Niets in de jeugdjaren van Luc Walleyn liet voorspellen dat hij ooit advocaat zou worden, laat staan advocaat in het buitenland, en al zeker niet voor zoiets vaags al mensenrechten.

Luc groeide op in een oer-Vlaams gezin toen de Vlaamse ontvoogdingsstrijd nog ‘een strijd voor de ontvoogding was van een volk dat onderdrukt werd door een Franssprekende burgerij’. ‘Nu klinkt die band bizar’, zoals hij zelf zegt.

Zoals wel meer van zijn generatiegenoten evolueerde hij als jonge universiteitsstudent uit een rechts oerkatholiek en provincialistisch nest naar de antipode van het linkse, internationalistische en antiklerikale AMADA (Alle Macht aan de Arbeiders, nu PVDA).

Als pas afgestudeerd advocaat komt hij terecht in Schaarbeek, waar een racistisch burgemeester zowel Vlamingen als de toenemende migrantenbevolking discrimineert vanuit zijn gemeentehuis. Dat Vlamingen daar toen ook nog het slachtoffer van waren voelt vandaag dus ‘bizar’ aan.

Vlamingen die hun geschiedenis kennen en eren zouden net grote strijders tegen discriminatie moeten zijn.

De tijden zijn immers veranderd. Dat heel wat Vlamingen vandaag even racistisch zijn als toenmalig burgemeester Roger Nols bezoedelt de geschiedenis van die Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Vlamingen die hun geschiedenis kennen en eren zouden net grote strijders tegen discriminatie moeten zijn.

De wereld kent jammer genoeg ontelbare voorbeelden van volkeren en bevolkingsgroepen die even discriminerend blijken te zijn zodra hun kansen keren en/of de maatschappelijke machtsverhoudingen veranderen. Luc Walleyn wordt er tijdens zijn loopbaan meermaals mee geconfronteerd.

Luc zet zich ook in voor ‘landlopers’, de term alleen al zegt genoeg over hoe de goegemeente dacht over armen en thuislozen van eigen bodem. Hij kwam daarnaast op voor de rechten van de toenemende stroom arbeidsmigranten in Schaarbeek, die onder meer de Brusselse metro kwamen bouwen.

Mensenrechten in eigen land

Rechters velden toen nog vonnissen dat een uitnodiging voor een feestje ‘Iedereen is welkom, behalve les bxxgnxxxxs¹‘ niet racistisch was, want ‘het betekende alleen dat wie wou komen deftig gekleed moest zijn’.

De magistraat die dat besliste zei later tegen Luc op een receptie: “Ik woon ook in Schaarbeek en je moet toegeven, ze zijn met teveel.” We schrijven jaren 1970. Neen, niet lang geleden!

Het was nog de tijd van de Koude Oorlog – wat we nu de Eerste Koude Oorlog mogen noemen. Communisten waren verdacht en hoorden vervolgd te worden, vrijheid van meningsuiting had nu eenmaal zijn grenzen.

Luc Walleyn neemt ons tevens mee in de juridische strijd tegen extreemrechts wanneer dat in Vlaanderen aan zijn opmars begint.

Al evenmin evident om in die tijden op te komen voor de rechten van die ‘nieuwe’ bevolkingsgroep, de migranten. Luc Walleyn verdedigde hen. Politiegeweld, doden tijdens gedwongen repatriëringen, Semira Adamu was niet het eerste slachtoffer.

Luc Walleyn neemt ons tevens mee in de juridische strijd tegen extreemrechts wanneer dat in Vlaanderen aan zijn opmars begint. Een lange strijd tegen het infame 70-puntenprogramma leidt er uiteindelijk toe dat het Vlaams Blok dankzij een jarenlang volgehouden strijd in de rechtbanken veroordeeld wordt voor racisme en zich verplicht ziet te vervellen tot Vlaams Belang.

Naar het verre buitenland

De genocide in Rwanda en het uiteenvallen van Joegoslavië brengt Luc met zijn strijd voor mensenrechten naar het buitenland, naar het prille begin van Advocaten Zonder Grenzen dat nu een ngo is met een solide reputatie. In Rwanda en Burundi en in Kosovo zal hij zich inzetten voor de vervolging van oorlogsmisdadigers, met wisselend succes, maar steeds met volle overtuiging en inzet.

Advocaten Zonder Grenzen. Screenshot: asf.be/?lang=nl

Wat de voorgeschiedenis betreft van de conflicthaarden waar hij zich begeeft is dit niet het beste naslagwerk. Dat is ook niet de bedoeling van dit boek. De nadruk ligt op wat Luc ter plaatse doet om misdadigers voor het gerecht te brengen en veroordeeld te krijgen.

Dat het Servisch leger en politie in Kosovo lelijk huis hielden onder de etnisch Albanese bevolking leidt geen enkele twijfel. Van een beweerde aan de gang zijnde genocide als argument voor de NAVO-bombardementen was echter geen sprake. De slachtpartijen begonnen als wraak voor die bombardementen, zoals NAVO-opperbevelhebber Wesley Clark zelf bevestigde.

Een ver gevolg van zijn inzet is dat binnenkort een rechtszaak begint in België tegen de Guatemalteekse daders van de moorden op paters-Scheutisten in de jaren 1980.

Uit een onderzoek door een Spaanse forensisch onderzoek onder leiding van de OVSE bleek dat er ongeveer 4000 doden vielen tijdens het conflict – 4000 teveel, maar geen miljoen zoals hier in de media werd geproclameerd. De slachtoffers bleken bovendien ongeveer 50/50 Servisch/Albanees te zijn.

