In tegenstelling tot die van sommige van hun mannen zijn Shanthie Naidoo, Joyce Sikhakhane, Nondwe Mankahla, Rita Ndzanga niet of nauwelijks in de internationale media terug te vinden. Het zijn de namen van vrijheidsstrijders die samen met Winnie Mandela en ontelbare andere vrouwen en mannen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime op de knieën hebben gekregen.

In 1972 vluchtte Shanthie Naidoo voor de repressie. In 1994 kon ze terugkeren. Foto: Rand Daily Mail/tiso blackstar group

22 van hen stonden op 14 oktober 1969 terecht voor overtreding van de wet op de onderdrukking van het communisme, een politiek proces dat bekend werd als het Proces van de 22. Met het boek Vrouwen, Verzet en apartheid haalt de Zuid-Afrikaanse journaliste Shantini Naidoo (geen familie van Shanthie Naidoo) hen uit de vergetelheid en geeft ze een plaats in de geschiedenis van het verzet tegen kolonialisme en apartheid.

Terwijl hun beter bekende mannen in de gevangenis zaten zetten zij de strijd op het terrein voort en combineerden die met de zorg en de opvoeding van de kinderen. Ze deelden pamfletten uit, bezorgden verzetsstrijders onderdak en speelden de rol van koerier door boodschappen van de leiding van het ANC (African National Congres) over te brengen.

Toen ze werden opgepakt en in eenzame opsluiting opgesloten was de onzekerheid over hun kinderen een bijkomende psychische foltering. Vrouwen werden op meerdere manieren harder aangepakt dan de mannen:

Nondwe Manhala is nu 83. Zij was samen met Winnie Mandela een van de 22 vrouwen die in 1969 werden vervolgd door het regime. Foto Fredlin Adelaan

“Het regime gebruikte hun gender als wapen. Ze werden bedreigd met seksueel geweld, aangerand, mannelijke bewakers inspecteerden al hun lichaamsopeningen alleen met ze in de cel, vertelden dat hun kinderen zouden worden vermoord, ontzegden ze maandverband….”

Winnie Mandela werd in de regimepers door het slijk gehaald. Zelfs na haar dood werden de verhalen over vermeende fraude, ontrouw en problematisch verleden weer opgerakeld.

In Vrouwen, Verzet en Apartheid gaat Shanthini Naidoo vele jaren na het proces en het einde van het apartheidsregime op zoek naar de activisten van toen. De overlevenden zijn nu frêle, kwetsbare oude vrouwen die getekend door de jarenlange strijd terugblikken op de gevangenisjaren en de tijd die ze in eenzame opsluiting doorbrachten.

Rita Ndzanga herinnert zich nog steeds de harde mishandelingen tijdens haar jarenlange gevangenschap en verbanning. Alaister Russell

Hoe ze in het holst van de nacht van bed werden gelicht en hun wanhopig huilende kinderen moesten achterlaten. Vanaf dat moment waren ze verdwenen: het kostte familieleden en strijdmakkers vaak maanden om te weten te komen waar ze – ver van hun woonplaats – waren opgesloten. Op basis van de apartheidswetten konden ze 90 dagen worden opgesloten zonder een advocaat te zien. Als die periode voorbij was werden ze gewoon opnieuw opgesloten.

De openbare aanklager wilde bewijzen dat het ANC “integraal deel uitmaakte van de communistische beweging in Zuid-Afrika”. De 22 werden ervan beschuldigd de vrijheidsstrijders te helpen, gezinnen van politieke gevangenen te steunen, deel te nemen aan militaire training en plannen te smeden voor een gewapende opstand. Maar ondanks de folteringen en het barbaarse gevangenisregime brak geen van de kroongetuigen. De vrouwen weigerden tegen elkaar te getuigen en de zaak stortte ineen.

De gevangenisbewakers hadden geleerd van de Franse ervaring in Algerije. “Hun methoden kwamen gewoon neer op langdurige slaapdeprivatie, intimidatie en geestelijke en lichamelijke marteling.

“De marteling met de bakstenen was een favoriete methode. Daarbij werden twee bakstenen in een V gelegd, en daarop moest de gedetineerde op een of andere manier (soms urenlang) blijven staan.” Erger dan de slagen, het bedorven voedsel en de onleefbare omstandigheden was de afzondering en de eenzaamheid.

Behalve de beruchte aspecten van het apartheidsregime, de “pasjeswet,” de”banning orders” en de territoriale segregatie die de bewegingsvrijheid van de niet-blanke bevolking sterk beperkte doen ook de politie- en rechtbankmethodes sterk denken aan wat ook vandaag in Israël courante praktijk is. Verwonderlijk is dat niet aangezien Israël en het apartheidsregime in de jaren 1970 nauw samenwerkten op het gebied van veiligheid en “terrorismebestrijding.”

In een recent rapport (2020) schrijft Amnesty International dat “Israëlische soldaten, politie en veiligheidsagenten Palestijnse gevangenen met inbegrip van kinderen straffeloos folteren en mishandelen. De methodes bestaan onder anderen uit slaan en afranselen, pijnlijk vastketenen, slaapdeprivatie, het gebruik van stressposities en bedreigen met geweld tegen familieleden. Langdurige opsluiting, soms van maanden, werd vaak als straf gebruikt.” Het Israëlische handboek voor folteraars lijkt als twee druppels water op dat van de Zuid-Afrikaanse collega’s uit de tijd van de apartheid.

Vrouwen, Verzet en apartheid is het relaas van een vrijheidsstrijd die decennialang uitzichtloos leek. De machtsverhoudingen waren al te zeer in het nadeel van een onderdrukte bevolking waarin de vrouwen dubbel onderdrukt werden. Het taaie verzet van onder andere deze vrouwen heeft uiteindelijk tot de val van een onderdrukkend regime geleid. Dat besef is een medicijn tegen defaitisme en wanhoop in elke andere strijd tegen racisme, kolonialisme en apartheid.

Shanthini Naidoo. Vrouwen, Verzet en Apartheid. EPO, Antwerpen, 2021, 240 pp. ISBN 978 9462 6730 9 0

Deze recensie werd overgenomen van Salon van Sisyphus.