Vindt u dat de banken moeten transparant zijn over wapenindustrie waarin ze het geld van de burgers investeren? Dat er onderbouwde systemische antwoorden moeten komen op A.I. waardoor de mensheid hieraan niet ten onder gaat? Dat de democratie systemisch beschermd moet worden? Dat er systemische grenzen moeten komen aan het kapitalisme en de ongeremde groei ervan? Dat er systemisch moet kunnen worden opgetreden tegen malafide aannemers? Hierna zet ik uiteen als burger dat, door te kijken vanuit een bepaald universeel aangewend blikpunt, de universele “bril” van het kapitalisme, afgebeeld op een bierkaartje, er antwoorden kunnen worden gegeven op al deze vragen.
“Sapere videre” zei L. Da Vinci ooit: “weten hoé te kijken”. We zijn allemaal “homo sapiens” en afhankelijk van het blikpunt dat we innemen zien we dingen die we enkel vanuit dit blikpunt kúnnen zien.
Hierna wordt uiteengezet dat, vertrekkend van de drie grote instrumenten van het kapitalisme of de “bril” die het kapitalisme gebruikt en waarmee het de wereld beheerst, er tot een nieuw duurzaam en universeel dubbel denkkader voor de hele realiteit kan gekomen worden. Het gaat om “dubbel kijken naar de realiteit”, die als een “sprong” in het denken kan aanzien worden en die vervolgens toelaat om de toekomst duurzaam te organiseren.
Hierna gaan we eerst, aan de hand van wat te zien is met deze bril de weg tonen om “binnen te geraken” in “het” systeem; dit wordt ondersteund door een afbeelding die op een bierkaartje kan (I). Hierna maken we dan de “sprong” in het denken (II) om tenslotte deze sprong concreet te maken met twee transformatieplannen (III). Elke stap bouwt verder op de vorige stappen als in een soort voortschrijdend inzicht.
- De huidige realiteit benaderd vanuit de “bril” van het kapitalisme
Het kapitalisme wist door de eeuwen heen op een hele speciale manier te kijken naar de economische realiteit; zij kwam tot een eigen taal, die misschien wel een “codetaal” kan genoemd worden. Grondslag hiervoor zijn drie instrumenten of “Heilige Gralen van het Kapitaal”. Deze instrumenten zijn vooreerst “vennootschap” en “dubbel boekhouden” waarmee het greep kreeg op de economische realiteit. En samen met het recht kon het hiermee verder door de eeuwen heen greep krijgen op de volledige realiteit (cfr “Code of Capital”, K. Pistor).
Welnu, als we ons deze blik en taal eigen maken, dan zien we dingen die we enkel vanuit dit blikpunt kúnnen zien. We zien meerdere duurzame evoluties in de maatschappelijke organisatie, waarbij deze evoluties kunnen gelinkt worden aan grote boekhoudkundige beginselen. Het gaat dan om het beginsel van “transparantie” dat heel actueel is en een weerspiegeling is van het boekhoudkundig volledigheidsbeginsel (“we zitten in een bedrijf en we weten nog de helft niet van wat er in zit”), het “duurzaamheidsbeginsel” (“we mogen niet failliet gaan”). Daarnaast is er het “true and fair view” beginsel (getrouw beeld) en het “voorzichtigheidsbeginsel”, beiden actueel ook heel relevant op maatschappelijk vlak. De achtergrond ervan lijkt de volgende te zijn: “het” kapitaal wil van de maatschappij één groot bedrijf maken maar de duurzame beginselen die er zijn om een bedrijf in stand te houden en te ordenen daar trekt het zich niets of niet al te veel van aan, waardoor de maatschappij deze dan traag maar gestaag oplegt.
