Maar hoe krijgen de privé-investeerders kiezers en politici zover dat ze gemeenschappelijk openbaar bezit, zoals spoorwegen, drinkwatervoorziening en telecom van de hand doen? In het eerste “experiment” ging dat dankzij een militaire dictatuur, Augusto Pinochet in Chili, die de principes van Friedman in de praktijk bracht. De volgende grote operatie was de vernietiging van de openbare economie van het vroegere Oost-Duitsland.
Door de organisatie Treuhand werden bedrijven massaal gesloten, en het aantal arbeidsplaatsen daalde van 4,5 miljoen naar 1,5 miljoen. Grote besparing dus op de loonkosten… Daar waren ook winstgevende ondernemingen bij die leverden aan West-Europese landen, en dus concurreerden met West-Duitse bedrijven. Ofschoon Treuhand massaal geld verdiende aan de verkopen, bleef het zitten met verlies – dat nu aan de belastingbetalers wordt verrekend.
De Russische oligarchen
We hebben ook al gehoord van de fabelachtige rijkdom van het groepje Russen die onder Jeltsin de overheidsbezittingen van de vroegere Sovjet-Unie opkochten voor een appel en een ei. Om het parlement door de knieën te doen gaan, liet Jeltsin het gebouw beschieten. Door de regeringen Poetin is deels weer de hand op gelegd op cruciale bedrijven zoals olie en gas. Poetin deed dit soms door oligarchen op te sluiten en anderen te doen vluchten naar het buitenland.
Drinkwater
Jacques Chirac verdeelde als toenmalig burgemeester van Parijs de openbare drinkwatermaatschappij onder mastodonten Suez en Veolia, voor de één de rechteroever, voor de andere de linkeroever. Voor de consumenten schoot de waterprijs omhoog. Later werd Chirac president en nu loopt er een proces tegen hem. Toen een links stadbestuur de macht overnam, draaide het de privatisering terug en de prijs zakte. In Italië werd een eerste poging tot privatisering door de bevolking in een referendum verworpen, maar de nieuwe regering Monti gaat ermee door. In Griekenland kreeg de openbare watermaatschappij een nieuwe baas: een ex-CEO van Veolia.
Spoorwegen
De verkoop van British Rail aan een multitude van privé-maatschappijtjes leidde tot chaos, ongevallen met doden, en het terugdraaien van de dienstverlening. De knappe speelfilm “The Navigators” van Ken Loach gaat daarover. Wie soms naar Nederland reist, weet dat NS, de Nederlandse Spoorwegen, ook verkocht zijn aan privé-maatschappijen. En onze trein naar de nationale luchthaven wordt nu privé uitgebaat, en inderdaad: het kost ons een toeslag (“Diabolo”).
Energie
De reportage vertelt ook het schandaal van ENRON, de Amerikaanse elektriciteitsproducent die frauduleus failliet ging. Voorafgaand aan dit faillissement waren opzettelijke stroompannes. Er werd te weinig geïnvesteerd, en de producenten wilden hogere consumentenprijzen afdwingen. Paradoxaal genoeg waren ook andere bedrijven die veel stroom nodig hebben de dupe van deze geplande schaarste.
ENRON bestaat niet meer, maar de documentaire zegt dat de andere producenten meededen aan de chantage. Dichterbij hebben we de verkoop gehad van de Gentse stadscentrale en distributie aan EBES, later Electrabel. Ook deze chanteert ons nu met de dreiging van een blackout. De garantie dat leveranciers ook de elektriciteit produceren die ze verkopen, werd door de Europese Commissie opgeheven. In Griekenland bestaat nog een grote openbare producent die zowat 16 miljard waard is, maar op de beurs slechts 750 miljoen. Aan die prijs dreigt ze nu te worden verkocht.
