Met zijn in Cannes onder prijzen (Camera d’Ôr, Fipresci, Queer Palm én beste acteur prijs voor Victor Polster) bedolven debuut Girl wil Lukas Dhont geen transgendercinema maken, maar wel gewoon een film met empathie en respect voor transmensen. Net zoals zijn protagoniste Lara benadrukt: “Ik wil geen voorbeeld zijn, ik wil een meisje zijn.”
Een meisje in een jongenslichaam
Het scenario dat Dhont samen met Angelo Tijssens schreef, fileert Lara’s emoties en zijn mise-en-scène dompelt ons onder in de geest van iemand die leeft in een lichaam dat niet het hare is. Op viscerale en emotionele wijze volgen we het traject van een jongen die een meisje wil worden.
Girl van Lukas Dhont
Correctie: die een meisje is. Want dàt staat voor de film en voor de filmmakers buiten kijf: Lara, die zich de gevangene voelt van het jongenslichaam waarin ze geboren werd, is een meisje. Bijna een vrouw. Ongeduldig wachtend op een finale stap die slechts confirmatie kan opleveren.
Want zoals een dokter zegt bij het opstarten van de hormonenkuur voor de chirurgische ingreep, “je bevestigt enkel wat je al bent.” Het jongenslichaam waarin Lara geboren werd, levert nog een achterhoedegevecht maar haar identiteit is al die van een vrouw. In een gesprek geeft Lukas Dhont aan hoe persoonlijk dit verhaal wel is en hoe respectvol hij het wou benaderen.
Een passie voor film
Hoe ontstond je interesse voor film?
Lukas Dhont: “Ik wist al van erg jong dat ik absoluut iets met film wou doen. Mijn moeder was bijzonder gepassioneerd door film, en telkens als zij thuis kwam van de bioscoop vertelde zij daar over. Ik zag toen het effect dat het medium film kan hebben op iemand. Film kan iemand ontroeren, blij maken, dingen tonen die hij of zij nog nooit gezien had, het kan iemand dingen doen verstaan. Dat effect wou ik ook kunnen bereiken, ik wou dat ook kunnen doen met iemand.
Tijdens mijn kinder- en pubertijd ben ik dan mensen beginnen regisseren. Mijn broer, mijn moeder. Ik bezat een camera waarmee ik films kon maken en ik was zeer geïnteresseerd in vertellen, in dingen creëren. Dat is nooit gestopt, de passie is integendeel altijd maar sterker en sterker geworden (ook Lukas jongere broer Michiel is gebeten door de filmmicrobe, hij won onlangs een Ensor voor de kortfilm ‘Poor Kids’).”
Lukas Dhont
Zocht je voor dat je bij het KASK in Gent ging studeren zelf al dingen uit of ging je meer intuïtief te werk?
“Het verliep organisch, ik ging zeer intuïtief te werk. Al zocht ik veel op en keek ik veel naar films als kind. Enorm veel verschillende soorten films. Als achttienjarige ging ik twee maand naar LA voor een filmworkshop.
Ik groeide op met Amerikaanse cinema. Pas op het KASK kwam ik in contact met andere vormen van cinema. Met arthouse cinema, Europese films, veel radicalere cinema. Op dat moment is mijn taal zich gaan ontwikkelen en ben ik als filmmaker gegroeid. Toen ontdekte ik wat dat is om films te maken en te regisseren.”
De lessen van een filmopleiding
Wat heb je op het KASK precies geleerd?
“Op het KASK leer je je eigen taal vinden. Er wordt je duidelijk gemaakt dat het als filmmaker belangrijk is om een eigen taal te hebben, om te weten waar je wil voor staan, wat je wil brengen en op welke manier dat je dat doet. Het voordeel is dat het KASK een school is die documentaire en fictie combineert. Je hebt beide immers nodig, voor fictie heb je documentaire nodig en voor documentaire fictie.