Verder is er de recente evolutie waarbij het dubbel boekhouden zich meer en meer ontpopt tot een maatschappelijk instrument. Zie bijvoorbeeld recent nog de ingrepen in de boekhouding in de sector van de rusthuizen, of Trump die afgerekend wordt op boekhoudkundige trucs die hij uithaalt, …
Ook in de taal rukt het dubbel boekhouden op: we maken de “inventaris” van problemen, iets is van “kapitaal” belang. Maar er zijn nog meerdere andere mogelijkheden, ik noem dat de vele “onontgonnen mogelijkheden van het dubbel boekhouden”. Zoals bijvoorbeeld het op dergelijke wijze inrichten van de maatschappij met dergelijke boekhoudkundige wijze dat de boeren zeker zijn van hun inkomen zonder de bronnen van mens en natuur te belasten (dit gaat dan technisch via de rubriek “vaste activa” in een boekhouding). Een duidelijk richtsnoer vanuit het dubbel boekhouden. Dit is nog maar een voorbeeld van de vele mogelijkheden waarop we nu niet meteen kunnen ingaan. In artikels waarnaar we hieronder verwijzen wordt hierop dieper ingegaan (deel 3/3).
Men zegt vaak men moet “out-of-the-box” denken. Welnu de “box” van het kapitalisme waarin we als maatschappij als het ware “vastzitten” en waarmee het kapitaal greep heeft op de volledige realiteit, kan als volgt verbeeld worden in de onderstaande afbeelding. Dit is tevens de eerste zijde van het bierkaartje. Hierna geven we toelichting hoe deze zijde van het bierkaartje kan gelezen worden.
De cirkel staat voor de wereld die – onzichtbaar – bezaaid is met een web of kluwen van vennootschappen. Vennootschappen zijn de 1ste Heilige Graal van het kapitaal. Vele ervan worden wereldwijd misbruikt door het kapitalisme en/of wereldleiders (o.a. Poetin) om zich achter te verstoppen, te speculeren en belastingen te ontwijken en ontduiken. Vennootschappen worden geordend middels een dubbele boekhouding. Dit is de 2de Heilige Graal van het kapitaal. De boekhouding is in de afbeelding weergegeven middels de “T”: in deze “T” ziet men de weergave of afspiegeling van een balans of weegschaal. Een boekhoudkundige balans laat toe om de hele economische realiteit op een eenvoudige maar toch gesofisticeerde wijze te benaderen en te vatten. Bijzonder hierbij is de “dubbele” benadering van de economische realiteit.
Rechts staat het geld dat men in de vennootschap steekt (X) en dat systemisch als “bron” wordt aanzien. Links staat op de afbeelding wat men er mee doet met dat geld (x). Met deze kleine x wordt dan de besteding van deze bron weergegeven. Rond dit principe, het brondenken, is het hele dubbel boekhouden opgebouwd: het is een systeem dat dient om aan te geven hoeveel de “bron” van het kapitaal is toegenomen dan wel is gedaald. In een boekhouding wordt verder alles in geld uitgedrukt, de impact van het economische handelen op mens en natuur komt hier niet aan bod want kan immers niet in geld uitgedrukt worden.
De X links is wel kleiner afgebeeld, met een kleine “x”. De reden is de volgende: bij wijze van beeldspraak is in het kapitalisme – dat het dubbel boekhouden gebruikt – niet altijd goed zichtbaar wat er met de bron van het kapitaal gebeurt. Een boekhouding is wat “codetaal”, er kunnen zaken in verstopt worden hetzij staat er niet in wat er zou moeten in staan. Benaderd vanuit het denksysteem van het dubbel boekhouden zou men kunnen stellen dat het kapitalisme georganiseerde non-transparantie is. Tenslotte verankert het kapitalisme subtiel haar als het ware verborgen macht in het recht, dat de 3de Heilige Graal van het kapitaal is.
Onderaan de punt van de verticale lijn van de T staat een klein streepje: het is een kleine groep die lacht. Maar de meerderheid is malcontent. Op de horizontale lijn van de boekhouding wordt verder steeds de naam van het bedrijf vermeld. Welnu, de naam van het bedrijf waarin we ons allemaal bevinden noemt “mono-kapitaal”. We bevinden ons in een “mono-kapitaal-vennootschap”, waarin het wereldwijd vertakte niet transparante kapitaal het voor het zeggen heeft.
