Sinds 1992 leidde Joeri Fedoetinov onafgebroken het Russische radiostation Echo Moskvy (“Echo van Moskou”). Na een algemene aandeelhoudersvergadering dinsdag 14 februari bedankte Gazprom-Media de 55-jarige Fedoetinov voor bewezen diensten. De mediatak van het staatsgasbedrijf Gazprom benoemde Ekaterina Pavlova tot nieuwe ceo. Zij was de voorbij jaren als hoofdredactrice bij de staatsradio werkzaam.

Echo Moskvy was het eerste onafhankelijke radiostation dat na de val van de Sovjet-Unie een uitzendlicentie ontving. Onder leiding van hoofdredacteur Aleksej Venediktov groeide de zender gestaag uit tot een betrouwbare bron van informatie. Vandaag bereikt Echo Moskvy dagelijks maar liefst vier miljoen mensen. Niet alleen in Moskou zelf, maar ook in het buitenland wordt de zender geprezen, omdat hij een platform aan kritische stemmen in de Russische maatschappij geeft.

Hoewel Gazprom-Media in 2001 twee derde van de aandelen verwierf, slaagde Venediktov erin de zender zijn ongebonden karakter te laten behouden. Hij weigerde halsstarrig aan verregaande staatsbemoeienis toe te geven. Met president Poetin onderhield Venediktov altijd een haat-liefdeverhouding. Enerzijds is Echo Moskvy voor het Kremlin het bewijs dat er in Rusland wél persvrijheid heerst, anderzijds is het radiostation een katalysator voor de groeiende oppositie.

Verbale diarree

Voor de presidentsverkiezingen twee jaar geleden vertoonde Venediktovs schild eerste barstjes. Nadat de zender hem van verkiezingsfraude beschuldigd had, verklaarde Poetin dat Echo Moskvy hem “van ’s morgens tot ’s avonds met verbale diarree overgoot.” Een maand later trad Venediktov uit onvrede met het ontslag van twee directieraadvoorzitters zelf als lid van de directieraad terug. Zijn positie als hoofdredacteur bleef evenwel onaangetast, omdat hij ruggensteun genoot van bijna alle medewerkers.

Nu Joeri Fedoetinov plaats moet ruimen voor Ekaterina Pavlova, vreest Venediktov dat de journalistieke onafhankelijkheid van zijn team onder druk komt te staan. “De beslissing is niet omwille van economische redenen genomen”, schreef hij op zijn blog. “De staat wil verhinderen dat burgers objectief geïnformeerd worden. Het is normaal dat de president ons kritisch bekijkt, maar die kritiek mag geen beweeggrond zijn om ons het zwijgen op te leggen”, verklaarde hij nadien aan Businessweek. Gazprom-Media zelf wilde niet op het nieuws reageren.

Hoe minder bewegingsruimte informatiekanalen als Echo Moskvy en Dozdj krijgen, hoe moeilijker het wordt om een georganiseerde oppositie tot stand te brengen. “Poetin zorgt ervoor dat kritische uitspraken gemarginaliseerd worden. Hij maakt de oppositie gewoon monddood”, legt Marijke Vermeulen uit. Zij is assistent van de onderzoeksgroep Rusland en Eurazië aan de KU Leuven en twijfelt er niet dat de recente veranderingen in het medialandschap op een doelbewust beleid van Poetin wijzen.

Winterspelen

In aanloop naar de Olympische Winterspelen in Sotsji vergrootte de Russische president Poetin steeds opvallender zijn greep op de media. Het Kremlin hief ten eerste het staatspersagentschap RIA Novosti en -radiostation Golos Moskvy (“Stem van Moskou”) op en zette het licht op groen om onder de noemer Rossia Segodnja (“Rusland Vandaag”) een nieuw staatsmediabedrijf uit de grond te stampen, dat het buitenland over het Russische politieke beleid en de manier van leven moet informeren. Aan het roer van die nieuwe organisatie plaatste het Kremlin Dmitri Kiseljov, die zich in het verleden meermaals aan antiwesterse en anti-homo-uitspraken bezondigde.

Bovendien namen Kremlin-aanhangers het televisiestation Dozjd zwaar onder vuur. Nadat de zender op zijn website een controversiële poll over Stalin gehouden had, werden kabeloperatoren gedwongen om de zender uit hun aanbod te verwijderen. Daardoor zou Dozjds kijkersaantal drastisch verminderen en bijgevolg zouden de reclame-inkomsten teruglopen.

Ten slotte kwam ook het vrije internet in Poetins vizier: VKontakte (het Russische Facebook, red.) kreeg eveneens een nieuwe (Kremlin-gezinde) CEO en het Russische parlement stemde met een wet in die het de overheid mogelijk maakt om websites – zonder tussenkomst van de rechterlijke macht – te blokkeren op basis van vaag gedefinieerd extremisme.

“Pessimistisch”

Het totaalplaatje kadert volgens Marijke Vermeulen in een desinformatiecampagne, waarin kritische stemmen onderdrukt worden. “De inperking van de persvrijheid is onderdeel van een bredere Kremlin-strategie om alle kritische stemmen in Rusland neer te slaan. Zo heb je bijvoorbeeld ook de ‘foreign agents’-wetgeving, waardoor ngo’s met buitenlandse financiering slachtoffer van absurde staatscontroles worden, en de protestwet die de vrijheid van vereniging aan banden legt. Er is dan ook amper een onafhankelijk middenveld, waardoor de modale Rus weinig toegang tot onafhankelijke informatie heeft. Dat draagt er eveneens toe bij dat slechts een kleine groep – die door het regime onderdrukt wordt – de beknotting van de persvrijheid aankaart.”

Vermeulen kijkt de toekomst eerder somber tegemoet. “Zeker onder Poetin ben ik over de persvrijheid in Rusland vrij pessimistisch. Zijn beleid gaat lijnrecht tegen de mensenrechten in. Ook in het parlement wordt enkel schijnoppositie, lees: Kremlin-loyale oppositie, geduld.”

© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia – Laurens Soenen