Als je in rekening brengt dat de Servische bevolking in Kosovo (toen) 20 procent bedroeg zegt dat al iets meer over de K-Albanese vrijheidsstrijders van de UCK, die tot kort voor de oorlog nog op de terrorismelijst van de EU en de NAVO stonden.

Dit even terzijde van uw recensent, voormalig OVSE-medewerker in de UNMIK-missie (UN Mission in Kosovo) in 2004-2009.

De genocidewet

Dit doet echter niets af aan de verdiensten van Luc Walleyn in Kosovo (en daarbuiten). Luc was daarnaast ook heel actief betrokken bij de aanpassing van het Belgisch strafrecht om buitenlanders te kunnen vervolgen voor misdaden tegen de mensheid buiten het eigen Belgisch grondgebied.

Ook misdaden door de eigen soldaten in het buitenland begaan worden nu bestraft door de gewone rechtbanken hier, niet door de militaire.

Geen strijd voor rechtvaardigheid was deze advocaat teveel. Een ver gevolg van zijn inzet is dat binnenkort een rechtszaak begint in België tegen de Guatemalteekse daders van de moorden op paters-Scheutisten in de jaren 1980.

Overlevenden zoeken naar familieleden in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila (1982). Foto: imeu.org

Verder volgen nog Sabra en Shatila, de pogingen tot vervolgen van oorlogsmisdadiger Ariel Sharon, de chaotische gruwel van Libanon, het verdere wel en wee van de genocidewet, zijn inzet voor rechtspraak tegen de moordenaars van journalisten, veel aandacht ook voor de horror van Rwanda en de gelukte en mislukte pogingen om de daders te vatten en te berechten.

De enige smet op deze vooruitgang is dat ze nog steeds beperkt blijft tot misdadigers uit de Derde Wereld, met als enige uitzondering ex-Joegoslavië.

Volgen nog Liberia, de Koerdische strijd voor zelfbeschikking, hun zender MedTV in België en de meer recente repressie van de Rohingya in Birma.

Het werk is niet af, stelt Luc in zijn nawoord. Er zijn enorme stappen vooruit gezet in de strijd voor internationale rechtspraak. De enige smet op deze vooruitgang is dat ze nog steeds beperkt blijft tot misdadigers uit de Derde Wereld, met als enige uitzondering ex-Joegoslavië. De oorlogsmisdaden van de NAVO, figuren als Henry Kissinger, blijven ondertussen onaantastbaar.

Maar niemand die eraan twijfelt dat al zij die tot nu werden veroordeeld door het Strafhof in Den Haag terecht werden gevonnist. De afwezigheid van Britse, Franse, Amerikaanse en jawel Belgische misdadigers op deze rechtbanken blijft desalniettemin een gigantisch probleem dat de geloofwaardigheid van de internationale rechtspraak hypothekeert.

De 99-jarige Henry Kissinger. Foto: Marsha Miller, Flickr

De VS hebben als enig land ter wereld een wet die de president de bevoegdheid toekent om elke Amerikaanse burger die voor het Strafhof in Den Haag zou worden gedaagd manu militari te ontzetten. Zelfs Rusland, dat al evenmin het Strafhof erkent en niet bepaald onderdoet voor de VS in het begaan van oorlogsmisdaden, gaat niet zover.

Het kan nooit de bedoeling zijn om pas internationaal strafrecht te gaan toepassen wanneer de lat voor de hele mensheid gelijk ligt.

Trouwens, ook Oekraïne erkent het Strafhof nog steeds niet. Laten we tenslotte niet vergeten dat ondertussen in Groot-Brittannië een journalist op zijn uitlevering aan de VS wacht. Zijn misdaad: het uitbrengen van de bewijzen van oorlogsmisdaden door de VS …

Dit kan je Luc Walleyn echter niet ten kwade duiden. Hij doet zijn deel van het werk en creëert de precedenten, die ooit globaal van toepassing zullen zijn. Het kan trouwens nooit de bedoeling zijn om pas internationaal strafrecht te gaan toepassen wanneer de lat voor de hele mensheid gelijk ligt. Dat laatste moet wel een streefdoel blijven.

In elke boekenkast, in elke bibliotheek

Ondertussen timmeren advocaten als Luc Walleyn verder aan de weg. Wie zijn boek leest voelt wel aan: deze man gaat er niet zomaar mee ophouden. Je mag van hem nog meer verwachten.

Het bestaan van het Internationaal Strafhof in Den Haag is een enorme stap vooruit, maar er is nog een lange weg te gaan. Foto: OSeveno, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Als afsluiter dit citaat uit het voorwoord van Edgar Boydens: “(dit boek hoort) in elke bibliotheek thuis – zeker voor wie begaan is met de strijd voor mensenrechten, waar ook ter wereld. Het boek geeft moed en blijft eerlijk: je leest ook over de twijfels die bij elk engagement wel eens bovendrijven over de inzet, de strijd en het onbaatzuchtig opeisen van rechten van medemensen die het zelf niet kunnen.”

Mijn parafrasering: “Dit boek hoort in elke boekenkast thuis”. Dit is het levensverhaal van een gedreven advocaat die bovendien een getalenteerd verteller is en terecht fier mag terugblikken op een mooie loopbaan (en waar we zonder twijfel nog het laatste niet van hebben gezien).

Luc Walleyn. Rechten zonder grenzen. Mammoet, Antwerpen, 269 pp. ISBN 978 9462 6740 28 (met prachtige karikaturen van de nog steeds ongeëvenaarde GAL – Gerard Alsteens)

Note: