Argentinië is na Brazilië de tweede economische grootmacht van Latijns-Amerika. Dit verkiezingsresultaat zal dus niet zonder gevolgen blijven voor de toekomst van de Latijns-Amerikaanse integratie.
Op regionaal vlak botsen minstens twee integratie- en samenwerkingskeuzes met elkaar: de ene, ondersteund door linkse regeringen, bekijkt de regionale integratie als een instrument om het “welzijn van de volkeren” en een “evenwichtige en rechtvaardige” multipolaire wereld te garanderen die buiten de invloedssferen van de VS en van de EU blijft. (1) De andere, door rechts ondersteunde keuze wil die eerste keuze tegengaan door de economische overheersing van de VS over het continent te verstevigen.
De verwezenlijkingen van het “kirchnerisme”
De Argentijnse verkiezingen van 2015 zijn in een bijzondere sfeer verlopen. In 2007 won Cristina Fernández de Kirchner nog de presidentsverkiezingen op basis van een programma dat zich toespitste op sociale rechtvaardigheid, economische onafhankelijkheid en politieke soevereiniteit. Ze volgde toen haar echtgenoot Nestor Kirchner op die sinds 2003 president was geweest. Cristina Kirchner kreeg vervolgens in 2011 een tweede mandaat en haalde daarbij een historisch aantal stemmen. De grondwet verhindert haar om zich voor een derde mandaat kandidaat te stellen.
Ze werd tweemaak verkozen dankzij een brede coalitie, van centrum-links tot centrum-rechts, het zogenoemde Front voor de Overwinning (FPV), dat verre van homogeen is en bestaat uit traditionele peronisten, kirchneristen en de Communistische Partij.
Het “kirchnerisme” verenigt mensen rond een antiliberaal economisch standpunt dat de consensus van Washingtonvolledig verwerpt, omdat die elke samenwerking met en elke lening van de financiële instellingen afhankelijk maakt van neoliberale hervormingen. Dit gedachtengoed wil een economie die niet van grote instellingen van de financiële wereld afhankelijk is en geeft voorrang aan regionale economische integratie vanuit een anti-imperialistische visie. Het weigert bijvoorbeeld elke bilaterale vrijhandelsovereenkomst met de VS.
De breuk met de erfenis van de dictatuur is een van de belangrijkste verworvenheden van het Kirchnertijdperk. Van de twaalf jaar presidentschap van beide Krichners zal men de overwinning op de destijds door de militaire dictatuur opgelegde amnestiewetten onthouden. Na een vonnis van het Hooggerechtshof dat stelde dat misdaden tegen de mensheid niet konden verjaren, oordeelde het Argentijnse Congres in 2003 dat de zogenoemde wetten “einde verhaal” en “verplichte gehoorzaamheid” ongrondwettelijk waren. Door die beslissing konden meer dan 500 ex-militairen worden berecht voormisdaden tegen de mensheid, begaan tijdens de militaire dictatuur van 1976 tot 1983.
Tijdens haar tweede en laatste mandaat voerde Cristina Fernández de Kirchner nog verschillende projecten uit, te beginnen met de zeer controversiële wet op de audiovisuele communicatiemiddelen, de zogenoemde “mediawet”. Die wet probeert het gewicht van de privé-persmonopolies te beperken en de Argentijnse audiovisuele ruimte te democratiseren. De regering kondigde ze in 2009 af, en ze werd, na een juridische strijd met El Clarín, het grootste mediamonopolie van Argentinië, in oktober 2013 integraal bekrachtigd door het Hooggerechtshof.
De rol van de staat als belangrijkste actor voor de ontwikkeling en herverdeling van de rijkdom was eveneens een speerpunt van Kirchner’s regeringen. Door een sociaal beleid en nationaliseringen kon de staat weer investeringen doen die voor 2003 lange tijd aan de door het IMF opgelegde structurele aanpassingen waren opgeofferd.
