Fariba Amirkhizi
Interview -

“Zan, Zendegi, Azadi”: Niet oosters, noch westers, vrijheid is universeel

Activiste Baharak Bashar interviewt Fariba Amirkhizi (42), medeoprichter van het Belgisch collectief womenlifefreedom.be en één van de organisatoren van de 4e grote betoging in Brussel tegen de grove mensenrechtenschendingen in Iran. 

vrijdag 18 november 2022 02:16
Spread the love

(Dit interview reflecteert de persoonlijke mening van Fariba Amirkhizi. Ze spreekt niet namens de verenigingen waar ze lid van is en/of die heeft mee helpen oprichten.)

 

19 november, de 4e grote betoging in Brussel tegen grove mensenrechtenschendingen in Iran. Geboren in Iran, in een religieuze familie, had Fariba Amirkhizi (42) geen politieke achtergrond. Pas tijdens haar studentenperiode, op haar 21ste, maakte ze kennis met een studentenbeweging en werd ze politiek actief. Tot dan toe was ze, zoals veel andere landgenoten, onwetend op politiek vlak aangezien elke oppositie in Iran letterlijk wordt geliquideerd.

Deze gepassioneerde vrouwenactivist vluchtte ten slotte 16 jaar geleden uit Iran en eenmaal in België, richtte ze samen met een aantal Afghaanse en Iraanse vrouwen de “8 maart, vrouwenorganisatie Iran-Afghanistan” op. Vandaag is ze mee de oprichter van het Belgisch collectief womenlifefreedom.be, die nu samen met @womanlifefreedomcollectiefgent, één van de organisatoren van de 4e grote betoging in Brussel is.

Zaterdag 19 november wordt de bloedige november van 2019 herdacht. Bij deze bloedige onderdrukking van het Iraans regime werden 1.500 mensen, vooral jongeren, met oorlogswapens om het leven gebracht. Deze protesten werden buiten Iran, zoals bij ons, amper verslagen. Dat kwam doordat het Iraanse regime het internet platlegde. Anderzijds was er evenmin belangstelling voor de protesten in Iran en de bloedige onderdrukking daarvan door de overheidsmilities. De gruweldaden die de laatste 9 weken plaatsvinden in Iran, kregen nergens aandacht op een diepgaande wijze.

Een deel van de slachtoffers van bloedig november 2019.

Waarom en hoe werd je een vrouwenactiviste? Vertel ons meer over je politieke ontwaking?

In die tijd, eind jaren 90, was Khatami erg populair bij jongeren en zoals velen geloofde ik in hervormingen (Eslahtalabi of hervormingsgezinden/”gematigden”), met andere woorden, door deel te nemen aan de verkiezingen te evolueren naar een democratisch Iran. Ik ben gelukkig nooit volledig meegegaan in dit verhaal. Ik heb alleen éénmaal op Khatami gestemd.

Aan de universiteit vond ik snel mijn weg naar socialisme, communisme en vrouwenbeweging. Deze bewegingen zijn in Iran niet toegelaten en waren ondergronds actief. Via deze weg geraakte ik aan boeken en informatie, en sloot ik me aan de studentenbeweging. Hoe ik hiermee in contact kwam, was te wijten aan een goede kameraad wiens vader geëxecuteerd was in de jaren tachtig (*). Tot dan toe wist ik zelf niets over deze grove massa-executie.

Door deel te nemen aan ondergrondse debatten en activiteiten, maakte ik kennis met de politieke geschiedenis van Iran en nam ik stil aan afstand van mijn religie en de wijze waarop ik over mijn vrouw-zijn dacht.

Als ik naar mezelf kijk, duurde het even voor ik me een feministe wilde noemen. Ik probeerde met mannen in competitie te gaan en aan hun te bewijzen dat ik evenveel of zelfs meer kan dan zij. Nu denk ik er anders over. Hoe ging het bij jou om de vrouwenbevrijdingsbeweging te omarmen?

Toen ik nog geen kennis had over vrouwenemancipatie en -strijd, streed ik individueel voor mijn rechten. Ik sportte vaak en probeerde me vaak als jongen te kleden. Als jong meisje wou ik me bewijzen en tonen dat vrouwen evenveel kunnen, ook op fysisch vlak, als jongens. Ik wou dezelfde ruimtes bezetten die mannen gewoonlijk bezetten. Deze competitie met mannen ebde weg naarmate mijn kennis groeide over vrouwenbeweging en -emancipatiestrijd. Ik wou plots helemaal niet meer zoals mannen zijn. Ik begreep dat ik met mijn individuele rebellie de diepgewortelde patriarchale structuur niet kan deconstrueren. Hiervoor hebben we een internationale vrouwenbevrijdingsbeweging nodig.

Tijdens mijn studentenjaren was ik niet alleen een vrouwenactivist, maar ook een revolutionaire, communist en milieuactivist. Ik zette me evenwel in voor de rechte van de politieke gevangenen, als dat ik streed voor een rechtvaardige samenleving en tegen fascisme en racisme. Uiteindelijk moest ik uit Iran vluchten en 16 jaar geleden kwam ik hier in België terecht. Ook hier in België heb ik snel de verschillende vrouwenbewegingen en revolutionaire groepen op internationaal vlak opgezocht.

