Foto: Flickr creative commons / Intel Free Press.
Nieuws, Europa, Samenleving, Politiek, Wet werk en bijstand, Cameratoezicht, Uitkeringsfraude, Bijstandsbond, Piet van der Lende, Nijmegen -

Gluren naar leefloners: bij de buren mag het

In Nederland mogen autoriteiten verborgen camera’s inzetten om mensen die mogelijk frauderen met hun leefloon op te sporen. De stad Nijmegen heeft hier een protocol voor opgesteld, dat volgens de gemeente inmiddels als ‘landelijk voorbeeld’ wordt gezien.

woensdag 5 februari 2014 09:27
Spread the love

College Bescherming Persoonsgegevens geeft fiat aan Nijmeegs beleid

Al in de zomer van 2012 had de gemeente Nijmegen haar voornemen bekend gemaakt om fraude met de zogenaamde bijstandsuitkering te bestrijden door camera’s op de voordeuren van mogelijke fraudeurs te richten. Verschillende Nederlandse gemeenten werken inmiddels op die manier om bijstandsfraude op te sporen.

“Om misbruik aan de kaak te stellen zijn deze onorthodoxe maatregelen in uitzonderlijke gevallen aanvaardbaar”, stelde Jacob Kohnstamm, de voorzitter van het Nederlandse College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), afgelopen zomer in het dagblad De Telegraaf. Het CBP is het orgaan dat er in Nederland op toeziet dat men zich aan de Europese privacyregels houdt. De gemeente Nijmegen is pas overgegaan tot de aanschaf en inzet van de camera’s, na de afronding van een onderzoek door het CBP .

Het is de eerste Nederlandse gemeente die van het CBP goedkeurig heeft verkregen voor de invoering van een dergelijk beleid. “Het in Nijmegen ontwikkelde protocol wordt inmiddels landelijk gezien als een voorbeeld hoe de inzet van camera’s op een rechtmatige wijze vorm kan krijgen”. Dat stelt een recente brief van het Nijmeegse college van Burgemeester en Wethouders.

Op basis van overleg met het CBP is besloten dat de camera’s maximaal tien dagen worden ingezet, en alleen wanneer ‘lichtere instrumenten’ (zoals fysieke observatie door ambtenaren) niet tot de mogelijkheden behoren.

“Soms kan met minder zwaarwegende middelen het vermoeden van fraude niet worden aangetoond of weerlegd.” Als dit het geval is, vindt het gemeentebestuur de inzet van camera’s “toelaatbaar en proportioneel”. 

Het bestuur wijst erop dat er locaties bestaan waar heimelijke observatie feitelijk onmogelijk is. Bovendien lopen ambtenaren volgens de gemeente te grote risico’s wanneer zij gewelddadige personen moeten observeren. 

CBP-voorzitter Kohnstamm denkt dat de inzet van camera’s gelegitimeerd is wanneer er “een sterk vermoeden is van woonfraude, en als het niet gelukt is om het bewijs met normale middelen boven water te krijgen”.

In zijn antwoord op Kamervragen van Sadet Karabulut van de Socialistische Partij, stelde Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Paul de Krom dat de inzet van camera’s om bijstandsfraude op te sporen niet in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

“Het recht op eerbiediging van het privéleven, zoals vastgesteld in artikel 8 van het EVRM, is geen absoluut recht”, liet de Krom weten. Zo stelt hij dat inbreuken op dit recht zijn toegestaan wanneer men hiermee strafbare feiten wil voorkomen.    

Sociaal panopticum

Volgens Piet van der Lende, voorzitter van de Bijstandsbond (de belangenorganisatie voor bijstandsgerechtigden), toont het Nijmeegse beleid maar weer eens aan dat bijstandsgerechtigden in Nederland in toenemende mate in een ‘sociaal panopticum (een cirkelvormig gebouw dat het mogelijk maakt mensen te controleren)’ leven. Hij verwijst hierbij naar het boek Straf de Armen van de Franse socioloog Loïc Wacquant, waarin wordt beargumenteerd dat de armen in Europa en de VS zich vandaag de dag voortdurend begluurd, gecontroleerd en gestigmatiseerd voelen.