Naomi Klein
De documentaire is door de Grieken Katerina Kitidi en Aris Chatzistefanou samengesteld, maar bevat talrijke interviews met verschillende nationaliteiten. De eerste is met Naomi Klein die we kennen van haar eigen film, de Shock Doctrine. We herkennen ook Ken Loach en de filosofoof Slavoj Zizek; verder prof Dani Rodrik van Harvard, prof Douzina en Alex Callioncos van Londen University, David Hall uit Greenwich; vakbondsvertegenwoordiger Stefanos Prassos die spreekt over dodelijke ongevallen door de uitbesteding aan interimpersoneel; de schrijver Luis Sepulveda, Herbert Klar van de ZDR, Chakraborty van The Guardian, Volker Neumann van de SPD (nvdr: sociaaldemocratische partij van Duitsland) e.a.
De overheidsschuld als breekijzer
De documentaire is zeer verhelderend wanneer ze uitlegt hoe de overheidsschuld een andere, nieuwe hefboom is om overheden te dwingen tot verkoop van publiek bezit. De speculatie met overheidsobligaties krijgt dus nog een andere betekenis dan alleen maar winst voor de speculanten. Gebruikmakend van de begrotingstekorten eisen de Europese Centrale bank, het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Commissie (“de Troika”) de verkoop van openbare goederen. Ze sturen inspecteurs naar Athene, Rome en Madrid die ‘s lands bestuur overnemen. Zo wordt de parlementaire democratie omzeild, ditmaal zonder officiële staatsgreep of militair ingrijpen.
Op 27/7 lezen we: “Bij hoge rentes blijft de financiële druk op de zuiderse eurolanden hoog om de beloofde bezuinigingen en hervormingen door te voeren” (DeMorgen). Een bewering die steeds opnieuw door de media wordt verspreid, is het overtal aan overheidspersoneel dat nutteloos is en teveel zou verdienen.
Comité pour l’Annulation de la Dette du Tiers Monde
We danken deze documentaire en vele andere gegevens, aan de website van het Comité pour l’Annulation de la Dette du Tiers Monde (CADTM). Deze heeft ook een versie in het Engels, Spaans en Portugees. We vinden er o.m. de publicaties en voordrachten van onze landgenoot Eric Toussaint. Op deze site begrijpen we door welk mechanisme veel derdewereldlanden in de armoede blijven: er gaat een permanente stroom van geld naar het rijke noorden. De Wereldbank, het IMF en bilaterale akkoorden leenden zoveel mogelijk geld waarvan de intresten veel opbrengen, aan de rijken. Bovendien werden voorwaarden gekoppeld aan de leningen: afbouw van de overheidsinterventies (sociale bescherming, onderwijs), meer vrije marktwerking, het toelaten van buitenlandse investeerders die voor export produceren, enz.
Debtocracy
Katerina Kitidi en Aris Chatzistefanou zijn ook de makers van een oudere documentaire, Debtokratia (1u14min). Er bestaat een versie met Franse ondertitels. Naast de Griekse situatie wordt hier het verzet van Ecuador (president Correa) uiteengezet, waar de minister weigerde de voorwaarden van de Wereldbank te aanvaarden en haar vertegenwoordigers werden uitgewezen. Correa benoemde o.m. Eric Toussaint in een onderzoekscommissie om de oorsprong op te sommen van de contracten die aan de basis lagen van de staatsschuld.
U moet lezer de tijd nemen om zelf beide films te bekijken. Zullen zij het beleid van de Troika wijzigen? Neen waarschijnlijk. Die is immers aanhanger van het principe van Milton Friedman: “de sociale verantwoordelijkheid van de bedrijfswereld is haar profijt te verhogen”. Privatisering van openbaar bezit is daar uitstekend geschikt voor. Ken Loach hoopt dat de mensen zich zullen verzetten, en rekent op de vakbonden. Maar in Spanje schoot de politie al met rubberkogels op de demonstranten. Bovendien is er nu de mediagekte over de Olympische Spelen in Londen om de aandacht af te leiden.