Girl van Lukas Dhont Foto Kris Dewitte
Die kruisbestuiving was voor mij belangrijk in de ontwikkeling van mijn taal. Ze was vitaal om te begrijpen wat ik op welke manier kon doen. Het is door het maken van korte documentaires dat ik anders ging kijken naar fictie. Ik denk dat ik zal doorgroeien in fictie, omdat me dat uiteindelijk het meest ligt. Ook al omdat ik enorm graag met acteurs werk en graag mijn eigen scenario’s creëer. Maar de maitrise van documentaires heeft mij enorm veel bijgebracht.”
Vaak krijg je bij beginnende cineasten het gevoel dat ze vooral filmmaker wilden worden, met Girl voel je echter dat dit een verhaal is dat je gewoon moèst vertellen.
“Dat is echt wel zo, het is een verhaal dat al in mijn hoofd speelt sinds 2009, ondertussen negen jaar dus. Het idee ontstond toen ik 18 was en de film is heel persoonlijk. Het is een verhaal dat ik toen las in de krant over een vijftienjarig meisje, Nora, die ballerina wou worden maar geboren was in een jongenslichaam.
Als achttienjarige raakte me dat omdat het iemand was die voor mij als persoonlijk voorbeeld fungeerde, iemand die zichzelf koos boven de reacties van de anderen en op een zeer ambitieuze, dappere manier daarvoor ging. Ik startte toen net aan de filmschool, ik was nog niet comfortabel met elk aspect van mijn eigen identiteit en zij was iemand waar ik naar opkeek.
Girl van Lukas Dhont
Het verhaal van een persoonlijke heldin
Dat is natuurlijk de ideale uitvalsbasis om iets te willen vertellen. Het verhaal van iemand waar je respect voor hebt en waarvan je voelt dat ze iets kan meegeven aan mensen. Girl is het verhaal van mijn persoonlijke heldin. Een verhaal ook dat een belangrijk onderwerp aansnijdt en een zekere urgentie bezit. Al die dingen samen zorgden ervoor dat dit verhaal in mijn hoofd is blijven spoken.
Ik wou dat dit mijn eerste langspeelfilm werd, omdat er in dit personage en verhaal enorm veel dingen zitten die nu heel belangrijk zijn om over te spreken: mannelijkheid, vrouwelijkheid, de manier waarop wij dit percipiëren, de manier waarop we naar gender kijken in relatie met het lichaam. Bovendien is het een groep mensen die nog niet zo veel besproken is, die nog niet zoveel gerepresenteerd is in onze samenleving, in de media en in film. Ik vroeg me af: hoe kan ik mijn steentje bijdragen aan de representatie van die groep via een persoon uit die groep.”
Veel themafilms focussen op de reactie van de buitenwereld terwijl je met Girl vooral in het personage dringt en peilt naar hààr kracht en strijd.
“Girl is het portret van een persoon en de interne strijd die zij voert met zichzelf. Ik heb er heel bewust voor gekozen om het conflict in de film niet in de wereld rondom haar, in de personages rond haar, te leggen. Ik wou Lara omringen met mensen die haar steunen.
Girl van Lukas Dhont
Een vader die een voorbeeld is van onvoorwaardelijke liefde, een school die haar toelaat om de beweging naar de meisjesklas te maken, een familie die meegaat in het verhaal zodat het hoofdpersonage een personage kan zijn die zelf haar eigen fouten kan maken, die in strijd kan gaan met zichzelf. In die zin is het een zeer interne film. Girl is een film die speelt in het hoofd van Lara.”
Botsingen in een fysieke arena
De grootste schok komt er dan wanneer de meisjesgroep genadeloos op haar inhakt. Het is behoorlijk heftig hoe ze wordt afgemaakt.