Een van die speerpunten van de regulerende staat, als verdediger van de sociale insluiting, was de universele kinderbijslag (AUH) voor meer dan 3,5 miljoen kinderen. Die wordt verdeeld op basis van sociale criteria, op voorwaarde dat het kind naar school gaat. Dit voorwaardelijke mechanisme van geldtransfer had een dubbel doel: aan de basisbehoeften van de armsten tegemoetkomen en breken met de mechanismen die de armoede reproduceren. Als gevolg van dit beleid zakte het armoedepercentage van 54 procent in 2003 naar 21 procent in 2012. (2)
Ook de onteigening van het belangrijkste Argentijnse petroleumbedrijf (Yacimientos Petrolíferos Fiscales – YPF), eigendom van de Spaanse energiereus REPSOL, werd tijdens de regeerperiode van de Kirchners beslist. Met het oog op overheidscontrole op de Argentijnse tak (YPF) van deze Spaanse oliemultinational kwam 51 procent van de aandelen weer in handen van de Argentijnse staat. De Spaanse staat had daarop heftig gereageerd. Argentinië argumenteerde in hoofdzaak dat de Spanjaarden te weinig investeerden in de prospectie van nieuwe putten en zich alleen bekommerden om de winsten die ze uit de bestaande putten konden halen.
Op internationaal vlak maakten de standpunten van de presidente over de terugbetaling van de buitenlandse schuld en de aasgierfondsen (3) Argentinië tot de spreekbuis van de landen van het Zuiden die door de herschikking van de soevereine schuld werden geraakt. Cristina Kirchner bracht het debat op de Algemene vergadering met als hoofdargument het soevereiniteitsbeginsel van de staten. Zo wilde ze de herschikking van de soevereine schuld van de Argentijnse staat een internationaal wettelijk kader geven en vermijden dat ze onder financiële voogdij werden geplaatst.
Macri, de man van de Verenigde Staten
De Argentijnen hebben voor het eerst in hun geschiedenis hun president pas in de tweede ronde verkozen. De uiteindelijke strijd ging tussen Daniel Scioli, kandidaat van de uittredende linkse coalitie van het FPV, en Maricio Macri, kandidaat van de rechtse oppositie.
Daniel Scioli, peronistische gouverneur van de provincie Buenos Aires, belichaamt de meest rechtse vleugel van de coalitie van het FPV. Zijn kandidatuur is het resultaat van een verkiezingscompromis dat een einde maakt aan de overheersing van de progressieve stroming in de FPV-coalitie. Hij is een telg van het peronisme (4) met een liberaal discours die hem van de uittredende presidente onderscheidt. Mauricio Macri is de vertegenwoordiger van de coalitie Cambiemos (“Laten we veranderen”) die verschillende rechtse en centrum-rechtse groepen bundelt.
Beide kandidaten komen uit rijke families in de zakenwereld. Meerdere waarnemers menen dat ze, buiten het peronisme, weinig van elkaar verschillen. De thema’s van deze verkiezingscampagne hadden inderdaad weinig grote economische en sociale breuklijnen blootgelegd.
Toch zijn er een aantal belangrijke verschillen tussen de twee kandidaten. Zo wil Macri, in tegenstelling tot Scioli, de democratische verworvenheden inzake de verdediging van de mensenrechten afbreken, door terug een amnestiewet af te kondigen, zodat ex-militairen van de dictatuur niet meer voor de rechtbank zouden moeten verschijnen.
Op regionaal en internationaal vlak betekent Macri ook een breuk met de visie van een multipolaire wereld die zijn voorgangster naar voren schoof. Hij heeft al aangekondigd dat hij van plan is om Venezuela uit Mercosur te laten gooien, omdat de huidige regering van Venezuela zogezegd politieke tegenstanders willekeurig laat oppakken.
Macri heeft tevens ook al verklaard dat hij de opheffing van het akkoord tussen Argentinië en Iran steunt. Door dat akkoord (of memorandum) konden Argentijnse onderzoeksrechters naar Iran trekken om er de eventuele betrokkenheid van Iraanse ambtenaren en diplomaten bij de aanslag tegen een joods centrum (AMIA) in 1994 te onderzoeken. (5) Hij zoekt ook toenadering tot Groot-Brittannië over de kwestie van de Malvinas.
