In de eerste deel  “Het multi-bronnen-denkkader (1/3): achter het stuur, starten” zagen we kort welke drie grote universele knoppen het kapitalisme gebruikt om tot niet-duurzame greep te komen op de hele realiteit. In dit artikel (“starten”) gaan we dieper in op deze knoppen: het gaat dan om het meer ‘fijne raderwerk’. Er wordt uitgelegd hoe we vanuit de ontcijfering van het kapitalisme en zijn instrumenten deze knoppen kunnen aanwenden om tot een duurzame greep op de hele realiteit te komen. Dit is nodig om te voorkomen dat het kapitalisme met haar eigen knoppen alles naar de knoppen helpt. In het laatste deel 3/3 (“versnellen”) leggen we aan de hand van twee transformatieplannen de vele universele mogelijkheden van deze 3  al of niet bijgestuurde knoppen uit.

De mens heeft door de eeuwen heen greep proberen te krijgen op de realiteit. Sommige denkbeelden bieden vaak een houvast, maar sommige zijn uit de lucht gegrepen. De drie denkbeelden of “knoppen” van waaruit hier vertrokken wordt, zijn praktisch en gesofisticeerd. Zij werden in de loop der tijd door het kapitalisme ontwikkeld om zich op economisch vlak te organiseren en greep te krijgen op het economisch proces. Maar zij werden en worden ook heel subtiel aangewend en misbruikt in het belang van enkelen. Hierna wordt uiteengezet hoe men precies vía deze knoppen kan ‘binnen’ geraken in het “systeem”, om zo een duurzame greep op de hele realiteit te verkrijgen.

Het eerste instrument of knop is “vennootschap” en wel in het bijzonder “kapitaalvennootschap”.  Een vennootschap is een zogenaamde rechtsfiguur. Als meerdere mensen iets van waarde samenbrengen met als doel hiermee financiële winst te maken, dan geeft het recht aan wat deze mensen samenbrengen een aparte, bijzondere ‘vorm’: de juridische vorm van een kapitaalvennootschap’. Deze aldus ontstane juridische vorm wordt verder eigenaar van wat deze mensen samenbrengen. Maar deze mensen zijn hun eigendom niet kwijt, in ruil voor wat zij afstaan aan de ‘vennootschap’ krijgen zij een ‘aandeel’ in deze kapitaalvennootschap.

Het blijkt dat de wereld onzichtbaar bedekt is met een ‘web’ van vennootschappen die voor allerlei niet duurzame doeleinden worden aangewend. Het gaat dan om vennootschappen die door het kapitalisme subtiel worden misbruikt als scherm om zichzelf en hun vermogen achter te verstoppen (zogenaamde ‘schermvennootschappen’), om rijkdom over te hevelen van het ene land naar het andere (doorstroomvennootschappen), of ook nog als instrument om op grote schaal te speculeren zonder dat men weet wié er speculeert. Het is het internationale “speelgoed” van het grote kapitaal. De rechtsfiguur vennootschap is hierdoor een belangrijke hefboom voor ongelijkheid, maar (veel) te weinig gekend door de politiek.

Men zou deze rechtsfiguur kunnen aanwenden voor duurzame doeleinden enerzijds en anderzijds hiermee gelijktijdig voormelde misbruiken op universele wijze systemisch kunnen tegengaan. Dit gaat als volgt.

Eerst de duurzame aanwending. der in artikel 1/3 stelden we dat de cirkel in het LOGO staat voor de aarde. Men zou vooreerst de aarde en alles wat er op haar aanwezig is en de aarde omgeeft denkbeeldig kunnen onderbrengen in een nieuwe duurzame, sociale en coöperatieve “vennootschap”. Deze benadering sluit tevens aan op de actie van Harry Mentink onder het motto: ”Hoog tijd om de aarde op de werelderfgoedlijst te zetten!” (zie https://wheelbarrow-walk.com/). Door deze benadering zou de aarde en wat haar omgeeft denkbeeldig afgezonderd worden van het patrimonium van alles en iedereen, en hierdoor systemisch beschermd te kunnen worden. Dit zou kunnen vastgelegd worden in het doel van deze vennootschap: bij het nastreven van financiële winst dienen eveneens de belangen van mens en natuur gerespecteerd te worden.

