De laatste drie jaren waren zonder meer warm en hoorden bij de warmste sinds het begin van de waarnemingen in 1880. Nochtans werd in recente jaren de verschroeiende factor enigszins getemperd door La Niña, een klimaatpatroon dat een koelend effect heeft op de planeet.
Mogelijk maakt La Niña later dit jaar en vooral volgend jaar plaats voor haar warmere tegenhanger, El Niño. Als El Niño heerst, warmt het zeeoppervlak van de Stille Oceaan rond de evenaar op, met gevolgen voor temperatuur, droogte en neerslag in de hele wereld. We hebben sinds 2016, het warmste jaar ooit, geen sterke El Niño meer gehad. De volgende El Niño zal dus bovenop de opwarming komen die sinds dat jaar sowieso is opgebouwd.
Bij de terugkeer van El Niño zouden kwetsbare ecosystemen zoals het Groot Barrièrerif en het Amazonewoud nog zwaarder onder druk komen te staan
Bij de terugkeer van El Niño zouden kwetsbare ecosystemen zoals het Groot Barrièrerif en het Amazonewoud nog zwaarder onder druk komen te staan en wordt de planeet misschien dichter tegen een paar verontrustende kantelpunten aan geduwd. Ook wordt dan misschien een drempel overschreden waar wetenschappers al een tijd voor waarschuwen en zullen we even ondervinden hoe het is om te leven op een planeet die 1,5 graad warmer is dan voor de industriële revolutie, met een temperatuurniveau dat enkele ingrijpende gevolgen van klimaatverandering kan ontketenen.
“Als we terugkijken naar de jaren waarin er een El Niño was, zien we dat de temperaturen in de wereld toen zichzelf opstuwden, soms aanzienlijk, afhankelijk van de sterkte van El Niño”, zegt Tom Di Liberto, een klimaatwetenschapper van de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) in de VS.
Er wordt verwacht dat El Niño dit najaar komt en zich in de loop van 2024 verder zal opbouwen, waarbij de mondiale temperatuur zal stijgen tot boven die bewuste 1,5°C, vooraleer ze weer zakt met de terugkomst van La Niña. Maar veel is nog onzeker. Volgens de recentste voorspellingen van de NOAA is er 60% kans dat El Niño zich vormt tegen de herfst, terwijl andere wetenschappers er nog zekerder van zijn dat hij op komst is. In Duitsland en China zijn er onderzoekers, onder wie enkelen die een vroege waarschuwing uitbrachten voor de El Niño die begon in 2015, die zeggen dat er 89% kans is dat het El Niño-patroon dit jaar zal verschijnen en dat het een sterk exemplaar kan worden.
De wereld is al met 1,2°C verwarmd sinds de industriële revolutie het grootschalig gebruik van fossiele brandstoffen inluidde
De wereld is al met 1,2°C verwarmd sinds de industriële revolutie het grootschalig gebruik van fossiele brandstoffen inluidde. Volgens de meeste schattingen zou een opwarming met 1,5°C niet bereikt worden voor de vroege jaren 2030. Volgens Adam Scaife, hoofd langetermijnvoorspellingen van het Britse Meteorologisch Instituut, echter is er één kans op twee dat reeds in de eerstkomende vijf jaar El Niño de aardopwarming de 1,5°C doet overschrijden.
Een opwarming met 1,5°C is ongeveer het niveau dat volgens wetenschappers hoogstwaarschijnlijk een onomkeerbare lus van terugslagen in gang zou zetten, zoals het afbrokkelen van de ijskappen op Groenland en West-Antarctica, de plotse ontdooiing van de permafrost in het Noordpoolgebied of het wegvallen van de Golfstroom in de Atlantische Oceaan (zoals in de film The Day After Tomorrow). De eilandstaten spelen een voortrekkersrol bij de inspanningen om de temperatuur wereldwijd onder de 1,5°C te houden, want voor de lage atollen, die door een stijgende zeespiegel zouden worden opgeslokt, is het een kwestie van leven of dood. Bij het opstellen van het Akkoord van Parijs in 2015 verbonden de landen zich ertoe ‘verdere inspanningen’ te leveren om de opwarming te beperken tot 1,5°C. Om deze doelstelling serieuzer te nemen vroegen diplomaten het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) een rapport uit te brengen over de gevolgen van een opwarming met 1,5°C.
Toen het rapport in 2018 uitkwam, veroorzaakte dat grote ophef, met krantenkoppen die waarschuwden dat de wereld nog ‘twaalf jaar’ had om de klimaatverandering aan te pakken. Activisten, waaronder Greta Thunberg, streden voor dit doel, dat gezien werd als een point of no return. Maar naarmate de tijd vorderde en de wereld er niet in slaagde de koolstofuitstoot drastisch in te perken, schoof de doelstelling − die in 2018 al als onrealistisch werd beschouwd − verder buiten bereik. Volgens wetenschappers is dit slecht nieuws, maar is de zaak nog niet verloren. “Het is niet zo dat dat cijfer een magische grens is waarna er geen weg terug meer bestaat, of dat het zoiets als een schakelaar aanknipt op een duidelijk kantelpunt”, zegt Di Liberto. “Het gaat hier om een spectrum.” Elke toename van de opwarming leidt tot meer catastrofale gevolgen.
