De Berlijnse fototentoonstelling ‘Fluchtgeschichten – Queere Ukraine’ (“Vluchtverhalen. Queer Oekraïne”) tonen ons 20 verhalen over angst en verlies, maar ook over identiteit, zelfbeschikking en hoop – hoop op een nieuw leven in de regenboogstad. Thomas Buysens woont in Berlijn en zond ons deze fotoreportage.
De fototentoonstelling ‘Fluchtgeschichten – Queere Ukraine’ is een samenwerking tussen de Kievse fotograaf Kirill Kazakov en de Berlijnse vzw QUARTEERA1, die zich inzet voor de belangen van Russisch-sprekende LGBTQ-personen in Duitsland.
Foto: Thomas Buysens
“We kunnen ons geen onverschilligheid veroorloven,” staat in één van mijn vele notitieboekjes.
Het zijn de woorden van Caroline Pauwels2, die mij altijd kon verwarmen en meevoeren met haar radicaal humanisme. Haar citaat gaat verder: “Emmanuel Levinas3 spreekt heel hard over het gelaat van de Ander, le visage d’autrui. Met het herkennen van het gelaat van de Ander komt ook jouw verantwoordelijkheidszin. Ik heb schrik van het ontmenselijken. Als je jezelf afsnijdt van de Ander, dan hou jij ook op te bestaan.”4
Ik denk vaak terug aan dit inzicht, zo ook op vrijdag 25 november, toen ik in de foto-tentoonstelling ‘Fluchtgeschichten. Queere Ukraine’ (Vluchtverhalen. Queer Oekraïne) oog in oog stond met 15 queer personen die voor de Russische invasie uit Oekraïne moesten vluchten.
Foto: Thomas Buysens
Deze prachtige portretten staan haaks op het abstracte en nietszeggende woord “vluchteling”, zoals de fotograaf Kirill Kazakov uitlegt in zijn toespraak op de vernissage.
Aan de andere kant van de galerij hangen portretten van Rem, Natasha, Vadym, Ian, Marina en Dan. Zij komen uitvoeriger aan het woord in vijf openhartige video-portretten. Elke poging deze hier in enkele regels samen te vatten zou alleen maar afbreuk doen, het zijn intieme verhalen. Voor wie Duits spreekt: op het Youtube-kanaal van QUARTEERA zijn ze online beschikbaar.
Over dit laatste nog een slotgedachte. “Het gezicht is de opening waarin de mens zich verbergt en verborgen blijft,” schrijft Agamben in ‘The face’, een tekst uit 1995. “Het gezicht is de enige plaats van gemeenschap, de enige mogelijke stad.”
Foto: Thomas Buysens
Hij verduidelijkt wat hij bedoelt: “De onthulling van het gezicht is de onthulling van de taal zelf. Zo’n onthulling heeft geen echte inhoud en vertelt ook niet de waarheid over die of deze aspecten van de mens en de wereld: het is alleen maar opening, alleen maar communiceerbaarheid. In het licht van het gezicht wandelen betekent deze opening zijn – eronder lijden, en ze verdragen.” (eigen vertaling)
De verhalen van deze jonge gevluchte queer personen liggen verborgen op hun gezichten. Ik herkende een paar van hen op de vernissage, maar mijn poging tot interviews voelden ongepast aan: als een soort diefstal.
De communiceerbaarheid waarover Agamben spreekt kan zich ook in stilte voltrekken. De vluchteling is de journalist (en de lezer) geen antwoorden verschuldigd. Voor de moed om hun levensverhaal te delen kunnen we enkel bewondering hebben.
Foto: Thomas Buysens
Notes:
1 De vzw Quarteera wil Russisch-sprekende LGBTQ-personen in Duitsland met elkaar in verbinding brengen. Ze organiseert sociale, culturele en pedagogische evenementen in de strijd tegen wijd verspreide homofobe vooroordelen – in het bijzonder onder Russischtalige migranten in Duitsland – en de dubbele discriminatie van LGBTQ-jongeren met migratieachtergrond. Sinds het begin van de Russische invasie hielp Quarteera duizenden Oekraïense vluchtelingen met juridische en psychologische bijstand en huisvesting.
2 Voormalig VUB-rector Caroline Pauwels (1964-2022).
3 Emmanuel Levinas is één van de grootste denkers van de naoorlogse 20ste eeuw. In zijn leer staat de Ander centraal, waarmee hij zich afzet tegen de filo sofische traditie die zich (sinds Descartes) voornamelijk richt op het ego.
4 Dit fragment komt uit ‘De inzichten van Caroline Pauwels‘, een interview in de VRT- en Canvas-serie ‘De Inzichten’.