Het dispuut over de Malvinas (de Falkland eilanden volgens Groot-brittannië) leidde tot een oorlog tussen Groot-Brittannië en de toenmalige militaire dictatuur. De Britten bezetten de eilandengroep onwettelijk sinds 1833 en ze huisvesten er een van de belangrijkste bases van de NAVO buiten Europa. De Amvinas zijn echter niet alleen strategisch gelegen. Drie Britse oliemaatschappijen (Falkland Oil and Gas, Premier Oil et Rockhopper) verklaarden in mei 2015 dat ze ten noorden van de archipel olie hebben ontdekt.
Mauricio Macri is een volbloed conservatief en hij steekt dat niet onder stoelen of banken. In 2007 vormde hij met het oog op de verkiezingen een verbond met de rechtse partijen Compromiso por el Cambio (Engagement voor de verandering), Recrea en de Propuesta Républicana (PRO – Republikeins Voorstel), waarbij de Unión Cívica Radical (UCR – Radicale Burgerunie) zich in 2015 aansluit. Hij is een technocraat en de echte spreekbuis van het nieuwe centrum-rechts. Macri wil Argentinië een liberale bocht doen nemen en de overheidsuitgaven en de rol van de staat in het beleid van de inkomensverdeling terugdringen.
Neoliberale machtsgreep
De VS, die hun greep op het Latijns-Amerikaanse continent zagen verzwakken, en de Argentijnse rechterzijde hebben deze verkiezingen willen aangrijpen om komaf te maken met de politieke erfenis van de Kirchners. De reactionaire krachten hebben op hun progressieve veranderingen heftig gereageerd. Ze hebben een zeer agressieve verkiezingscampagne gevoerd, te beginnen bij de mediamonopolies die een lastercampagne voerden tegen de uittredende presidente.
Dat deden ze onder meer door haar ervan te beschuldigen de hand te hebben in de dood van Alberto Nisman, een hooggeplaatste magistraat, een zaak die het Argentijnse gerecht nog altijd aan het onderzoeken is. Die campagne valt samen met de aanval op de nationale soevereiniteit door aasgierfondsen en past binnen het offensief dat Washington tegen alle progressieve regeringen van Latijns-Amerika voert.
Met zijn gedachtengoed werd Mauricio Macri de ideale kandidaat voor de VS. Volgens Wikileaks vroeg Macri in 2011 de hulp en het ingrijpen van de VS opdat zij de regering van Cristina Fernandez de Kirchner scherp zouden bekritiseren en hij zich zo als de ideale tegenkandidaat zou kunnen profileren. (6)
Besluit
VS-buitenlandminister John Kerry haastte zich om de overwinning van Macri te verwelkomen en onderstreepte daarbij een toekomstige samenwerking rond regionale veiligheid. Macri voelt zich ook verwant met Israëlisch premier Benjamin Netanyahu, die hij als een voorbeeld van de strijd tegen het terrorisme beschouwt. (7)
Macri’s connecties met continentaal en Europees rechts doen vermoeden dat er een bocht van 180 graden aankomt met het verleden, door middel van een neoliberaal offensief en de afbraak van sociale verworvenheden.
Tijdens een ontmoeting met Argentijnse zakenlui heeft hij al kleur bekend: er komen beperkingen van de toegang tot pensioen, afschaffing en liberalisering van invoerrechten, drastische besparingen in de openbare universiteiten. Hij gaat ook zonder discussie de aasgierfondsen betalen en er komt een einde aan de prijscontrole op bepaalde essentiële goederen (“beschermde prijzen”). (8)
Argentijnse econoom André Asiain is duidelijk: “Macri streeft naar een shocktherapie: aanpassing van de wisselkoers en het land in schulden steken via financiering door buitenlandse fondsen (IMF). Dit is een economisch plan dat de Argentijnen al onder de militaire dictatuur hebben meegemaakt”. (9)
Hij kan ook rekenen op de steun van huidig Colombiaans senator Álvaro Uribe (tevens oud-president van Colombia in 2002-2010), die banden heeft met de paramilitaire groeperingen in zijn land. Uribe ziet in de overwinning van Macri het begin van de neergang van de progressieve regeringen van Latijns-Amerika.