“Absoluut. Voor mij is het altijd belangrijk geweest dat er een gelaagdheid is aan verschillende personages. Het gaat niet gewoon om meisjes die haar willen kleineren, het gaat ook om een ‘onderzoeken van’, het zijn allemaal adolescenten die in een super fysieke arena aan het werk zijn en geconfronteerd worden met hun eigen lichaam en met het lichaam van een ander. In die zin vond ik het interessant om het de meisjes te laten zijn die Lara op een bepaalde manier aanvallen. Ook omdat het zo ook een vrouwelijkheid is die haar aanvalt en niet zozeer een mannelijke, macho wereld. Ik vond dat een zeer belangrijk gegeven.”
Ben je meteen research gaan doen toen je het verhaal dat zou leiden tot Girl ontdekte in de krant?
“Ja, ik had absoluut het gevoel dat het iemand was waar ik me wou achter scharen, waar ik wou voor staan en ik heb haar gecontacteerd. Wij zijn vrienden geworden en van de eerste versie van het scenario tot de laatste versie van de montage is zij aan mijn zijde blijven staan.
Girl van Lukas Dhont
Daarnaast heb ik enorm samengewerkt met het Universitair Ziekenhuis van Gent die toch een van de twee frontrunners is in Europa op het vlak van de begeleiding van transmensen en heb ik veel gepraat met ouders van jonge transgenders en met hen zelf. Het is altijd een verantwoordelijkheid wanneer je iemand representeert, wanneer je een portret van iemand maakt. Je moet dat met respect en kennis van zaken doen. Met liefde vooral ook en ik wou het grondig doen, ik wou alles weten, totaal voorbereid zijn.”
Om geen fouten te maken.
“Het is fictie en geen documentaire, ik heb een artistieke vrijheid om te doen wat ik wil mààr ik wil dat wel met respect en liefde voor mensen doen. Daarom was research cruciaal.”
Dans als spiegel van de geest
Hoe heb je dan een scenario ontwikkeld?
“Ik schreef het scenario samen met Angelo Tijssens. Nora was steeds aanwezig als bron van informatie maar we wisten heel snel dat we niet haar autobiografie wilden maken, dat we ons eigen verhaal wilden vertellen. Het portret van Lara en niet van Nora.
Girl van Lukas Dhont
Schrijven is een proces dat heel lang duurt. Het is met tijd dat dingen zich beginnen ontwikkelen, dat dingen subtieler worden, dat er meer lagen komen in het verhaal. Wij hebben enorm veel versies van het scenario geschreven. Bijna 4 jaar hadden we nodig om tot het uiteindelijke scenario te komen. Dat ging in verschillende stappen en iedere keer kneedden we het verhaal meer en meer, zodat het sterker en sterker werd.”
Dat het verhaal speelt in de balletwereld zorgt voor extra dramatiek.
“Het balletgegeven zat in het oorspronkelijke verhaal van Nora. Wat mij aansprak aan de arena van de dans was dat het enorm veel cinematografische kwaliteiten heeft, dat het beweging brengt, dat het mogelijkheden geeft om te visualiseren. Maar vooral ook dat het in combinatie met een transmeisje is die poogt te streven naar de meest klassieke vorm van de elegante vrouw, het idee van de ballerina. Dat vond ik een enorm mooie veruitwendiging van een inwendige strijd, van een intern doel.
Zij die de hele tijd streeft naar dat klassiek idee van elegantie, van de vrouwelijke vorm. Anderzijds is er een contradictie omdat Lara iemand is die aversie heeft tegenover het eigen lichaam, die enorm veel moeilijkheden heeft met het eigen lichaam, maar een arena kiest waar ze juist enorm moet werken met haar lichaam, waar het lichaam centraal staat, waar het eigen lichaam constant gereflecteerd wordt. Dat vond ik eigenlijk zeer interessant, omdat het een bepaald gevaar bracht in de film, een bepaald gevaar in het personage.”
Girl van Lukas Dhont
Identiteit en strijd
Ballet staat voor schoonheid en elegantie maar je introduceert ook lijden, fysieke beproeving. Dat is ook een metafoor voor de strijd die ze moet voeren.