Ziezo, nu zijn we binnen geraakt via de taal van het kapitaal in “het” systeem, het heersende denkkader. Dit kunnen we nu van binnenuit aanpassen : “changing the system from within”. Onze precieze analyse of diagnose van de realiteit laat dit toe, zoals we hierna zullen uitleggen.
II. Het verder schrijdende inzicht vanuit de “bril”: het duurzame toekomstbeeld van de realiteit
Hieronder staat de tweede zijde van het bierkaartje. Zij sluit aan op de eerste zijde van het bierkaartje want maakt dit vollediger.
De op de eerste zijde van het bierkaartje “gedecodeerde” realiteit wordt aangevuld. Dit gaat als volgt. Rechts wordt de (machts)bron van het kapitaal met de bronnen van mens en natuur, waarna er tot XXX gekomen wordt. Links in dezelfde maatschappelijke “boekhouding”, komt er eveneens “XXX”, in plaats van de kleine “x”: hiermee wordt dan aangegeven dat er volledig zichtbaar wordt hoe de drie bronnen zich manifesteren aan de buitenwereld.
In het “multi-bronnen-tijdperk” wordt de realiteit aldus dubbel en véél transparanter benaderd. We preciseren dat de bronnen van mens en natuur in deze multi-bronnen-benadering wel niét in geld worden uitgedrukt maar louter worden vermeld, ze worden “meegenomen” in de “maatschappelijke multi-bronnen-boekhouding” van de realiteit. Er moet dus in de “maatschappelijke boekhouding” rekening met deze bronnen worden gehouden. We spreken aldus dan ook niet langer van boekhouden maar van “bronhouden” of het aanwenden én overstijgen van de huidige manier van kijken denken en ordenen door het huidige zuiver financieel dubbel boekhouden om de bronnen van mens en natuur systemisch én praktisch te beschermen.
En verder staat op het bierkaartje de naam vermeld: multi-bronnen. Dit betekent dat alles wat zich op de wereld bevindt denkbeeldig wordt ondergebracht in een nieuwe duurzame sociale en coöperatieve vennootschap. Deze vennootschap noemt dan multi-bronnen. Vennootschap kan op deze wijze gelden als sociaal contract. Hierop gaan we verder op in in het punt III.
III. Vanuit de “bril” naar de concrete “pil” : de essentie van het bierkaartje verder ingevuld en uitgewerkt
Maar hoe gaan we deze toekomst of genezing bereiken? Hoe gaan we daar geraken.
Welnu, uit het toekomstbeeld blijkt thans de uitweg, we kunnen de ingrediënten voor de pil uit de essentie van het bierkaartje (2de zijde) “distilleren”. Elke lijn of teken heeft een bijzondere betekenis die we hierna invullen.
1ste ingrediënt van de pil: de concrete, feitelijke invulling van de XXX’en van het bierkaartje.
Voor dit ingrediënt vullen we de XXX’en aan en kunnen hiermee, gelijktijdig, vanuit de bronnen van de realiteit naar deze realiteit kijken. Als een soort magie vloeien hieruit heel wat universele inzichten voort en waarmee we aan de slag kunnen gaan. Vanuit dit denkkader orde kan er orde in de chaos van de realiteit geschapen worden (lees verder na het schema aub):
Een greep uit deze inzichten.
Eerst een aantal inzichten die voortvloeien uit de rechterzijde van het denkkader. De rol van de overheid kan worden vastgelegd: zorgen voor evenwicht tussen de bronnen, zonder partij te kiezen voor één bron en voorkomen dat de bronnen van mens en natuur uitgeput worden . Een onuitgegeven definitie van belastingen is mogelijk: elke bron dient naar vermogen bij te dragen tot de lasten van het samenleven. Probleem is echter dat kapitaal niet transparant is, dus moet hieraan iets gedaan worden en moet dus de transparantie sterk opgevoerd worden.
