Wat zijn op dit moment de vooruitzichten voor een globale klimaatovereenkomst tegen vrijdag?

Het grootste probleem is duidelijk: de Verenigde Staten, saboteurs vanCOP17(nvdr: de lopende VN-klimaattop in Durban), krijgen gezelschap van Canada, Rusland en Japan. Samen willen ze het bindende Kyoto-protocol begraven. In plaats van een ruimere toegang tot klimaatechnologie en een eerlijke financieringsstroom, wil Washington alleen een niet-bindend systeem.

Regels in zo’n systeem zijn niet afdwingbaar en met de beloftes die nu gemaakt zijn – waarin de VS iedereen ophoudt – ligt het vast dat de temperatuur op aarde zal stijgen met 4°C, en in Afrika zelfs nog meer. Schattingen zeggen dat hierdoor op het einde van de eeuw 150 miljoen Afrikanen zullen sterven.

Pablo Solon, voormalig VN-ambassadeur van Bolivia, zei vorige week op de Wolpe Memorial Lecture (nvdr: Wolpe was een Zuid-Afrikaans antiapartheidsactivist. Het Wolpe fonds organiseert debatten en lezingen over economische en politieke thema’s): “De COP17 zal later bekend staan als de plaats waar genocide en ecocide met voorbedachte rade gepland zijn.”

In het International Convention Centre (ICC) in Durban zou iedereen met een dosis gezond verstand zich hiertegen moeten verzetten. Het is ten eerste duidelijk dat we de VS niet kunnen vertrouwen. Dat bleek al na de onderhandelingen in Kyoto in 1997, waar Al Gore steun van de VS beloofde in ruil voor handel in CO2-emissierechten.

Of na de belofte van minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton in 2009, toen ze 100 miljard dollar beloofde voor het Climate Fund. Twee keer zijn ze hun belofte niet nagekomen. De leiders van de VS-delegatie, Todd Stern en Jonathan Persing, zouden geïsoleerd moeten worden. Er zou een internationale klimaatrechtbank moeten komen en er zouden voorbereidingen genomen moeten worden om handelssancties op te leggen aan de Verenigde Staten.

“Er zou een internationale klimaatrechtbank moeten komen en er zouden voorbereidingen genomen moeten worden om handelssancties op te leggen aan de Verenigde Staten”

Het lijkt ook alsof de EU, Zuid-Afrika en het Climate Action Network – de organisatie die de grote internationale NGO’s vertegenwoordigt, meestal zonder enige opoffering te doen voor klimaatgerechtigheid – een nieuw mandaat op tafel willen leggen. En het is niet verrassend dat de Zuid-Afrikaanse delegatie en de pro-westerse voorzitter, de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Maite Nkoana-Mashabane, klaar staan om het Afrikaanse continent te verraden.

Sommige landen, geleid door Egypte en Mali, blijven vasthouden aan de eisen van de Afrikaanse Unie, de groep van minst ontwikkelde landen en de Latijns-Amerikaanse ALBA-landen. Die willen een bindende afspraak voor het terugschroeven van de CO2-uitstoot met 50 procent tegen 2020 en 95 procent tegen 2050 voor de westerse landen. Deze maatregelen zijn noodzakelijk om de klimaatopwarming beperkt te houden tot 1,5°C. De VN schat dat bij 2°C 90 procent van de landbouwopbrengst in Afrika zal verdwijnen.

Als de Afrikaanse landen opgeven in de volgende uren, zullen zelfs de traditionele eisers van een bindend akkoord – een akkoord gebaseerd op de conclusies van de wetenschap –  zoals Bolivia, Tuvalu en enkele andere moeten toegeven als er een niet-bindende akkoord uit de bus komt in Durban.

Jammer genoeg zitten de delegaties van de EU en Zuid-Afrika vol met managers die achter de schermen alles proberen om de handel in emissierechten in het nieuwe mandaat de stoppen, zeker door de grote investeringen die de Europeanen gedaan hebben in die, op dit moment falende, emissiemarkt.

Het Climate Smart Agriculture-akkoord, dat vorige week enthousiast onthaald werd door president Jacob Zuma, is een terugkeer naar het liberale beleid voor maatschappij en natuur, een beleid dat het laatste decennium desastreus is gebleken bij de privatisering van watervoorziening en handel in CO2-emissierechten.

Anne Maina van het African Biodiversity Network: “Climate Smart Agriculture zet de deur wagenwijd open voor de verhandeling van landbouwgronden in de emissiehandel.  Dit vergroot de kans op genetisch gewijzigde landbouwgewassen en grootschalige commerciële landbouwexploitatie. In Afrika wordt er nu al op grote schaal land ‘gestolen’. De strijd om de gronden voor de handel in emissierechten zal dit alleen maar erger maken.”

President Zuma wordt niet goed bijgestaan door zijn klimaatteam, want heel de CO2-emissiehandel waar deze strategie op voortbouwt, is stervende. De Union Bank of Switserland, de grootste van Europa, schatte vorige maand dat de prijs per ton zou instorten tot drie euro in 2013, en dat na een piek van dertig euro per ton vijf jaar geleden en rond de acht euro op dit moment.