Op welke manier ben je actief in België als vrouwenrechtenactiviste?

Wat vrouwenrechten betreft, ben ik heden actief op internationaal vlak. In België heb ik samen met de leden van de “Organisatie van Iraanse en Afghaanse vrouwen, 8 mars”, 2 keer een internationale vrouwenmars georganiseerd. Eén in 2009 en één in 2019, ter herdenking van 40 jaar vrouwenverzet in Iran tegen de verplichte hijab onder de Islamitische Republiek. Deze laatste betoging ging drie dagen door in verschillende Europese steden (Hamburg, Den Haag, Brussel). Het was ook afgesproken dat de Iraanse vrouwen zouden voorop lopen met de volgende boodschap: “Zich verplicht sluieren bij wet is een door staat georganiseerd geweld tegen vrouwen”.

Met de 3-daagse vrouwenmars in 2019, herdachten we de veertigste verjaardag van de 5-daagse massale betogingen van Iraanse vrouwen in maart 1979, twee dagen nadat Khomeini had aangekondigd dat vrouwen bij wet een hoofddoek móesten dragen. Een golf van protesten brak spontaan aan waar ook gewone/volkse vrouwen aan deelnamen. Veel vrouwen wisten toen al dat een verplichte hijab hen zou uitsluiten in de publieke ruimten, met de bedoeling om ze opnieuw huiselijk te maken.

“Ik wil mijn dochters tegen chador beschermen”, zegt een vrouw in chador op de vrouwenmars 1979 in Iran.

We zien dat vaak, wanneer fundamentalisten aan de macht komen, willen ze eerst de lichamen van de vrouwen controleren en hun vlag op hun lichamen laten rijzen. We zien dat in Afghanistan, we zagen dat in Egypte na de Arabische Lente, wanneer de Islamisten kort aan de macht kwamen, spraken ze zich eerst uit over de sluiers van vrouwen. Waar men een theocratie wil installeren, of reeds is geïnstalleerd, gaat dit altijd gepaard met het bedekken van vrouwenlichamen (kijk naar de golfregio’s of het recht op abortus in Polen en de VS, red.).

Er zijn filmfragmenten waarin te zien is dat een deel van de vrouwen in Iran tijdens de revolutie in 1979 met sluiers aan aan de betogingen deelnam en Khomeini’s komst verwelkomde. Jij spreekt echter van een groot verzet van vrouwen tegen het dragen van een hoofddoek. Het is wellicht niet evident om van de ene op de andere dag miljoenen mensen te verplichten een hoofddoek te dragen, laat staan om dat in een wet te gieten. Hoe verliep dat?

Tijdens de grote protesten in maart 1979 scandeerden de vrouwen: “We hebben geen revolutie gevoerd om in tijd terug te keren”, “Noch oosters, noch westers, vrijheid is universeel”, “Ik zeg het continu, zelfs onder marteling, of dood of vrijheid”.

Met andere woorden, de vrouwen waren de eersten die na de revolutie de voetstappen van het fundamentalistische Islam hoorden. Maar geen enkele van de postrevolutionaire politieke fracties gaf gehoor aan deze grootschalige protesten tot het te laat was. Integendeel, deze protesten werden amper belicht in de Iraanse media. De staatstelevisie en -radio besloten om daar zelf niets over uit te zenden.

Gelukkig waren op dat moment ook feministen uit andere werelddelen in Iran. Een groep Franse vrouwen van het Vrouwenbevrijdingsfront (WLF) heeft hierover de historische documentaire Het jaar Nul: Iraanse vrouwenbevrijdingsbeweging (zie YouTube-video hieronder) gemaakt.

Vijf dagen lang hebben duizenden vrouwen in de straten van Teheran en andere steden actie gevoerd en geprotesteerd tot Khomeini zijn woorden terugnam. Dagen na de protesten van de vrouwen, beweerden verschillende politieke fracties, die toen met Khomeini collaboreerden, in de kranten dat er geen sprake was van verplichte hijab. Dat stelde veel vrouwen gerust waardoor de protesten wegebden. Maar Khomeini slaagde erin om later via sluwere praktijken de vrouwen toch nog te verplichten om een hoofddoek te dragen (**).

Het is erg tragisch dat vrouwen in hun strijd tegen de verplichte hijab helemaal alleen stonden. Hoe valt het te verklaren dat bijna alle politieke partijen die met Khomeini na de revolutie in zee gingen, van rechts nationalisten tot links marxisten, hun vrouwelijke mederevolutionairen bedrogen? Waarom vonden ze de vrouwenzaak een bijzaak?

Bijna alle politieke partijen vonden toen kort na het slagen van de revolutie van februari 1979, het vrouwendebat een bijkomstigheid, want het imperialisme moest eerst fnuiken. Dat behoorde tot de prioriteiten van voornamelijk het mannelijk deel van de revolutionairen. Ze bekritiseerden de grote vrouwenmars naar aanleiding van Khomeini’s aankondiging van de verplichte hijab. Ze waren van mening dat Khomeini anti-imperialistisch, eigenlijk anti-Amerikaans, was en dat we juist daarom hem moeten steunen, in plaats van hem te verzwakken zoals de vrouwen van 8 maart dat deden. Daarom bleven de vrouwen alleen in hun strijd tegen de fundamentalistische ideeën van Khomeini over onder andere vrouwen.

De vrouwen die aan de vrouwenmars in 1979 deelnamen, werden aangevallen door de reactionaire milities en de aanhangers van de pas geïnstalleerde Islamitische Republiek. Ze scholden hen uit voor hoer, Taghoeti-vrouwen (vrouwen die Shah-gezind zijn), vrouwen die westers zijn, vrouwen die antirevolutionair zijn.

Na de protesten heeft Khomeini korte metten gemaakt van de vrouwenbeweging in Iran. Eerst volgde er een golf ontslagen van vrouwen die bij de justitie, als rechter, advocaten en juristen werkten. De vrouwelijke professoren en docenten werden naar huis gestuurd. Talrijke studenten werden geschorst.

Stap per stap werd de eerste oppositie, die amper twee weken na de revolutie in 1979 door de vrouwen belichaamd werd, volledig onderdrukt en ontmanteld.

Op sommige beelden van de revolutie in 1979 die ons hier bereiken, lijkt het alsof vrouwen zich vrijwillig sluierden om Khomeini te verwelkomen. Hoe correct is dat beeld?

Het opleggen van de hoofddoek verliep stapsgewijs: eerst moesten de vrouwelijke ambtenaars er één aandoen voor ze naar hun werk mochten. Wie tegenspartelde, werd geschorst of ontslagen. Dan waren de leerkrachten in scholen aan de beurt. Op den duur konden vrouwen hun gevangen familieleden in de gevangenissen niet bezoeken als ze geen hijab aan hadden.

Protestkunst: bloedig november

Op straat werden de ongesluierde vrouwen lastiggevallen, ontvoerd, of met geweld aangepakt. Een populaire werkwijze was met duimspijkers in het hoofd van ongesluierde vrouwen te duwen. De leiders van de zogezegde gematigden nu, waren toen aan de leiding van de onderdrukkende milities van de ongesluierde vrouwen. In minder dan 2 jaar droeg iedereen een hijab (***).

De wereld moet weten dat de Iraanse vrouwen niet zomaar de verplichte hijab aanvaardden. Ze voerden een dappere strijd die ze verloren door de politieke misinschatting, seksisme en patriarchale kijk van vooral mannelijk mederevolutionairen op hun verzet.

*****

(*) Deze periode is gekend voor de massa-executies van duizenden politieke gevangenen tijdens en na het einde van de 8-jarig oorlog met Iran. Tijdens deze oorlog, waarin Irak de steun van de hele wereld tegen Iran kreeg, zijn aan elke kant van de frontlijn miljoenen jongens, jongeren en mannen gestorven. De wapenindustrie van het westen draaide op volle toren en geen van de beide landen vond of verloor iets fundamenteel aan elkaar. Om de interne kritiek in het land tegen deze status quo na 8 jaar oorlog aan banden te leggen, beval Khomeini, de stichter van de Islamitisch Republiek om de gevangenissen letterlijk leeg te maken. Duizenden vrouwen en mannen werden samen, zonder enige vorm van berechting, koelbloedig geëxecuteerd en in massagraven begraven.

(**) Twee jaar na de Iraanse revolutie viel Irak, Iran aan. Dat was een geschenk uit de hemel voor Khomeini en zijn reactionaire aanhangers. Deze 8-jarige oorlog heeft hij gegrepen om alle oppositie uit te roeien. Ook de politieke partijen die tijdens de eerste twee jaar van de revolutie zijn leiderschap verdedigden, gingen letterlijk onder het mes. Maar miljoenen vrouwen hebben 43 jaar lang de zware prijs van deze historische fout en bedrog dagelijks moeten betalen.

*****

Praktische info:

Zan Zandegi Azadi Collective Belgium
Instagram: https://instagram.com/womanlifefreedom.be?igshid=YmMyMTA2M2Y=
Twitter: zendegiazadicol
Telegram: @zendegiazadicol
Mail: zan.zendegi.azadi.collective@gmail.com

*****

Bronnen:

IRAANSE VROUWENBEVRIJDINGSBEWEGING, JAAR NUL (1979)
https://cinemasdiran.fr/mouvement-de-liberation-des-femmes-iraniennes-annee-zero-1979-2/

Politieagent slaat vrouw in gezicht tijdens Brusselse vrouwenmars: https://www.standaard.be/cnt/dmf20200309_04882045

Iran: Details of 321 deaths in crackdown on protests in november 2019 [July 2022 update]
https://www.amnesty.org/en/documents/mde13/2308/2020/en/

Amnesty: Iran security forces abused dozens in 2019 protests
https://www.dw.com/en/amnesty-iranian-security-forces-committed-human-rights-violations-amid-2019-protests/a-54788631

Iran: No Justice for Bloody 2019 Crackdown
https://www.hrw.org/news/2020/11/17/iran-no-justice-bloody-2019-crackdown

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!