Hierna een greep uit de inzichten uit de linkerzijde van het denkkader. Sociaal kapitaal (of sociale cohesie) en biodiversiteit komen verder op de voorgrond en hebben een plaats in de realiteit. Zij gaan (links) naar beneden wat weerspiegeld wordt in de aantasting (rechts) van de bronnen van mens en natuur. Op dit vlak dient de overheid dus inspanningen te leveren zodat de bronnen van mens en natuur versterkt worden. Onderwijs is verder een uiting van de bron van de mens en dient niet alleen de bron van het kapitaal te dienen maar ook de instandhouding van de bronnen van mens en natuur. Het beleid dient verder met dit denkkader dat duidelijk naar voor brengt waar de knelpunten liggen rekening te houden.
Deze brede, dubbele benadering van de realiteit vormt niet alleen een bron van nieuwe inzichten, het kader kan ook in de praktijk omgezet worden met nieuwe instrumenten. Het gaat dan om alternatieve instrumenten voor de huidige instrumenten van het kapitalisme. Aldus een “multi-bronnen-boekhouding” in plaats van de huidige klassieke “mono-kapitaal-boekhouding’. In deze boekhouding moeten de bronnen van mens en natuur gerespecteerd worden en worden zij ook als dusdanig vermeld, zij het zonder er een prijs op te plakken. Dit zou dan de basis kunnen zijn om duurzame grenzen aan het economisch handelen op te leggen: bijvoorbeeld uit de boekhouding van banken zou aldus dienen te blijken of er met het geld van de burgers wordt geïnvesteerd in de wapenindustrie, die de bron van de mens ernstig aantast. Dit is maar één van de vele mogelijke toepassingen.
Via de voormelde “multi-bronnen-boekhouding” zou ook de ‘heilige’ aandeelhouderswaarde systemisch worden doorbroken want zoals gezegd komen naast “kapitaal” in de boekhouding ook de bronnen van mens en natuur; deze twee bronnen tellen mee in het nieuwe denkkader. Vanuit dit nieuwe kader telt niet enkel de groei van dit kapitaal maar geldt er “brongroei”. Hiermee wordt bedoeld dat het kapitaal énkel kan groeien als de bronnen van mens en natuur niet aangetast worden, als de groei gebeurt binnen de grenzen van mens en natuur. Deze term lijkt meer onderbouwd te zijn dan de termen “degrowth” of “omgroei” gezien de term voortvloeit uit een duidelijk onderliggend denkkader.
Een ander instrument is het “multi-bronnen-product”, ter vervanging van het bruto-nationaal-product en veel vollediger is omdat er hierin ook moet gerapporteerd worden over de impact van het economisch handelen op de bronnen van mens en natuur.
Het multi-bronnen-denkkader lijkt aldus te kunnen dienen als een “bril” een duurzame “stolp” te zetten op de huidige “ongeremde” groei van de economie.
2ste ingrediënt voor de pil: de duurzame beginselen én ordening van het dubbel boekhouden
Dit is dus de T of het boekhoudkundig denkkader met zijn vele duurzame beginselen, hiervoor aangehaald. Vanuit deze beginselen is ook de systemische bescherming van de democratie mogelijk. Verder biedt het specifieke boekhoudkundig denkkader en zijn vele boekhoudkundige onderverdelingen (“rubrieken”) tal van mogelijkheden tot organisatie van meerdere instellingen. Bijvoorbeeld gaat het dan om het onderbrengen van bepaalde zaken op een plaats in de boekhouding waardoor deze zaken niet of slechts geleid kunnen vermarkt worden.
3de ingrediënt voor de pil: vennootschap als sociaal contract
Hiervoor verwijzen we naar de horizontale lijn waarop de naam van de nieuwe duurzame vennootschap vermeld is. Deze naam is niet langer “mono-kapitaal”, maar multi-bronnen”. De naam van de nieuwe realiteit is “multi-bronnen” vennootschap. Dit houdt in dat alles wat zich op en rond de aarde bevindt in een denkbeeldige duurzame en coöperatieve vennootschap wordt ingebracht (of ondergebracht). Via de duurzame aanwending van de 1ste Heilige Graal van het kapitaal zullen hierdoor zullen de bronnen van mens en natuur worden beschermd tegen de (machts)bron van het kapitaal. Dit opent dan ook de weg naar vennootschap als sociaal contract: aan al wie op de wereld actief is, onder welke vorm ook, als burger of via vennootschap of vereniging, een niet-geldelijk duurzaam sociaal en coöperatief multi-functioneel aandeel in de duurzame vennootschap van de maatschappij aangeboden of beschikbaar gesteld worden. De naam van dit aandeel is “SoS” of “Share of Society”. Wie niet duurzaam sociaal of coöperatief handelt, krijgt hierdoor dit aandeel niet zoals bijvoorbeeld vennootschappen in belastingparadijzen en vennootschappen die niet duurzaam handelen omdat ze mens en natuur uitputten. Of de rechten van dit aandeel worden door het gelaakte gedrag tijdelijk geschorst. Het gaat inzake vennootschappen dan om het “democratisch ethiseren” van het handelen door deze vennootschappen: dit houdt in dat de burger inspraak heeft welke vennootschappen nog toegelaten zijn in de duurzame vennootschap en welke niet en binnen welk duurzaam kader ze kunnen handelen. En dit alles kan juridisch verankerd worden via het recht, via zogenaamde nieuwe “statuten” (of grondregels) voor de maatschappij. Dit is dan de duurzame toepassing van de 3de Heilige Graal van het kapitaal.
IV. Vanuit de “pil” naar de “wil”: hoé gaan we nu deze pil toedienen en in welke dosering: de twee transformatieplannen (heel summier – verwijzing)
Het zijn alle maatschappelijke actoren die in concreto de pil tot zich moeten nemen.
Alles ineens toedienen lijkt nogal veel. Voor de uitvoering van dit alles zijn er twee transformatieplannen voorzien: een “slow” plan en een “fast” plan. Naargelang de nood is het mogelijk dat meteen en snel van het eerste naar het tweede transformatieplan overgestapt wordt.
Het eerste (slow) is een ‘mini’- transformatieplan of ook mogelijk: een eerste en tweede fase.
Het gaat vooreerst om de aanwending van een aantal duurzame aspecten van de bestaande instrumenten van het kapitalisme: de vier voormelde duurzame beginselen: transparantie, duurzaamheid, true and fair view en voorzichtigheid worden juridisch verankerd. In de strijd tegen fake news zou dit kunnen tellen. Met dit plan is reeds heel reeds heel wat innovatie mogelijk, ook de systemische bescherming van de democratie die met deze beginselen systemisch zou mogelijk zijn.
Verder wordt de manier van kijken denken en ordenen en klasseren door het dubbel boekhouden uitgerold voor organisatiedoeleinden van meerdere instellingen. Via het onderwijs worden tenslotte noties van boekhouden uitgelegd zodat deze beginselen ingang vinden: dubbel kijken naar de realiteit vanuit de voormelde grote beginselen wordt de toekomst. Hiermee kunnen de voormelde gunstige sluimerende evoluties versneld worden. Het sociaal contract van vennootschap wordt gedeeltelijk in werking gesteld, met o.a. de stemfunctie van het aandeel van de burger, aangevuld met een multi-generatie-parlement (of multi-burger-parlement). Dit om meteen wat druk te zetten op de uitvoering van de voorgestelde duurzame wijzigingen. Dit zou reeds een grote stap vooruit zijn.
Het tweede (“fast”) is een ‘maxi’-transformatieplan.
Het voorziet in het in de praktijk brengen van de multi-bronnen-benadering van de realiteit (zie het schema boven) en de toepassingen ervan. Hierdoor kunnen dan bijvoorbeeld terdege onderbouwde maatregelen genomen worden inzake A.I. zodat dit de bron van de mens niet kan/mag ondergraven. Verder is er ook de duurzame sociale en coöperatieve vennootschap van de maatschappij verder in de praktijk gebracht, waarbij andere functies van het aandeel worden in werking gesteld. En dit alles wordt juridisch vastgelegd. Hiermee kan dan écht overgegaan worden naar het multi-bronnen-tijdperk.