“Je zit achter de schermen van ballet. Ik denk dat dans, het lichaam, een enorm mooi medium is, maar er is ook veel manipulatie. Dat intrigeerde me enorm. Lara is iemand die werkt met het lichaam. Het persen van de voet in die schoen is een heel mooi symbool voor iemand die heel de tijd zich in een vorm tracht te duwen. Lara leert bewegen in de film, maar haar echte uitdaging is leren voelen met het lichaam. Ze strijdt om zich toe te laten in het lichaam dat ze heeft echt in contact te gaan met mensen.”
Ook het medisch team dat haar volgt, is heel empathisch maar toch is het moeilijk voor hen om haar evolutie in te schatten.
“Er is immers een deel van ons dat alleen maar van ons is. Hoe goed Lara ook omringd en begeleid wordt, er blijft altijd een deel in haar waarover ze niet kan praten. Er blijft een moeilijkheid zitten in de reflectie naar het eigen lichaam, in de manier waarop ze naar zichzelf kijkt. In die zin is ze ondoorgrondbaar.”
Girl van Lukas Dhont
Een heel eigen beeldtaal
Lag de visuele look van Girl vooral al vast?
“In die zin dat ik iemand ben die daar enorm hard mee bezig is. Ik denk veel na over kleuren, over hoe we het in beeld gaan brengen, over op welke manier we het verhaal kunnen versterken via decors, kostuums, maquillage en camerabewegingen.”
Door het gebruik van ruimte, de afwisseling van claustrofobie en openheid.
“Zeker. Ik zie film ook als een groepswerk en op het moment dat anderen er bij komen, dat Frank van den Eenden de camera doet, begin je een dialoog waarbij ook de costumière, de make-upster, de decormensen mee beginnen denken over wat we gaan doen met al die ideeën en inspiratiebronnen die ik ingebracht heb.
Hoe kunnen we dat nog versterken, kunnen we op zoek gaan naar de ultieme vorm waarin dit verhaal verteld moet worden. Frank is een getalenteerd en ervaren cameraman, een echte kameleon, en ik heb met hem enorm veel gesprekken gehad over hoe het verhaal gevisualiseerd moest worden. Het is fijn dat je kunt vertrouwen op mensen waarvan je weet dat ze de film echt gaan versterken.”
Er zijn natuurlijk fundamentele keuzes te maken. Ofwel zeg je het gaat om de acteurs en de camera moet volgen, ofwel zeg je het gaat om het beeld en de acteurs moeten zich aanpassen.
“Ik ga voor de eerste optie, ik geloof enorm in vrijheid voor de acteurs, ik ben iemand die op zoek gaat naar hoe ik pure, natuurlijke prestaties kan krijgen uit mijn acteurs. Zeker voor iemand als Victor Polster, die als vijftienjarige nog nooit geacteerd had, was het belangrijk om een bepaalde vrijheid te blijven bewaren op set, om hem heel de tijd te prikkelen, hem nieuwe situaties voor te schotelen. Wanneer je zo iemand vastzet in een kader wordt het moeilijker.
Girl van Lukas Dhont
De acteurs konden heel vrij bewegen op de set en het was aan het technische team daarrond om zich daar naar te richten. We hebben enorm veel met practical lights gewerkt, gekleurde lichtbronnen op set die deel uitmaakten van het decor die er voor zorgden dat we niet veel extra licht nodig hadden. We kozen ook locaties die enorm veel zonlicht binnen lieten waardoor we dat als natuurlijke lichtbron konden gebruiken.
Ons decor was bovendien altijd in elke kamer klaar zodat de acteurs, ook van kamer naar kamer konden bewegen en dus niet vastzaten aan één locatie. Dat liet hen toe om, als ze dat wilden, de vrijheid te nemen om te bewegen. Daardoor ontstond er veel vrijheid. Ik weet niet of dat altijd zo zal zijn maar voor deze film was dit de ideale manier van werken.”
