internationale isolement door in november als president-elect de VN-klimaattop in het Egyptische stad Sharm-el-Sheikh bij te wonen. Lula wil de ontbossing van het Amazonegebied stoppen en ook inheemse volkeren een stem geven, onder meer met hun eigen ministerie.

Het contrast met zijn voorganger kan niet groter: Bolsonaro ontmantelde het milieubeleid, liet ontbossing van de Amazone de vrije loop en probeerde internationale onderhandelingen te dwarsbomen. De tijdens zijn vorige mandaat ls president opgestapte milieuminister Marina Silva is inmiddels terug op het ministerie van Milieu.

Vaarwel megaprojecten

In Lula’s vorige regering opereerden de grote Braziliaanse bouwbedrijven, waaronder Odebrecht, als een instrument van de economische en politieke expansie van Brazilië en dus het buitenlandbeleid. Waterkrachtcentrales in Peru en Angola, snelwegen, metro’s, havens, woningen en agro-industriële complexen in tal van landen consolideerden de invloed van de Zuid-Amerikaanse macht.

Die grote infrastructuurprojecten zullen niet terugkeren, zelfs niet omdat Brazilië investerings- en financieringscapaciteit voor dergelijke werken heeft verloren of vanwege het mislukken van vele eerdere megaprojecten. Het beleid baarde immers verschillende zogeheten witte olifanten, zoals de snelweg die Peru doorkruist, ook bekend als “de meest corrupte snelweg ter wereld”.

De enorme bedragen en de duizenden leveranciers die door elk project worden gemobiliseerd hebben grootschalige corruptie in de hand gewerkt en het politieke leiderschap van Brazilië in verschillende landen in de regio aangetast. In Peru belandden maar liefst drie voormalige presidenten in de gevangenis wegens het aannemen van steekpenningen van Odebrecht. Een van hen pleegde zelfmoord en een ander vluchtte naar de Verenigde Staten om de gevangenis te ontlopen.

Nu wordt verwacht dat Brazilië zijn internationale relevantie zal herstellen door vooral op klimaat- en milieukwesties in te zetten. Om dat te bereiken zal Lula zijn binnenlandse beloften moeten nakomen en met name ontbossing van de Amazone stoppen.