Meer over deze twee transformatieplannen is te vinden in : https://www.dewereldmorgen.be/community/achter-het-stuur-en-de-knoppen-van-het-kapitalisme-en-de-realiteit-versnellen-deel-3-3/
IV. Besluit: een omwenteling of sprong in het denken die tevens in de praktijk kan worden en tevens instrument voor co-creatie
Momenteel laten de drie instrumenten van het kapitalisme maximale financiële winst toe ten koste van mens en natuur. Met het nieuwe multi-bronnen-concept, duurzaam geënt op het huidige heersende denkkader, worden ze aangewend om ook te komen tot maatschappelijke winst, met uitsluiting van de misbruiken en excessen door de drie instrumenten van het kapitaal. Hierdoor worden de bronnen van mens en natuur systemisch niet langer uitgeput maar kunnen zij duurzaam beschermd worden.
Het resultaat is een nieuwe visie, een nieuwe manier van duurzaam kijken denken en ordenen die de basis kan vormen van een nieuw tijdperk. Een tijdperk waarin de bronnen van mens en natuur kunnen floreren en verder bestaan, voorbij het “mono-kapitaal”-tijdperk waarin énkel en alleen het kapitaal floreert.
Volgens mij kan heeft het nieuwe multi-bronnen-denkkader nog meerdere ongekende mogelijkheden die het huidige heersende model en alles daarop gebaseerd duurzaam kan uitdagen. Het heeft alle kenmerken van een transitiemodel, dat kan bijdragen tot een sterk alternatief en lijkt mij daarom een interessant wetenschappelijk model voor co-creatie.
Het is wel een omwenteling in het denken, waarvoor ook een omwenteling in de geest van de burger nodig is. Maar het is de omwenteling die wel in staat lijkt en tevens nodig is om de macht van “het” onzichtbare kapitaal te kunnen uitdagen.
We hebben niet meteen sterke leiders nodig maar in de eerste plaats sterke moderne duurzame universele en robuuste denkkaders en principes voor de lange termijn, die vertrekken van bestaande universele denkkaders. De leiders kunnen deze denkkaders dan met deze denkkaders aan de slag.
Hans Vanhaesebroeck (°1964)
Jurist (Ugent (1987)), Spec. Lic. Fiscaliteit en Boekhouden (Vlerick (1991)) en meer dan 25 jaar ervaring inzake fraudebestrijding, met dus veel terreinervaring inzake met de voormelde 3 instrumenten van het kapitalisme.
Wat hiervoor werd uiteengezet werd reeds aan heel wat professoren en bekende mensen ter kennis gebracht; zij onthaalden het gunstig en gaven toe dat zij nog nooit stilgestaan hadden bij de denkkracht van de grote instrumenten van het kapitalisme. Onbekend is onbemind!
Het voorstel van “multi-bronnen-boekhouding” werd opgenomen en toegelicht in een recente nota van juni 2023 van de Commons Cluster van de UN NGO Major Group, overlegd aan meerdere regeringsleiders. Lisinka Ulatowska, coördinator van Commons Cluster van de UN NGO Major Groep die bij de onderhandelingen inzake de SDG’s (“Sustainable Development Goals) de stem van de burgers vertegenwoordigde zei dat het multi-bronnen-denkkader het enige is dat er tot nu toe is in geslaagd om de drie grote tegengestelde krachten van mens, natuur en kapitaal samen te brengen in een en hetzelfde werkbaar en universeel denkkader.
Voor meer uitleg over de multi-bronnen-benadering zie de hiernavolgende artikels:
https://www.dewereldmorgen.be/community/achter-het-stuur-en-de-knoppen-van-het-kapitalisme-en-de-realiteit-versnellen-deel-3-3/
Voor meer inlichtingen over het multi-bronnen-denkkader: hans.vanhaesebroeck@telenet.be
Met het “multi-bronnen-denkkader” wordt uitvoering gegeven aan de 1ste Krijtlijn van de Verklaring van 30 november 2019”. Deze Krijtlijn luidt: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur, met een boekhouding waarin deze bescherming is verankerd”. Voor de volledige Verklaring zie de website: www.novemberverklaring.eu. Deze Verklaring kan onderschreven worden door het sturen van een mailbericht naar deverklaringvan30november@gmail.com. Op de website staan tevens de namen van de mensen die deze Verklaring reeds onderschreven.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