Een scenario is niet heilig
Heb je het scenario dan ook losgelaten op de set?
“Voor mij is het script een werkinstrument waarmee je aan de slag gaat maar géén eindproduct. De film is het eindproduct. Met het scenario als tool en al je bagage die je hebt opgebouwd in de vier jaar die leiden naar de opnamen begin je eraan. Maar je laat dat op een bepaald moment ook los om op zoek te gaan naar wat er voor jou te zien is. Ik probeer het scenario dicht bij mij te houden, maar ook los te laten. Ik probeer echt in het moment te zijn. Met mijn acteurs, mijn crew, de locatie te zijn en op zoek te gaan naar de meest juiste vorm van het verhaal.”
Girl van Lukas Dhont
Hoe heb je gebalanceerd tussen het emotionele en het sentimentele?
“Moeilijke vraag. Dat is een koord waarop je wandelt. Vanaf dat je met emoties werkt, met tijd, met muziek, met beelden en acteerprestaties balanceer je op een koord tussen emotie en sentiment. Dan is het fijn om de juiste mensen rondom jou te hebben die je daarbij begeleiden, die je herinneren aan de subtiliteiten van het scenario en de film. Verder is het intuïtief, ik voel aan wanneer iets emotioneel is en wanneer iets erover gaat en te sentimenteel wordt en ik denk dat deze film emotioneel is, maar wegblijft van het overdreven sentiment. Het is geen melodrama.”
Balanceer je met Girl ook niet tussen entertainment en arthouse cinema?
“Ik ben opgegroeid met Amerikaanse film en volwassen geworden met Europese film. Ik zie mijn film niet als een arthouse of een commerciële film maar als een emotionele film die gemaakt is om zoveel mogelijk mensen te raken. Ik probeer weg te blijven van die twee labels.
Ik denk dat er voor iedereen, voor elke doelgroep, iets in Girl zit dat hen kan aanspreken: er is een vader-dochter relatie die heel emotioneel is, het gaat over dans, over adolescenten, het gaat over dat transaspect, het gaat over identiteit; dus ik denk dat deze film een emotionele film is voor heel veel mensen.”
De idolen van Lukas Dhont
Wie zijn op dat vlak je voorbeelden als cineast?
“Ik denk dat in België iemand als Felix van Groeningen daar enorm straf in is. Hij maakt persoonlijke films die tegelijkertijd een groot publiek aanspreken. Ook Xavier Dolan maakt films over relaties die niet voor de hand liggend zijn maar wel heel veel mensen aanspreken. Net als Andrea Arnold.
Ik heb een andere mening dan het grote publiek over films. Ik vind een film zoals Home van Fien Troch ook heel toegankelijk en super-emotioneel en ik wou ook dat daar massa’s volk ging naar kijken, terwijl dat niet altijd gebeurt. Voor mij als maker is dat anders dan voor een publiek. Er zijn veel regisseurs die ik enorm bewonder, vaak omdat ze een eigen, zeer specifiek universum hebben. Iemand als Gus Van Sant bijvoorbeeld heeft me echt getoond hoe je met een camera dingen kunt vertellen, hoe een camera je als kijker kan leiden door een bepaald onderwerp.”
Girl vertelt een zeer mooi verhaal, maar met het succes dat je ondertussen kende in Cannes zouden we haast vergeten dat het toch niet evident moet geweest zijn om geldschieters te overtuigen toen je kwam aanzetten met het scenario. Zeker als debutant.
“Ik moet zeggen dat ik daar enorm veel geluk mee gehad heb. Toen ik in 2014 met het eerste treatment naar Dirk Impens, de producent van Menuet, ging toonde hij zich direct enthousiast. Hij kende mijn kortfilms heel goed, was er fan van, en liet zich direct heel positief uit over dit project. Ook al omdat het volgens hem in de lijn lag van wat ik al gedaan had. Dirk was vooral in de wolken van het personage, een personage dat hij nog niet vaak gezien had in de Vlaamse film.
Girl van Lukas Dhont
Lara stond voor hem voor een soort dapperheid, hij zag haar als een heroïsch personage dat tegelijk heel menselijk en kwetsbaar is. Een producent met zoveel ervaring die zich achter het project van een beginneling schaart dat is natuurlijk een goede combinatie. Enerzijds heb je iemand die voor het eerst iets probeert en anderzijds is er iemand die het al verschillende keren gedaan heeft die voor begeleiding zorgt.
Vanuit het Vlaams Audiovisueel Fonds, het VAF dat we natuurlijk nodig hadden om dit met subsidies te kunnen draaien, kregen we ook prima steun. Zij geloofden in het project vanaf dag 1. Op zich is de film er op relatief korte tijd geraakt. Vier jaar is niet zo bijzonder lang voor een eerste film. Natuurlijk moet je altijd mensen opnieuw en opnieuw overtuigen maar het is niet zo dat dit zo moeilijk was voor deze film.”
Het Cannes-effect
De erkenning die je meteen kreeg was waarschijnlijk een genoegdoening voor al wie achter de film heeft gestaan. Hoe irreëel was heel de Cannes-ervaring voor jou? Geselecteerd zijn is al straf, maar dan kwamen er die positieve reacties en dan die vier prijzen: de prestigieuze Camera d’Ôr, de Fipresci prijs, de Queer Palm én de beste acteur prijs voor Victor Polster.
“Dat is ongelooflijk. Dat is iets waar je van droomt op het moment dat je iets maakt, je hoopt dat mensen het gaan omarmen. We staan allemaal enorm hard achter de film maar we hadden niet verwacht dat het op zo’n unanieme manier goed onthaald zou worden.
Girl van Lukas Dhont
In Cannes hebben we laaiende reacties gekregen, een staande ovatie, de pers en het publiek waren enthousiast, er werd over gesproken, overal waar je kwam werd je aangeklampt. Dat is natuurlijk iets bijzonders en iets magisch. Iets wat je als maker echt wel opzoekt.
Dus Cannes was een enorm geschenk. Als 27-jarige die voor het eerste een film maakt op zo’n manier ontvangen worden, geeft enorm veel energie en enorm veel passie en drive om door te gaan. Ook om mentaal verder te blijven onderzoeken en mezelf opnieuw uit te dagen. Girl is het beginpunt voor mij, niet het eindpunt. Ik begin hopelijk aan een parcours dat uitdagend zal zijn, dat waarschijnlijk met hoogtes en laagtes zal zijn, en dat me zeker zal doen evolueren.”
Je kan maar eenmaal de revelatie zijn, de verrassende en door iedereen geliefde nieuwkomer, en zolang je niet verlamd geraakt door de angst om dit succes te herhalen kan je het enkel stimuleren. Wanneer het je vertrouwen geeft om je eigen visie te blijven volgen wordt het meer een steun dan een referentiepunt.
“Absoluut. Girl is 200 procent de film die ik wou maken en het is fantastisch dat zoiets kon. Ik wil zo verder gaan, films maken waar ik kan achter staan. Films die waarschijnlijk niet altijd zo positief of laaiend onthaald zullen worden door de buitenwereld maar als dat films zijn die ik wil maken en die ik in alle vrijheid kan maken dan lijkt me dat fantastisch!”
Gent, 22 augustus 2018
GIRL: Lukas Dhont, B 2018; 109′; met Victor Polster, Arieh Worthalter, Oliver Bodart, Katelijne Damen, Tijmen Govaerts, Valentijn Dhaenens, Magali Elal,; scenario Lukas Dhont & Angelo Tijssens, fotografie Frank vanden Eede, montage Alain Dessauvage, muziek Valentin Hadjaj; dis. Lumière, release 17 oktober 2018.
Girl van Lukas Dhont