We hebben in elk geval prijzen van ongeveer 50 euro per ton nodig om er voor te zorgen dat de markten overschakelen van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie en openbaar transport. Kunnen we de toekomst van onze planeet in de handen leggen van een stel maniakale bankiers?

De neoliberale strategie is zichzelf aan het kapotmaken. Daarom is het voorstel van Trevor Manuel (nvdr: tot 2009 de Zuid-Afrikaans minister van Financiën, nu hoofd van de Nationale Planningscommissie) om de helft van het geld voor het Green Climate Fund te halen uit de emissiehandel, in plaats van bij gierige westerse regeringen en bedrijven, een verschrikkelijk slecht plan.

Er is nog een heel kleine hoop voor de COP17, maar alleen als we een actie van de Afrikaanse landen zien zoals in 1999 in Seattle bij de WTO-top. Afrikaanse delegaties weten dat ze zullen branden als Zuid-Afrika en de rijke landen hun zin krijgen.

Exact twaalf jaar geleden weigerden de Afrikaanse delegaties op de WTO-top een deal te sluiten die hun eigen belangen schade zou berokkenen. De toenmalige Zuid-Afrikaanse minister van Handel, Alec Erwin, heeft nog geprobeerd deze controversiële obstructiepolitiek tegen te houden, maar faalde daarin.

Deze keer zal het moeilijker zijn. Niet alleen omdat Nkoana-Mashabane (nvdr: de Zuid-Afrikaanse minister van Internationale Relaties en Samenwerking) voorzitter is van COP17, maar ook door de tirannieke bemoeienissen van president Meles Zenawi van Ethiopië.

Zenawi is een toponderhandelaar van de Afrikaanse Unie en hij verraadde Afrika in 2009/2010 door de financiële eisen te halveren en het mislukte klimaatakkoord van Kopenhagen (COP15) te omarmen. Dat zegt Mthika Mwenda van de Pan African Climate Justice Alliance (nvdr: vereniging van Afrikaanse middenveldorganisaties, die streven naar klimaatvriendelijke ontwikkeling, gebaseerd op gelijkheid).

De Afrikaanse groep vertegenwoordigt 53 landen, de groep van Minst Ontwikkelde Landen (MOL) vertegenwoordigt 48 landen, en er zitten er nog een paar in het Latijns-Amerikaanse ALBA-blok. Het is dus niet onmogelijk dat deze wisselende alliantie de macht van de rijke landen en de neiging van de vier grote opkomende landen – Brazilië, India, China en Zuid-Afrika – om alleen hun eigen nationale belangen te verdedigen, toch nog kan tegenhouden.

Een Duitse NGO-activiste, Rebecca Sommer, van Ecoterra vertelt: “Rijke industrielanden proberen hun verantwoordelijkheid inzake drastische uitstootvermindering door te schuiven naar ontwikkelingslanden die veel minder aan de basis liggen van het probleem. De westerse wereld is druk bezig om nieuwe mogelijkheden te creëren voor de multinationals en hun financiële elite. Het zou een ramp zijn als de internationale regels voor een bindende uitstootreductie zouden verlopen of helemaal eindigen in Durban.”

Waarschijnlijk zal onze stad dus bekend worden als de plaats waar de gevolgen van de klimaatverandering volledig werden afgeschoven op Afrika. Er was al een mars op zaterdag 3 december om hiertegen te protesteren, maar de impact daarvan werd naar beneden gehaald door wat klimaatactivisten de ‘Green Bombers’ noemen (naar Robert Mugabes paramilitaire groepen).

De veelgeplaagde organisator van de protestmars, Des D’Sa, van de ‘South Durban Community Environmental Alliance’: “Zo’n 300 manifestanten, gekleed in de officiële vrijwilligersuniformen van COP17, sloegen borden kapot, en bedreigden en vielen activisten aan die meeliepen in de vreedzame mars. En hoewel er veel politie aanwezig was, zelfs politie te paard, oproerpolitie, helikopters en scherpschutters, werd er geen enkele actie ondernomen toen activisten smeekten iets te ondernemen tegen deze aanvallers.”

De groep droeg de groene eThekwini-pakken met het embleem van de stad Durban op, maar verklaarden zelf leden te zijn van de ANC Youth League. Ze droegen pro-Zuma en anti-Malema-slogans, met de boodschap ‘100% COP17’. Dat is wel belangrijk om weten. Het zegt alles over wat er hier eigenlijk op het spel staat en welke vuile politieke spelletjes hier in Durban worden gespeeld.

Patrick Bond

Patrick Bond is hoogleraar aan de University of KwaZulu-Natal in Durban en auteur van diverse boeken over de klimaatverandering en mondiale rechtvaardigheid. Hij is nauw betrokken bij allerlei initiatieven van de civiele maatschappij in de marge van de COP17, de lopende VN-Klimaattop in Durban.

(vertaling uit het Engels: Tom Carlier)