Op 1,5°C uitkomen in een El Niño-jaar is niet hetzelfde als gedurende verscheidene jaren gemiddeld die temperaturen bereiken. “Dit zou een tijdelijke overschrijding zijn”, zei Josef Ludescher, wetenschapper bij het Instituut voor Onderzoek naar de Klimaatgevolgen te Potsdam (Duitsland). “Het wordt een ander verhaal voor vegetatie en koraal als dit een jaarlijks terugkerende toestand zou zijn. Eén jaar is te overleven, maar wat zal er gebeuren als we altijd die temperaturen krijgen?”
“Eén jaar is te overleven, maar wat zal er gebeuren als we altijd die temperaturen krijgen?”
Een sterke El Niño zoals degene die in 2015 begon, zou echter wel blijvende schade kunnen veroorzaken. In dat jaar zagen we in het Groot Barrièrerif de sterkste verbleking van koralen in de geschiedenis en doodde een hittegolf op zee meer dan de helft van de koralen in het noordelijke deel van het rif. Als El Niño weer verschijnt, ‘zal de ongerustheid toenemen dat er opnieuw een verbleking plaats zal hebben in het Groot Barrièrerif’, zei Di Liberto. Zelfs in een La Niña-jaar als vorig jaar was het al warm genoeg om het koraal massaal te verbleken.
De komst van El Niño zou ook rampzalig kunnen zijn voor het Amazonewoud, dat volgens wetenschappers een kritiek ‘kantelpunt’ nadert. Het regenwoud, dat door klimaatverandering en ontbossing toch al onder druk staat, zou uiteindelijk kunnen veranderen in een soort grassavanne, waarbij de enorme hoeveelheden koolstof die de bomen nu vasthouden zouden vrijkomen. Ten gevolge van de droogte en de bosbranden aangejaagd door de recentste sterke El Niño stierven er in het Amazonegebied zo’n 2,5 miljard bomen, waardoor een van ‘s werelds grootste koolstofvasthoudende ecosystemen tijdelijk veranderde in een gigantische koolstofuitstoter.
Diezelfde El Niño veroorzaakte ook droogte in Indonesië, waardoor bossen en veengebieden in brand vlogen. Tijdens de piek in september en oktober kwamen elke dag enorme voorraden CO2 in de atmosfeer terecht, volgens één schatting meer dan wat de hele Europese Unie in diezelfde periode uitstootte met het verbranden van fossiele brandstoffen.
De komst van El Niño zou ook rampzalig kunnen zijn voor het Amazonewoud, dat volgens wetenschappers een kritiek ‘kantelpunt’ nadert
Elk jaar draagt smeltend ijs dat in zee terechtkomt ertoe bij dat het zeeniveau stijgt. De laatste grote El Niño lag vermoedelijk ten grondslag aan een forse dooi op Antarctica in januari 2016. Er vormde zich toen op het Ross-ijsplateau een laag smeltwater over een oppervlakte groter dan de staat Texas. Volgens een studie van Australische onderzoekers, recent gepubliceerd in het tijdschrift Nature Climate Change, kunnen sterkere El Niño’s ook het smelten van de Antarctische ijskap versnellen door het opwarmen van de diepe wateren onder het ijsdek.
Maar elke El Niño is weer anders. Di Liberto spreekt er graag over als een ‘kanteling van de kansen’ naar verschillende weersverschijnselen toe. El Niño “is misschien het meest consistente dat ons in staat stelt om verder vooruit te voorspellen, maar we weten dat er andere klimaatfenomenen bestaan die in een gegeven maand of seizoen net zoveel invloed kunnen hebben”, zei hij.
De effecten variëren naargelang de plaats. In de VS bijvoorbeeld is het waarschijnlijk dat El Niño meer regen brengt in het Zuiden en drogere weersomstandigheden in de noordelijke staten. Hij zou ook het water van de Atlantische Oceaan afkoelen en leiden tot sterkere windschering, wat dan weer tropische stormen kan uiteenscheuren, en dat laatste is veelbelovend voor een rustiger orkaanseizoen.
De klimaatverandering kan misschien zelfs op El Niño zelf gaan inwerken en ‘super-El Niño’s’ teweegbrengen. Volgens Ludescher heeft de wereld de laatste 40 jaar enkele van de sterkste El Niño’s ooit meegemaakt. Maar het is niet duidelijk of dit een trend is of puur toeval. In ieder geval voorspellen de meeste modellen dat de wereld in de komende eeuw intense El Niño’s zal blijven meemaken. En dat is een zorgwekkend teken dat de komende warmste jaren steeds warmer zullen zijn.
Deze tekst verscheen op Scheerpost. vertaling: Hilde Baccarne
