Zwijg: geen overwinning op de dood
Boekrecensie - Lieven Vanhoutte

Zwijg: geen overwinning op de dood

Het catastrofale: zo heet het nieuwe boek van filosoof Dirk De Schutter. Godsdienst wordt erin afgewogen tegenover wetenschap. De Schutter definieert filosofie als verwondering, waarmee hij de weg naar de waaromvraag afsluit. Dat heeft gevolgen. Alleen kunst kan voor De Schutter het onbegrijpbare bespreekbaar maken. Ook op andere punten neemt hij krasse stellingen in.

vrijdag 6 februari 2015 12:14
Spread the love



De hut van Heidegger, gefotografeerd door Andreas Schwarzkopf (Wikimedia Commons)

Een
waarschuwing: Het catastrofale is
een filosofisch boek voor gelovigen. Godsdienst wordt afgewogen
tegenover wetenschap. Christelijke mythes en verhalen doorweven het
boek. De zware kost maakt De Schutter
wel verteerbaar door de korte hoofdstukjes, zodat je kan pauzeren en
het boek niet in een ruk moet uitlezen om de draad van het verhaal
niet te verliezen.

Filosoof
Dirk De
Schutter is als hoogleraar verbonden aan de KULeuven
(Campus Brussel) en aan de Universiteit Antwerpen. Eerder schreef hij
Sporen
van geloof

en Een
hart voor de wereld
.
Hij is fan van Heidegger. Heidegger heeft nooit duidelijk het
naziregime
veroordeeld,
sommigen beschuldigen hem van collaboratie. Toch gaat De Schutter de
collaboratievraag niet uit de weg en vraagt hij zich af of het uiten
van schaamte door Heidegger voldoende was

Definities
en tekstanalyse

Dirk
De Schutter houdt van tekstanalyse en het teruggrijpen naar de
oorspronkelijke teksten in de juiste versie. Soms kan dit
verhelderend werken, zoals bij het onderscheid tussen Holocaust en
Shoah. De
eerste
term verwijst naar een
brandoffer
en is verbonden met het godsbegrip, de
tweede term gaat over vernietiging
en draagt
geen godsdienstige betekenis. Soms
verliest De Schutter zich echter in
de vele etymologische woordverklaringen en opsommingen. Hij
definieert filosofie als verwondering,
waarmee hij de weg naar de waaromvraag afsluit. De
Schutter staat immers voor de paradox: hoe
enerzijds het bestaan van God te erkennen en anderzijds de eindigheid te aanvaarden zonder een
hiernamaals of een leven na dit leven te beloven?

De
Schutter volgt hiermee de definitie van Heidegger: Sein
zum Tode.
Terwijl Heidegger in het
reine wil komen met de sterfelijkheid, legde
Hannah Arendt de nadruk op het vermogen om telkens opnieuw geboren te
worden.
De essentie van het mens-zijn is voor Arendt het vermogen om net
zoals bij de geboorte zichzelf steeds opnieuw te vernieuwen en te
veranderen. De Schutter belooft een
herinterpretatie van Nietzsche, Freud en Lacan, allemaal filosofen
die de eindigheid centraal stellen. Dit blijft oppervlakkig. Zo
verwijt De Schutter aan Freud
dat hij in zijn psychoanalyse niet ver genoeg gaat en zijn eigen naam
Sigmund niet verbindt aan het doodsbegrip: namelijk dat er geen Sieg
(overwinning) kan behaald worden op de dood en dat je er dus beter
over zwijgt (mund).

Concentratiekampen

De
beschrijving van de horror die de nazi’s organiseerden in de
concentratiekampen is een sterk onderdeel van het boek. De
vergelijking tussen de rol van de wetenschap bij het fascisme en het
communisme (stalinisme zou een correctere omschrijving zijn) om
de fouten van de natuur te herstellen, zet aan tot kritiek op deze
excessen. Maar Dirk De Schutter schrijft vrij lichtzinnig “ We
weten dat er in Guantanamo en Abu Graib niet wordt gefolterd.
Newsspeak houdt het bij ‘ enhanced
interrogation techniques
’, ‘
verscherpte
ondervragingstechnieken’.” De rapporten uit het Amerikaans
congres leerden ons ondertussen dat er in Guantanamo wel degelijk
gefolterd wordt.

Dirk
De Schutter grijpt terug naar kunst en literatuur om zijn filosofie
te onderbouwen, omdat kunst voor hem het onbegrijpbare bespreekbaar
weet te maken. Daar is wetenschap voor hem niet toe in staat.
Geslaagd bij de concentratiekampen en de
schilderijen en beeldhouwwerken door Anselm
Kiefer, minder geslaagd bij de film La
piel que habito

van Pedro Almodóvar
als kritiek op de geneeskunde en de plastische chirurgie.

De
catastrofe




De
kern van het menselijk bestaan is voor Dirk De Schutter de
onmogelijkheid voor de mens om zijn eindigheid, zijn sterfelijkheid
te aanvaarden. De mens wil alles onder controle houden, keert zich af
van zijn sterfelijkheid en doet geen ervaring op. Dirk De Schutter
geeft geen alternatief: na het hoofdstuk over de smart volgt een
hoofdstuk over de stilte. Op de voorpagina van het boek staat de
beeltenis van de Pieta: de wenende moeder die treurt om haar
gestorven zoon. Daarop volgt enkel stilte.

Ook
in Het catastrofale
blijft het verbazend stil. De Schutter zegt
dat het christendom de ontwikkeling van de wetenschappen niet heeft
lamgelegd, maar integendeel gestimuleerd, precies omdat het
christendom de fundamentele inzichtelijkheid van de schepping
predikte. Ook na dit boek blijf ik twijfelen… aan het bestaan van
God, de ziel en de hemel.

Dirk
De Schutter:
Het catastrofale. Essay
over de eindigheid. Uitgeverij
Klement-Pelckmans, 2014, ISBN 9789086871445

take down
the paywall
steun ons nu!