“Ook als ze geen contact hebben met de instanties zijn ze hier in hun hoofd voortdurend mee bezig. Dat is de manier waarop er macht wordt uitgeoefend over mensen die niets hebben”, stelt van der Lende.

Van der Lende vindt het dan ook een schande dat het CBP het gebruik van camera’s in Nijmegen heeft goedgekeurd. Hij is van mening dat er een paardenmiddel wordt ingezet om een relatief marginaal probleem te bestrijden.

“Ten eerste slikken de bijstandsgerechtigden maar 0,8 procent van het Bruto Nationaal Product in. Daarnaast tonen rapporten van het ministerie zelf aan dat het aantal mensen dat fraudeert een verwaarloosbaar percentage is”, vertelt hij.

Hoewel het begluren van bijstandsgerechtigden met de verborgen camera volgens van der Lende wel tot enige politieke commotie heeft geleid, constateert hij dat er in Nederland geen sterke burgerrechtenbeweging bestaat die in actie komt tegen dergelijke praktijken.

“De Nederlander is vrij laconiek in zijn houding over dit soort dingen. Omdat hij het gevoel heeft: het overkomt mij toch niet, ik heb niets misdaan. Mensen snappen niet dat dit middelen zijn waar ook zij mee gemanipuleerd kunnen worden.”

Een ander probleem is volgens van der Lende dat bijstandsgerechtigden een stortvloed aan nadelige maatregelen over zich heen krijgen. “Je moet Nederlands spreken en je volgens bepaalde voorschriften kleden. Je uitkering kan drie maanden opgeschort worden wanneer je per ongeluk iets vergeten bent. De Bijstandsbond is bij wijze van spreke al blij dat zij er in is geslaagd de dwangarbeid van bijstandsgerechtigden aan de orde te stellen”, laat van der Lende weten.

Bijstandsbond: samenlevingstoets dwingt tot diep ingrijpen in privéleven

De gemeente Nijmegen stelt dat de praktijk in andere gemeenten leert dat bijstandsgerechtigden “de inzet van een camera vaak als een minder zware inbreuk op hun privacy ervaren dan bijvoorbeeld een buurtonderzoek”. Hiermee lijkt ze te suggereren dat cameratoezicht nog een relatief milde vorm van observatie is.

De gemeente gaat hiermee volgens van der Lende echter voorbij aan de oorzaak van de problemen: het feit dat bijstandsgerechtigden die samenwonen, maar niet als zodanig geregistreerd staan, meer geld ontvangen dan waar zij in feite recht op hebben.

Dit zet gemeenten aan tot een klopjacht op frauderende bijstandsgerechtigden. Maar hoe bepaal je eigenlijk wanneer iemand samenwoont?

“Als ik drie nachten in de week bij mijn vriend slaap dan ben ik nog een brave burger, maar als ik vier nachten bij hem slaap ben ik plotseling een zware crimineel.” De zogenaamde ‘samenlevingstoets’ die door gemeenten wordt toegepast leidt volgens van der Lende dan ook “tot arbitraire criteria, die oncontroleerbaar zijn zonder diep in te grijpen in het privéleven van mensen”.

Omdat men in vele gevallen moeilijk kan bewijzen dat er sprake is van samenlevingsfraude, gaan verschillende Nederlandse gemeenten volgens van der Lende nu over tot de inzet van camera’s.

“Op die manier proberen ze filmpjes te maken waarmee ze op suggestieve wijze voor de rechter willen aantonen dat er fraude in het spel is. In de praktijk is het echter zo dat een beetje advocaat grote gaten schiet in de meeste rechtszaken over samenlevingsfraude”, stelt van der Lende.

take down
the paywall
steun ons nu!