Bij de oprichting van een vennootschap krijgen zoals gezegd degenen die de vennootschap oprichten in ruil voor wat zij afstaan aan deze vennootschap een aandeel. Alle burgers op aarde zouden aldus een denkbeeldig niet-geldelijk duurzaam sociaal-coöperatief en multifunctioneel aandeel, in het vermogen van de aarde kunnen krijgen waarbij dit vermogen van de aarde is afgezonderd van het vermogen van iedereen. Er kan gesteld worden dat de burgers universeel recht hebben op dit aandeel: ze maken er immers per definitie deel van uit en zorgen voor arbeid, zorg, kennis, data en sociale samenhang. Dit lijkt een sterke basis voor een nieuwe duurzame start en opent globaal immense mogelijkheden.

Dit aandeel zou noemen: “Share of Society”, vertaling van “aandeel van de maatschappij, of afgekort “SoS”. Een vennootschap is verder een contract, waardoor onze universele vennootschap zou kunnen gelden als een nieuw sociaal contract. Talrijke concrete toepassingsmogelijkheden van het SoS aandeel komen aan bod in deel 3/3 (“versnellen”).

Hierna gaan we dieper in op de bestrijding van de misbruiken van de rechtsfiguur van vennootschap. Ook particuliere vennootschappen en verenigingen zouden dit aandeel krijgen, maar zij zouden duurzaam, sociaal-coöperatief moeten zijn om dit aandeel te kunnen verwerven, wat als gevolg zou hebben dat bepaalde vennootschappen dit aandeel dus niét zouden krijgen.

Door de eis dat ook vennootschappen over een duurzaam sociaal en coöperatief aandeel zouden dienen te beschikken zou de wereldwijde uitschakeling van deze misbruiken door het kapitalisme mogelijk zijn: want vennootschappen die noch duurzaam, of sociaal-coöperatief zijn, zouden dit aandeel namelijk niet krijgen, en geen toegang (meer) krijgen tot de rechtsorde, die de derde knop is. Bedoeld worden vennootschappen gevestigd in belastingparadijzen of voormelde schermvennootschappen. Ook instellingen van de overheid of zelfs religieuze instellingen zouden in principe pas over een aandeel kunnen beschikken als ze aan de gestelde voorwaarden voldoen. Duurzame vennootschappen en verenigingen zouden zich via dit aandeel met elkaar kunnen verbinden en zo wégen op het beleid.

Hoe gaan we nu deze vennootschap ordenen? Hiervoor is het tweede denkbeeld/instrument of de knop van het dubbel boekhouden, nuttig.  Hiermee kan tot een duurzame ordening van de voormelde sociale duurzame en coöperatieve vennootschap gekomen worden.

Het dubbel boekhouden wordt nu al gebruikt door het kapitalisme om greep te krijgen op de economische realiteit, maar het is ook een bron van misbruiken, omdat via boekhouding alles zo complex kan gemaakt worden, omdat er zaken kunnen in verstopt kunnen worden.

Anderzijds zijn er duidelijke linken vanuit het dubbel boekhouden te ontwaren naar de maatschappij en haar organisatie.  “Saper videre” zei ooit Da Vinci: “weet hoe te kijken naar iets”. Welnu, als men vanuit de kennis van het boekhouden naar de realiteit kijkt ziet men toch wel heel bijzondere evoluties:

(a) (linken naar de taal) uit waarnemingen blijkt dat tal van boekhoudkundige termen insijpelen in het taalgebruik: er wordt winst ‘geboekt’; alles moet in ‘balans’ zijn; iemand is ‘afgeschreven’, de ‘inventaris’ van problemen wordt gemaakt, iets is van ‘kapitaal’ belang. En zo kan men maar doorgaan: de ‘kolonisatie’ van de taal via het boekhouden is al eeuwenlang aan de gang.

(b) (linken naar de maatschappelijke organisatie) Verder zijn er tal van maatschappelijke evoluties die kunnen gelinkt worden aan boekhoudkundige beginselen: transparantie kan gelinkt worden aan het boekhoudkundig volledigheidsbeginsel; duurzaamheid kan gelinkt worden aan ‘we mogen niet failliet gaan’; voorzichtigheid rukt op terwijl de maatschappij ook zou gebaat zijn met het beginsel van ‘true and fair view’, ook al een boekhoudkundig beginsel. Eigenlijk is deze evolutie eenvoudig te verklaren: het kapitalisme wil van de maatschappij één groot bedrijf maken, maar de duurzame beginselen die gelden voor een bedrijf worden niet toegepast. De maatschappij dringt deze echter op aan het kapitalisme. Er zijn ook meerdere voorzichtige toepassingen reeds van deze manier van kijken denken en ordenen: wie goed kijkt ziet dat het meer en meer een instrument van maatschappelijke ordening wordt.

(c) (verdere linken naar maatschappelijke ordening). De manier van kijken denken en ordenen door het dubbel boekhouden blijkt een “instrument” (het wordt gebruikt als uitgangspunt om de fiscale winst van vennootschappen te bepalen); verder is het ook “breekpunt” in maatschappelijke kwesties (zie o.a. Trump die zich verbrandt aan het boekhouden, malversaties in BPost); het wordt naar voor geschoven als instrument om de misbruiken inzake rusthuizen in kaart te brengen, er is de quote van de recent overleden schrijver Meri Shalev die het volgende stelde “Werk aan vrede als een boekhouder, niet als een profeet” https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/04/12/israelische-schrijver-meir-shalev-74-overleden/ . Het wordt ook op fiscaal vlak vast te stellen van grote bedrijven. Iedere dag zijn er linken te ontwaren van het boekhouden naar de benadering en oplossing van maatschappelijke problemen.

Wat kunnen we hiermee nu doen in het kader van een veranderingsverhaal?

Het wordt wereldwijd gebruikt om greep te krijgen om de activiteiten van een bedrijf: alle activiteiten kunnen er in onder gebracht.  Het geeft zicht op het volledige economische plaatje. Uit recent onderzoek blijkt anderzijds dat de dubbele manier van kijken denken en ordenen door het dubbel boekhouden kan toegepast worden op élke menselijke activiteit (J. Gleeson-White, 2012, ‘Double Entry: How The Merchants of Venice Shaped Modern Finance’). Het wordt nu wereldwijd geroemd om zijn denkkracht.

Als we wat verder in de geschiedenis graven dan blijkt het volgende blijkt. Goethe stelde destijds dat dubbel boekhouden een van de geniale vindingen van de mens was; het wordt verder als één van de grote sprongen in de beschaving van de mens aanzien, vergelijkbaar met geld en internet (R. De Langhe, De Morgen, Zeno) Er zijn zelfs denksporen van het dubbel boekhouden naar Da Vinci, de laatste ‘uomo universale’ want het werd op schrift gezet door de leermeester wiskunde van Leonardo Da Vinci.

Dus stelt zich de vraag: hoe vér reikt de denkkracht ervan? Kan het niet aangewend worden op andere, onontgonnen terreinen?

Men kan vooreerst de manier van kijken denken en ordenen door het dubbel boekhouden op maatschappelijk vlak veel meer aan te wenden, in stelling te brengen. Men zou nog een stap verder kunnen gaan door voormelde duurzame boekhoudkundige beginselen die nu aan het sluimeren zijn op maatschappelijk vlak, juridisch vast te leggen , waardoor ze juridisch afdwingbaar worden. Dit zou een eerste stap naar werkbare transitie kunnen zijn en wordt in deel 3/3 toegelicht onder de naam Transformatieplan 1 ‘light’.

Maar ik zie nog een “hogere roeping” voor het dubbel boekhouden. Het kan de basis vormen voor een nieuw universeel denkkader. Het gaat om een totaal nieuw universeel en praktisch uitvoerbaar denk- en analysekader van de héle realiteit (zie tevens het schema hieronder):

• aan de ene kant (rechts) worden de bronnen van de realiteit vermeld (zijnde natuur, mens en kapitaal (waarbij deze laatste een boekhoudkundige bron is))
• aan de andere kant (links, actief) wat er uit deze bronnen komt, hoe zij zich manifesteren aan de buitenwereld, wat deze bronnen hebben voortgebracht in de loop der tijd.

We kunnen wat hierboven staat ook als volgt benaderen. In een boekhouding van een kapitaalvennootschap wordt de economische realiteit benaderd als een weg met twee rijstroken. Maar deze twee rijstroken kunnen ook breder gemaakt worden waardoor er meer verkeer, dat dan het verkeer van de hele realiteit is, op elke rijstrook komt: hierna ontstaat het volledige,  dubbele plaatje van de realiteit, een tot nu toe onuitgegeven denkkader. We beelden dit hieronder af.

Het gaat om een universele benadering van de realiteit, waarbij de realiteit wordt benaderd als een weg met twee grote ‘rijstroken’ die de hele realiteit omvatten. Eigenlijk gaat het hier om een paradigma-verschuiving: van mono-kapitaal-visie naar een multi-visie op de realiteit. 

Als we naar dit schema kijken ontstaat er, als een soort van “alchemie”, een universeel denkkader: er vloeien universele, werkbare inzichten over de als het ware ‘ontdubbelde’ realiteit uit voort. Deze zijn o.a. hoe de overheid en belastingen universeel benaderen. Dit gaat in het deel 3/3 : transformatieplan 2 met nieuwe rechtsorde. Twee zijden van de gehele realiteit worden met elkaar verbonden en dit laat op zijn beurt toe nieuwe vaststaande inzichten te ontwikkelen waarmee er immens veel kan worden verbonden. Dit zal uitgelegd worden in het deel 3/3, transformatieplan 2 en veronderstelt een nieuwe rechtsorde (zie tevens het derde denkbeeld hierna).

Het derde denkbeeld of instrument waarop het kapitalisme steunt is het recht, en de instellingen die dit recht moeten beschermen en handhaven. Het recht is, ruw samengevat, een eeuwenoud denkbeeld van de mens om de onderlinge verhouding tussen de burgers onderling en de overheid vast te leggen.

Met dit recht en zijn instellingen, heeft het kapitalisme een hele bijzondere verhouding: hiermee wordt de ‘georganiseerde non-transparantie’ juridisch verankerd, zoals hierna blijkt:

(1) er wordt van alles aan gedaan om het economisch handelen aan het recht te onttrekken; of wordt de realiteit via ingewikkelde constructies zo ingewikkeld gemaakt dat de overheid het niet snapt en daardoor niet reguleert (Quote, 2018, “Supersprinkhanen”:  “Als ware sprinkhanen hoppen ze van land naar land om velden leeg te vreten”)

(2) of als er recht wordt in het leven geroepen dan wordt langs alle kanten geprobeerd om hieraan te ontsnappen, bijvoorbeeld door ingewikkelde constructies op te zetten, maar ook door beroep te doen op rechtsregels in andere landen (dit gaat dan via vennootschappen, zie het eerste denkbeeld).

(3) of men maakt zich op sluipende wijze meester van de voormelde instellingen. Het kapitalisme kon door de eeuwen heen op sluipende wijze greep krijgen op het recht (cf. K. Pistor, “Code of Capital”, 2016).

De begrenzing van het kapitalisme zou kunnen als alle veranderingen die we hiervoor voorstelden juridisch zouden vastgelegd worden want: “If you want to change the world, you need to change the law” (K. Raworth).

Via het recht zouden vooreerst de grote duurzame principes die nu reeds sluimeren in de maatschappelijke organisatie, en die nu aan het borrelen zijn in de maatschappelijke organisatie, juridisch verankerd kunnen worden. Dit zou ook de democratie beschermen tegen zichzelf.  Dit maakt onderdeel uit van het transformatieplan 1, ‘light’ en wordt uitgelegd in artikel 3/3 (“versnellen”).

In het transformatieplan 2 wordt nog een stap verder gegaan. Dit brengt namelijk een nieuwe rechtsorde met zich mee: de multi-bronnen-rechtsorde, die boven de huidige mono-kapitaal-rechtsorde komt. In deze nieuwe rechtsorde zouden juridisch én systemisch mens en natuur ook aan dezelfde tafel zitten en bevinden we ons in de duurzame sociale en coöperatieve vennootschap van de maatschappij. Hiervan is het doel de aarde en het leven hierop in stand houden. Er zou juridisch vastgelegd kunnen worden wat al of niet past in dit doel.  En in de statuten van de vennootschappen zou moeten worden ingelast, dat ze duurzaam sociaal- coöperatief dienen te zijn.

Verdere onderbouwing

Wat voorafgaat kan verder op meerdere wijze wetenschappelijk en praktisch onderbouwd en bevestigd worden vanuit volgende insteken:

(1° wetenschappelijke pijler) Er wordt vorm gegeven aan sluimerende maatschappelijke evoluties.

Met het denkbeeld wordt vooreerst een concrete en werkbare vorm gegeven aan gunstige, sluimerende evoluties in de maatschappij.

(2^de wetenschappelijke pijler) Hoog praktisch gehalte: in de praktijk brengen via meerdere instrumenten, nieuwe knoppen.

Er zijn meerdere praktische inzetbare instrumenten die voortvloeien uit het denkbeeld om het in de praktijk te kunnen brengen: (transformatieplan 1): de multi-data-balans (of anti-fraude-balans); antwoorden vanuit grote boekhoudkundige beginselen en (transformatieplan 2) : de Share of Society, de multi-bronnen-balans en het multi-bronnen-product; antwoorden kunnen gegeven worden op grote prangende maatschappelijke vragen waarop er nu geen antwoord is, vanuit het multi-bronnen-denkkader.

(3° wetenschappelijke pijler) Versterking van de democratie is mogelijk.

Er kunnen antwoorden aangereikt worden ter versteviging van de democratie: er is de stemfunctie van de SoS en daarnaast is er de “multi-generatie-democratie” en duurzame beginselen die gelden voor de democratie (zie artikel 3/3).

(4° wetenschappelijke pijler)  Verdieping van inzichten van grote denkers.

Meerdere denkbeelden en quotes van al of niet grote denkers kunnen verder vanuit het multi-bronnen-denkbeeld verder uitgediept en verfijnd worden, en/of in de praktijk gebracht worden.  Quotes van meerdere grote denkers worden concreet in de praktijk omgezet.

(5° wetenschappelijke pijler) Lijstjes van voorstellen kunnen onderbouwd en voorstellen kunnen met elkaar verbonden worden.

Vele voorstellen die nu geformuleerd worden zijn lijstjes van voorstellen en maatregelen, terwijl er nergens wordt bij vermeld hoé die voorstellen concreet in de praktijk kunnen gebracht worden.

(6^de wetenschappelijke pijler) De mens krijgt (veel) meer greep op de realiteit

Als burger krijgt men meer greep op de realiteit, en men begrijpt beter de realiteit, die steeds gesofisticeerder wordt. Vanuit de benadering kan de steeds verder schrijdende evolutie duurzaam ‘in toom’ gehouden worden.

Door de benadering worden globaal genomen het kapitalisme en ook de democratie in een ruimer geheel ingekapseld en op die wijze (ook) tegen zichzelf beschermd, iets waar men overal ter wereld naar op zoek is.

Gezien er vertrokken wordt vanuit universele denkbeelden, worden er globale antwoorden aangereikt voor globale problemen, maar men kan er ook al reeds lokaal mee aan de slag.

Men zou de benadering kunnen aanzien als een ‘draad die zichzelf afrolt, eenmaal men er begint aan te trekken’. De toepassingen ervan in de realiteit groeien inderdaad stééds verder aan… De benadering lijkt aldus een belangrijke ‘missing link’ aan te reiken waarmee de mens verder kan.

De benadering lijkt complex, de knoppen lijken complex, de mens-kapitalist gaat er mee aan de slag (bijgestaan door een leger advocaten en adviseurs) omdat er geld mee te verdienen valt. Voor de burger niet-kapitalist is het de uitdaging is om dezelfde knoppen duurzaam aan te wenden in het belang van iedereen, om te verhinderen dat de mens-kapitalist met zijn ‘knoppen’ alles naar de knoppen helpt, en om zo te komen tot maatschappelijke winst.

Is het een utopie? Het is wel gebaseerd op bestaande denkbeelden en praktijken, waarvan voorgesteld wordt om ze duurzaam aan te wenden. Het is dus wel concreet mogelijk.

Hans Vanhaesebroeck (1964)

Lic. Rechten (Ugent) (1987) Speciaal Licentiaat Boekhouden en Fiscaliteit (Vlerick) (1991) en als fiscaal ambtenaar met meer dan 20 jaar ervaring inzake bestrijding van fraude en fiscale spitstechnologie (BBi Gent).

Hij schreef de 1ste Krijtlijn van de Verklaring van 30 november 2019, een initiatief van Hans Claus. Deze krijtlijn luidt: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur met een boekhouding waarin deze bescherming verankerd is”.  Voor meer info over deze Novemberverklaring die kan ondertekend worden (en reeds door meer dan 500 mensen werd onderschreven) zie https://novemberverklaring.eu/ alsmede  https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/09/14/zes-krijtlijnen-als-leidraad-voor-een-samenleving-die-nieuwe-weg/

Ook publiceerde hij reeds meerdere artikels op DeWereldMorgen, zie de link:

 https://www.dewereldmorgen.be/schrijver/hansvanh/

Het voorstel van “multi-bronnen-boekhouding” werd ook opgenomen en toegelicht in een recente nota van juni 2023 van de Commons Cluster van de UN NGO Major Group, overlegd aan meerdere regeringsleiders.

Voor meer info of nadere toelichting: hans.vanhaesebroeck@telenet.be

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier