In 1967 schreef Noam Chomsky zijn eerste politieke essay The Responsibility of Intellectuals voor de New York Times Review of Books. Daarin ontwikkelde hij voor het eerst zijn these dat de Amerikaanse intelligentsia in de regering en de denktanks van de universiteiten verantwoordelijk waren voor de oorlogen die de VS over de wereld ontketende. Dat deden zij door het discours te ontwikkelen dat aan deze oorlog een aura van prestige, rechtvaardigheid en aanvaardbaarheid gaf. Toen ging het nog over de oorlog tegen Vietnam.

De nieuwe mandarijnen

Hij had dat essay oorspronkelijk bedoeld als een eenmalige zijsprong van zijn academisch werk. Een uitgever vroeg hem zijn stellingen verder uit te werken en in 1969 publiceerde hij het boek American Power and the New Mandarins. De echte Mandarijnen waren de bureaucratische kaste van raadgevers van de Chinese keizer. Chomsky gebruikt de term in zijn boek om de kaste te omschrijven van de ‘liberal’ intellectuelen die de Amerikaanse presidenten sinds John Kennedy omringen. Hun taak is het een discours te ontwikkelen dat alle beslissingen van de president goedpraat met lovende retoriek.

Het is na dat ene essay van 1967 en dat eerste boek echter nooit opgehouden. Chomsky is vijftig jaar later nog steeds de meest befaamde academicus van de wetenschap der linguïstiek ter wereld én tegelijk de meest gezaghebbende stem wereldwijd over de buitenlandse politiek van de VS. Honderden boeken, artikels, essays, lezingen en interviews later zijn de stellingen van Chomsky in zijn recentste boek Who Rules The World? zo goed als onveranderd en nog even relevant.

Tanende maar nog steeds dominante supermacht

Voor dit boek herschreef of schreef hij 23 essays waarin hij enerzijds vaststelt dat de VS veel van zijn overmacht sinds Wereldoorlog II is kwijtgespeeld maar anderzijds nog steeds de wereldleider is die de agenda bepaalt. De opkomst van de EU, Azië en recenter de BRICS-landen heeft het economisch overwicht van de VS weliswaar zwaar aangetast, maar de VS blijft nog steeds de machtigste speler.

Twee gevaren bedreigen de mensheid. Het ene is een tot nu langzaam sluipend gif van de klimaatcrisis dat dreigt acuut en catastrofaal te worden als niet snel drastisch wordt ingegrepen. Het andere is dat van een vernietigende kernoorlog. Dat gevaar is sinds zijn eerste essay van 1967 nooit afgenomen, ook al verdween het meerdere jaren van de mediaradar na het einde van de Koude Oorlog.

In zijn eerste essay van het boek The Responsibility of Intellectuals, Redux blikt Chomsky terug op dat eerste essay van 1967. Er is ten gronde niet veel veranderd: “Zij die netjes in lijn gaan staan ten dienste van de staat worden typisch geprezen door de algemene intellectuele gemeenschap, terwijl zij die weigeren in dat lijntje te lopen worden afgestraft.”

De schijnheiligheid van de hedendaagse mandarijnen merk je aan de manier waarop zij de intellectuelen van de tegenstrevers beoordelen. De politieke dissidenten aan de overkant krijgen de omgekeerde waardering van de eigen dissidenten. “De intellectuelen die waarden en principes verdedigden in de Sovjet-Unie werden geprezen als eerbare dissidenten, terwijl we alleen maar misprijzen voelden voor de apparatchiks en de commissarissen, de technocraten en de beleidsgerichte intellectuelen.”

Chomsky ontkende de aard van het regime in de Sovjet-Unie nooit, hij veroordeelde meermaals de misbruiken van de term ‘socialisme’ door een systeem dat dat allesbehalve was. Zijn boeken waren daar dan ook verboden. Wat hij echter deed (en nog altijd doet) is er op wijzen dat het westen geen lessen te geven heeft op vlak van mensenrechten. Dat is dan ook wat de mandarijnen het meest aan hem ergert. Hij ontmaskert hen voor wat ze zijn, hofhouders van de naakte keizer.

Chomsky citeert ruim uit de artikels en boeken van andere Amerikaanse auteurs, zoals John Coatsworth in The Cambridge History of the Cold War: “… (van 1960) tot de ineenstorting van de Sovjet -Unie in 1990 was het aantal politieke gevangenen, slachtoffers van folteringen en de executie van niet-gewelddadige politieke dissidenten in Latijns-Amerika veel groter dan in de Sovjet -Unie en zijn Oost-Europese satellieten.”

Het ontstaan van het islamitisch terrorisme uit een minuscule fanatieke groupuscule die in Russisch bezet Afghanistan van de CIA alle mogelijke wapensystemen en terreurtactieken mocht aanleren, de systematische folteringen in de kerkers van Guantánamo Bay, netjes toegedekt met juridisch jargon van de hedendaagse mandarijnen van W. Bush en Obama, de nefaste rol van de VS in Israël/Palestina, oorzaken en gevolgen van het afnemen van de Amerikaanse overmacht over de wereld… het komt allemaal aan bod.

Is America Over? Nog lang niet

De titels zijn veelzeggend: het essay ‘Is America Over?’ besluit hij als volgt: “De principes van imperialistische dominantie zijn over de jaren heen weinig veranderd, onze (van de VS) capaciteit om ze op te leggen is merkbaar afgenomen omdat macht meer en meer wijd verdeeld raakt in een diversifiërende wereld. Dat heeft veel gevolgen. Het is echter belangrijk om in het achterhoofd te houden – jammer genoeg – dat geen van die gevolgen (van de afname van de Amerikaanse overmacht) de twee donkere wolken wegnemen die boven onze bedenkingen over de wereldorde hangen: kernoorlog en klimaatcatastrofe, allebei bedreigend voor de waardige overleving van de menselijke species. Het is net omgekeerd: beide dreigingen nemen onheilspellend toe.”

Chomsky draait ook niet rond de pot, zoals in zijn essay The US is a Leading terrorist State. Als bron voor die stelling geen ideologische slogans maar nuchtere rapporten van de eigen veiligheidsdiensten. President Obama bestelde een studie in 2014 bij de CIA, de buitenlandse inlichtingendienst over alle (Amerikaanse) terroristische operaties in de wereld.

Dat ging volgens de CIA uiteraard niet over ‘terroristische operaties’, een definitie die alleen voor anderen van toepassing is. Het rapport behandelde ‘ financieren en leveren van wapens aan een opstand in een land’ waar de VS het mee oneens was. De lange lijst ‘operaties’ in dat rapport werd openlijk besproken in de New York Times, zonder enige verontwaardiging, als een vanzelfsprekendheid.

Relaties met Cuba betekenen geen ommezwaai

De zogenaamde historische stap van Obama om terug diplomatieke relaties aan te knopen met Cuba is slechts een heroriëntatie van hetzelfde beleid dat op regime change is gericht tegen het eiland vlak voor de kust van Florida dat zich al zolang ongehoorzaam opstelt tegen de VS. Daar is niets aan veranderd.

De blokkade van Cuba was al die jaren louter geïnspireerd door de woede van een politieke klasse, die daarvoor zelf de eisen van de economische elite naast zich neerlegde. Die elite zag immers met lede ogen hoe Canada en de EU al die jaren met alle lucratieve deals in Cuba gingen lopen.

Chomsky begaat nog meer zonden tegen de orthodoxie, onder meer door de aanslag op de journalisten van Charlie Hebdo te vergelijken met andere aanslagen op media en journalisten. Die werden echter door onszelf begaan en horen dus niet in dezelfde categorie thuis.

Who Rules the World?

Who Rules The World? is de retorische vraag van dit boek. Dat blijft de VS, ondanks reële inperkingen die toenemen en het gevaar voor een vernietigende kernoorlog. Ondertussen gaat ook de klimaatcrisis onverminderd voort.

Chomsky legt het uit in zijn bekende droge stijl, uitvoerig gedocumenteerd. Met dit boek in handen ontrafelt de lezer beter wat de echte bedoelingen zijn achter de ronkende verklaringen van de wereldleiders. Wat zeggen ze, hoe, waarom, op welk ogenblik?

Noam Chomsky blijft wereldwijd de voornaamste stem om de mechanismen achter het wereldgebeuren te doorgronden. Die informatie en de bewustwording die er uit volgt zijn de eerste stap nodig voor het formuleren van een alternatief.

Die taak ligt volgens Chomsky in de eerste plaats bij de burgers van de rijke en machtige staten “die genieten van een ongewone erfenis aan vrijheid, privileges en opportuniteiten dankzij de strijd van zij die voor hen kwamen en die nu voor levensbepalende keuzes staan over hoe zij zullen antwoorden op deze uitdagingen van groot menselijk belang.”

Je kan het essay The Doomsday Clock uit het boek integraal lezen op de website The American Empire Project.

Noam Chomsky. Who Rules The World? Metropolitan Books, New York, 2016. (258 pp. zonder voetnoten en index) ISBN 978-1-250-11431-0