Politieke strijd gaat door
Voormalig president Cristina Fernández de Kirchner stond voor de uitdaging om een alternatief voor het neoliberale beleid te ontwikkelen, voor het in handen nemen van de uitbouw van de staat en zijn onmisbaar karakter voor de uitoefening van de sociale rechten, voor het globaal beleid om armoede te bestrijden, voor het onderwijs en om een integratie van een onafhankelijk en soeverein Latijns-Amerika te bevorderen. De neoliberale bocht van de nieuwe president brengt al die door haar in gang gezette processen nu aan het wankelen.
De politieke strijd is na de verkiezingen van de nieuwe president echter lang niet voorbij. Macri heeft geen meerderheid in de Kamer van Volksvertegenwoordigers noch in de Senaat. Hij zal coalities moeten smeden om Argentinië te regeren, met een peronistische oppositie die in de Senaat over een absolute meerderheid en in de Kamer over een relatieve meerderheid beschikt. Die situatie zou sociale eisen kunnen stimuleren en de oppositie verenigen. Zo zou de oppositie tegen het beleid van Macri in staat moeten zijn om een militante basis te verwerven om een georganiseerde politieke kracht te vormen.
Auteur: Paula Andrea Polanco (is voorzitster van Intal)
Voetnoten
(1) Verklaring Buitengewone Vergadering van de Raad van Staats- en regeringsleiders van Unasur van 4 en 5 december 2014
(2) Seis años de la Asignación Universal por Hijo
(3) Financiële instellingen die de schuldbewijzen van de arme landen tegen een prikje opkopen. Zodra een debetland een beetje kredietwaardig wordt slepen de aasgierfondsen het voor de rechtbank om de volledige lening plus de verwijlintresten terug te vorderen
(4) Het peronisme is een ideologie en brede Argentijnse beweging die vanaf de jaren veertig rond Juan Perón werd gevormd. Het dekt een brede politieke lading van links tot extreem-rechts op basis van de beginselen van de onafhankelijkheid en soevereiniteit van Argentinië
(5) Dit onderzoek heeft verschillende wendingen gekend en staat onder politieke druk van Israël en de VS die, zonder bewijs of onderzoek, hadden besloten dat Iran de aanslag had bevolen. Het stond ook erg in de kijker na de plotselinge dood van Norbert Nisman, de rechter die met de zaak was belast en dicht bij de VS stond. Een medialastercampagne tegen Cristina Kirchner beschuldigde de presidente ervan bij de moord op de rechter betrokken te zijn
(6) ARGENTINA: CANDID TALK FROM BUENOS AIRES MAYOR MAURICIO MACRI ON CURRENT POLITICAL ENVIRONMENT
(7) Con Macri: ¿ganó el neoliberalismo?
(8) Macri, el candidato de Estados Unidos en las presidenciales argentinas
Bronnen
Une Amérique latine toujours étonnante, Georges Couffignal (dir.) Coll. Mondes émergents, Paris, éd. La Documentation française, maart 2012, 208 p
Argentine: secteur agricole mobilisé, modèle productiviste conforté, Maristella Svampa, CETRI, mei 2009.
Verklaring Buitengewone Vergadering van de Raad van Staats- en regeringsleiders van Unasur van 4 en 5 december 2014
Las elecciones en Argentina y su impacto en América Latina
L’Argentine entame un marathon électoral sur fond de stagflation
« La expropiación de REPSOL-YPF, realidad, limites y perspectivas », Marcelo Nowerstern, abril 2012, CALPA (Comité de apoyo a las luchas del pueblo argentino – Paris)
Gauches Péroniste et non-Péroniste dans le système de partis argentins, Pierre Ostiguy, De Boeck Supérieur | « Revue internationale de politique comparée » 2005/3 Vol. 12 | blz 299 tot 330