“De democratie heeft voorvechters nodig”, zegt Biden op zijn georganiseerde top voor de democratie (09/12/2021 Terzake).

Ik kijk met mijn leerlingen 6 humane wetenschappen naar dit fragment om de les over democratie te beginnen. We krijgen te horen dat de democratie wereldwijd in crisis is. In deze diverse klas zit een leerling die leerkracht wil worden. Ze is moslima en kiest ervoor om een hoofddoek te dragen.

Deze leerling ziet vandaag haar toekomst als leerkracht in duigen vallen omdat ze met haar hoofddoek niet welkom is in een van onze belangrijkste democratische instellingen, namelijk het onderwijs. Is dit niet de crisis van onze Belgische democratie?

Deze leerling ziet vandaag haar toekomst als leerkracht in duigen vallen omdat ze met haar hoofddoek niet welkom is in een van onze belangrijkste democratische instellingen, namelijk het onderwijs.

De kern van de democratie, zo staat ook in de cursus, is dat de macht in de handen van het volk ligt. Dit is een noodzakelijke, maar zeker geen voldoende voorwaarde. Want de democratie heeft een fundamenteel probleem: wat als het volk een ondemocratische leider kiest? Wat als het volk kiest voor een dictator?

De democratie moet dus iets meer zijn dan de macht van de meerderheid, zo niet dreigt het constante gevaar dat ze zichzelf opheft. De taak van de rechtsstaat is om dit gevaar te bezweren. Dit doet een rechtsstaat via de grondwet en via het parlement. De wetten zorgen voor de bescherming van de burgers en daarmee tegelijk ook voor de bescherming van de democratie. 

Wil het onderwijs democratisch zijn, dan moet ook zij een afspiegeling zijn van de maatschappij.

Als een democratie de macht van het volk is dan zouden onze volksvertegenwoordigers per definitie een afspiegeling van de maatschappij moeten zijn. Is dat niet zo, dan moeten we ons vragen stellen bij onze instellingen. En dan komen we bij het onderwijs. Wil het onderwijs democratisch zijn, dan moet ook zij een afspiegeling zijn van de maatschappij.

Zowel in het lerarenkorps als bij de directies moet diversiteit nagestreefd worden. Als ik dan als leraar te horen krijg dat mijn gemotiveerde leerlingen met ambities om ook leraar te worden in het gros van de scholen niet welkom zouden zijn, omdat ze een hoofddoek dragen, dan choqueert mij dat diep. Mijn democratische voelsprieten tasten in het duister en de les staat op scherp.

De vrijheid van onderwijs, zoals het in onze grondwet staat beschreven, beschermt het onderwijs tegen eenzijdige indoctrinatie. Wat is hier cruciaal? Het recht op keuzevrijheid van de ouders voor een school én neutraliteit, wat betekent: eerbied voor de filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen. Dit zijn de democratische beschermingsmechanismen.

Wat mij verbaast is dat ik in de wet niets zie staan over uiterlijke kenmerken. Ik zie ook niets over het feit dat de leerkrachten zelf geen filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen mogen uitdragen. 

De eis van neutraliteit in de wet vraagt ons niet ‘neutraal’ te zijn, maar vraagt ons respect te hebben voor de levensbeschouwing van de ander.

De eis van neutraliteit in de wet vraagt ons niet ‘neutraal’ te zijn, maar vraagt ons respect te hebben voor de levensbeschouwing van de ander. Want, zoals Lieven Boeve het zei in De Afspraak, “onderwijs kan niet neutraal gegeven worden” (15/11/2022). Hiermee bedoelt hij dat je als leraar niet kan uitschakelen wat je als mens en als persoon wil uitdragen naar de ander.

De passie van de leerkracht staat niet beschreven in het leerplan. Als we ‘neutraal’ zouden moeten lesgeven, dus louter wat in het leerplan staat, dan betekent dat het einde van de vorming van onze leerlingen als individuen en burgers. 

Ik roep hierbij het GO! én katholieke scholen op om mee te werken aan het stutten, het beschermen en het verder uitbouwen van de democratie. In mijn klassen zitten toekomstige leerkrachten en leiders, ze zitten vol ambitie en goede ideeën, ze zijn kritisch en denken voor zichzelf. Én ze kiezen om een hoofddoek te dragen.

50 procent van onze vrouwelijke leerlingen in de school draagt een hoofddoek. Deze vrouwen uitsluiten van onze belangrijkste democratische instelling is zuivere discriminatie én bijgevolg een gevaar voor onze democratie.